Helena Cazaerck en Kaat Vanstraelen in gesprek: ‘Onze vaders zijn onze grootste inspiratiebron’

De Nederlandstalige punk is springlevend. Dat bewijzen frontvrouwen Kaat Vanstraelen en Helena Cazaerck. Terwijl de ene zich voorbereidt op haar deelname aan De slimste mens ter wereld, lanceert de andere haar debuutplaat. Toch wist Knack Focus hen voor het eerst samen te brengen voor een gesprek.

Als je een dubbelinterview inplant met Kaat Vanstraelen (24) – de officiële naam van de frontvrouw van punkband Kaat Van Stralen – en Helena Cazaerck (30), dan kun je voorspellen dat het een gesprek wordt met pittige meningen. Dat Cazaerck me een dood vogeltje cadeau zou doen, had ik evenwel niet verwacht. De frontvrouw van Maria Iskariot houdt het mussenlijkje in haar hand als ik haar en Vanstraelen begroet op het Brusselse terras waar we hebben afgesproken. ‘Mooi toch?’ reageert ze op mijn ietwat verwarde blik. ‘Je krijgt het van me. Je weet wel, zoals katten doen. Ik heb hem hier zojuist op straat gevonden.’ Als ik het beestje niet meteen van haar overneem, legt ze het in het midden van de tafel. ‘Bon, nu ga ik even mijn handen wassen.’ 

Vanstraelen grijnst als Cazaerck het café binnenwandelt. ‘Heerlijk. Helena is precies zo averechts als ik verwacht had’, lacht ze. De twee frontvrouwen kennen elkaars muziek, maar gingen nooit eerder uitgebreid in gesprek. ‘We worden natuurlijk geregeld aan elkaar gelinkt,’ zegt Vanstraelen. Beide muzikantes springen in het oog met hun dwarse punk. Kaat Van Stralen is dankzij de hit Stop met wenen in geen tijd uitgegroeid tot een vaste waarde op onze concertpodia. Columniste Helena Cazaerck was enkele jaren geleden nog oorlogsverslaggever in Oekraïne, maar gaat nu voluit voor Maria Iskariot, de band waarmee ze zonet debuutplaat Wereldwaan uitbracht. 

De twee artiestes delen niet alleen een uitgelaten podiumenergie, ze blijken geen van beiden in de wieg gelegd voor smalltalk. Nog voor de recorder aanstaat, zijn ze al druk aan de praat over hun worstelingen met sociale media. ‘Ik haat verslaving’, zegt Cazaerck als ze vertelt dat ze tegen haar wil in eindeloos blijft scrollen. ‘Ik stop overal meteen mee zodra ik voel dat het macht over me begint te krijgen, en dat lukt me altijd, behalve met mijn gsm. Ik kocht ooit zo’n kluisje waarin je je smartphone een tijd kunt opbergen. Ik heb het ding twee keer gebruikt. Terwijl het zo’n deugd doet om gewoon wat naar buiten te staren.’

Hebben jullie het er als kritische geesten niet tout court moeilijk mee dat je als band vandaag afhankelijk bent van sociale media?

Kaat Vanstraelen: Zeker wel. Ik ben niet per se een happy flappy persoon. Soms is het leuk om een filmpje te maken, maar op dagen dat ik me minder goed voel, steekt het tegen. Alleen zou ik mijn team in de steek laten, mocht ik sociale media bannen. Zelfs onze overwinning van De Nieuwe Lichting begin dit jaar wordt door sommige mensen toegewezen aan het feit dat een filmpje van ons toen aansloeg op TikTok. De middenweg is dat ik de app kort installeer om een video te posten en hem dan weer van mijn telefoon verwijder.

Helena Cazaerck: Ik kan natuurlijk vertellen dat ik weet dat die socials vergif zijn en dat ze onze geesten naar de kloten helpen. Je krijgt constant heel intense beelden te zien waarbij elke gewone ervaring verbleekt: skaten van de allerhoogste ramp, waanzinnige natuur… noem maar op. Een gewone conversatie in het echte leven is niet steeds topnotch, maar die saaiheid aanvaarden we niet meer en vervolgens connecteren we niet meer met elkaar. Meta is bovendien niet het soort bedrijf waar we ons achter moeten scharen. En die telefoons worden gemaakt via uitbuiting en het ontginnen van mineralen. Maar als ik enkel dat vertel, ontken ik dat Instagram ons wel degelijk veel heeft gegeven en ons bijvoorbeeld internationaal op de radar heeft gezet. Punkbands als The Linda Lindas hebben ons via die weg leren kennen waardoor we nu een Duitse en Franse booker hebben en in Spanje kunnen spelen. Dat is een absolute droom die uitkomt. Ik heb afgelopen zomer tegen onze band gezegd dat ik wil proberen om sociale media te verlaten en ze te vervangen door een mailinglijst waarop mensen via een qr-code makkelijk kunnen intekenen. Maar bon, 30.000 volgers: dat vang je niet zomaar op met mailadressen. In de tussentijd verlies ik mijn telefoon vaak, vergeet ik de lader of wordt hij overreden door een auto. Volgens mij is dat een onbewuste vorm van verzet.

Vanstraelen: Jaaaaa, ik heb soms ook het gevoel dat ik mijn smartphone per ongeluk in de wc laat vallen terwijl het niet per ongeluk is. (hilariteit)

***

Beide frontvrouwen bestellen niet alleen een glas wijn bij hun eten, ze steken ook een sigaret op terwijl we wachten op onze bestelling. Opvallend, voor zangeressen. Als ik hen vraag hoe ze hun stem verzorgen, reageert Cazaerck eerst laconiek. ‘Whiskey’, grijnst ze. Maar al gauw blijkt dat hun stembanden wel degelijk een gedeelde zorg zijn. Zowel Kaat Van Stralen als Maria Iskariot hebben een volle festivalzomer achter de rug en dat heeft repercussies. ‘Ik heb mijn stem af en toe te veel gepusht’, zegt Cazaerck. ‘Maar er is soms gewoon geen andere weg. Wanneer er tien shows na elkaar gepland staan, moet ik er gewoon door. Als ik dan een oudere vrouw hoor praten met een doorrookte stem slaat de paniek wel eens toe…’

‘Het meeste dat ik al deed was vier shows op twee dagen’, zegt Vanstraelen. ‘Dat voel je. Zodra je kunt rusten tussen optredens kan de stem ook weer mee.’ ‘Ja, en erover stressen is ook weer slecht voor je stem hè,’ vult Cazaerck aan. ‘Roken en drinken zijn allebei nefast voor je stem en toch doe ik het’, zegt van Stralen. ‘Maar er bestaan technieken om je te verzorgen. Twee jaar geleden zou mijn stem kapot geweest zijn na mijn huidige set, vandaag is dat niet het geval.’

Kaat, jij hebt sowieso een dubbele relatie met je stem.

Vanstraelen: Ik heb altijd gezongen en ging naar het kunstonderwijs, maar ik werd aan de lopende band afgerekend op het feit dat ik geen doordeweeks stemtimbre heb. Ik kreeg te horen dat er lucht op mijn stem zat, werd naar de logopedist gestuurd en moest leren om mijn stembanden te sluiten. Toen ik vervolgens na het middelbaar onderwijs ingangsexamens deed voor muziekopleidingen werd ik nergens toegelaten om dezelfde reden. Uiteindelijk ben ik een jaar later toch bij PXL-Music binnengeraakt waar ik voor de richting songwriting koos. Pas toen ik besloot om mijn stem te accepteren zoals ze is, barstte de creativiteit los. Plots was er ruimte om te ontdekken wat ik zelf wilde. Ik heb toen aan de docenten gezegd dat ik van alles wil leren, maar dat ik weiger om de lucht van mijn stem te halen of mijn timbre te vervormen naar iets wat het niet is. Dat heeft me veel geluk gebracht.

Jij bent niet opgeleid als muzikant, Helena.

Cazaerck: Ik ben muziek beginnen te maken omdat er in mijn vriendengroep veel muzikanten zaten. Ze waren ’s avonds vaak samen met gitaren om Beatles-liedjes te zingen en dat wou ik ook kunnen. Toen ik filosofie studeerde zat ik bovendien vaak alleen met mijn gedachten. Ik was iemand die altijd in gezelschap was van vrienden en opeens was ik alleen met de geschriften van Immanuel Kant waarvoor je ongeveer een uur nodig hebt om één pagina te lezen. Tijdens de examens was ik zo geïsoleerd dat ik een enorme nood voelde om te creëren. Ik leerde gitaar spelen en ben meteen liedjes beginnen te maken: dan kon ik twee akkoorden en maakte ik er een song van. En qua zang heb ik altijd heel goed kunnen roepen. In de scouts was mijn favoriete moment op kamp het moment waarop onze leiders gitaar speelden. Wij zóngen niet mee, wij ríépen, uit volle borst. Het bezorgt me nog steeds zo’n euforie om alles te geven. Ik vind mijn optredens niet goed als me dat niet lukt.

Jullie zijn allebei podiumbeesten die hard werken om het publiek mee te krijgen. In dat licht ben jij je hit Stop met wenen soms beu, Kaat.

Vanstraelen: Dat klinkt ondankbaar, want we hebben natuurlijk veel te danken aan dat nummer. Maar ik hecht veel belang aan een goede set en het is vervelend als je keihard moet trekken aan je publiek omdat het staat te wachten op Stop met wenen. Dat is niet altijd mijn goesting. Ik heb dat nummer intussen plat geperformed. Onlangs was ik nog eens oprecht kwaad toen ik het moest brengen, en opeens werkte het wél weer. Het voelde alsof ik het voor het eerst speelde. Mocht ik dat gevoel elke keer kunnen hebben, dat zou zalig zijn.

Cazaerck: Aha, de zegen en de vloek van een hit. Maar Kaat, zou het niet ziek punk zijn om Stop met wenen gewoon níét te spelen?

Vanstraelen: Vanavond spelen we nog eens gewoon in een cafeetje: heerlijk. Wie weet kan ik het daar eens uitproberen. (lacht)

Je brengt binnenkort een ep uit, Kaat. Het merendeel van de nummers past bij de verontwaardigde lyrics waarmee je doorbrak, maar de titeltrack, Vieze vlinder, gaat over je eigen demonen.

Vanstraelen: Tijdens onze concerten breng ik naast kritiek op de wereld ook altijd enkele nummers over het feit dat ik maar een kleine meid ben met allerlei onzekerheden. Ik vind het belangrijk om dat te thematiseren en niet enkel in het rond te stampen. Ik heb ADHD, heb lang een eetstoornis gehad en zit nog steeds vaak vast in mijn hoofd. Vieze vlinder is daaruit ontstaan. Het nummer is een manier om de controle over mezelf te herwinnen. Ik sta weer met mijn beide voeten op de grond en kan naar mezelf kijken zonder zelfdestructief te zijn.

Maria Iskariot lanceerde net zijn debuutplaat. Is die even persoonlijk, Helena? Jij lijkt minder duidelijk stelling in te nemen in je nummers.

Cazaerck: (rolt met de ogen) Die vervelende hang naar helderheid altijd. Ik vind het goed als het publiek moeite moet doen om onze teksten te interpreteren. Als ze me vragen wat die zinnen betekenen, denk ik: zoek het zelf uit. Vandaag wil iedereen dat alles behapbaar en duidelijk is, mensen kunnen er niet mee om dat niet alles in de wereld zomaar te begrijpen valt. Maar tegelijkertijd zijn die songs natuurlijk ook mijn dagboek. Ik maak mijn liedjes om dingen te kanaliseren waar ik geen oplossing voor vind, dat is wat me staande houdt. De zin ‘als je niet plooien wil, dan breek ik je’ uit het nummer Waaromdaarom heeft mijn pa ooit letterlijk tegen me gezegd.

Auw.

Cazaerck: Tja. De band met mijn vader is niet altijd evident geweest. Ik heb van nature een weerstand in mij en heb me als kind veel verzet. Mijn eerste woord was blijkbaar zelfs ‘nee’. Toen mijn ouders scheidden, verliep dat niet altijd even vriendschappelijk. Voor mij als kind was er weinig ruimte voor nuance waardoor ik me tegen mijn vader heb afgezet. Maar intussen kan ik zeggen dat ik hem graag zie, met zijn goede én minder goede kanten. Ik probeer er de schoonheid van in te zien. Ik zie mijn vader nu als een soort personage in een boek. Ik kan niet van hem verwachten dat hij iets is wat hij niet is. Hij is bovendien mijn grootste inspiratiebron geworden. In die zin is schrijven een deel van mijn redding. Ook via mijn columns ben ik verplicht om het schone te belichten.

Vanstraelen: Grappig, Stop met wenen gaat eigenlijk ook over mijn vader. Ik besefte plots dat ik zo kwaad werd  als mijn lief zei dat ik moest stoppen met wenen omdat mijn vader dat ook zo vaak tegen me heeft gezegd. Ik durfde als kind geen nee te zeggen en begon in plaats daarvan vaak te wenen. Mijn woede tegenover mijn lief kwam dus mee voort uit het feit dat ik als kind niet begrepen werd. Het leuke is dat mijn papa intussen mijn grootste fan is. Hij komt naar elke show en staat er dan zowel te lachen als te wenen.

Cazaerck: Cool. Uit wrijving en kwetsuren ontstaat er vaak ook veel schoonheid. Dat hadden we vroeger nooit kunnen denken, hè Kaat. Danku papa’s om onze inspiratie te zijn. (hilariteit)

***

Het gesprek brengt ons bij het engagement van Cazaerck en Vanstraelen. Vanstraelens songs bulken van de verontwaardiging en ze zet zich in voor goede doelen zoals Hart Boven Hard of 11.11.11, waarvoor ze onlangs nog de nieuwe versie van Alle kleuren van K3 inzong samen met andere bekende artiesten. ‘Ik viel daar compleet uit de toon’, glimlacht ze. ‘Beetje gênant ook: iedereen kende elkaar en ik stond er maar wat bij zonder dat iemand me aansprak. Gelukkig was de ontmoeting met mijn held Bart Peeters wél een hoogtepunt die dag. Maar BV-land is echt niks voor mij, ik ben gewoon een meisje dat muziek maakt en wil totaal geen boegbeeld worden van iets.’ 

Gezien haar kritische songteksten is het tegelijkertijd niet raar dat ze voor zo’n benefietnummer gevraagd wordt. ‘Het klopt dat ik moeilijk om kan met onrechtvaardigheid,’ zegt ze, ‘en ik vind het voor alle duidelijkheid zalig als jonge meisjes zich herkennen in mijn teksten en mijn muziek ervaren als empowerend. Maar het is niet alsof ik er bewust voor kies om een nummer te schrijven over een maatschappelijk hangijzer. Ik schrijf over wat ik meemaak of zie gebeuren in mijn omgeving, niet omdat ik per se feministisch wil zijn. Sommige nummers worden geïnterpreteerd als een politiek statement terwijl ik ze schreef omdat ik me bijvoorbeeld slecht voelde in mijn relatie, niet omdat ik iets wil veranderen in de wereld.’

Cazaerck knikt. ‘Hoe je het ook draait of keert, wij zijn geen politici’, zegt ze. ‘Het klinkt misschien vies, maar als muzikant verkoop ik mijn product. Het gaat weliswaar om mijn oprechte expressie, maar het is ook niet meer dan dat.’

Maria Iskariot besloot afgelopen zomer nochtans om niet naar het Nederlandse festival Zwarte Cross te gaan omdat het eigendom geworden is van een bedrijf dat onder andere investeert in woningen in bezet gebied op de Westelijke Jordaanoever. Van een statement gesproken.

Cazaerck: Ik vond dat enorm ingewikkeld. Zwarte Cross is een supercool festival. Parallel met de optredens gaat er een crosswedstrijd door met een parcours dat over de podia loopt: heel vet. Voor ons was het een droom dat we daar mochten staan. Maar er ontstond zoveel commotie rond en de ene na de andere band trok zich terug waardoor er eigenlijk geen andere optie was dan wegblijven. Want natuurlijk zijn we tegen dat soort van bedrijven. Alleen bleef ik achter met de vraag hoe je consequent moet zijn. Vermogensbeheerder Blackrock is aandeelhouder van Live Nation en werkt ook met bloedgeld. Maar als we Live Nation boycotten, betekent dat geen Pukkelpop, geen Werchter enzovoort. Dat is de facto het einde van onze band. En welke impact heb je eigenlijk? Verschillende bands schreven lange epistels op hun socials over Zwarte Cross, maar wat win je dan? Veel artiesten worden er zelf populairder door en genereren likes terwijl er niks verandert in Gaza. Ik voelde me er zo slecht bij, dat ik niks gepost heb. Ik wil niet de moraalridder uithangen. Bij Zwarte Cross werkt een heel geëngageerd team dat zorgt voor een ecologisch festival, achtergelaten tenten ophaalt om aan vluchtelingen te doneren en helemaal niet pro Israël is. Ik had het gevoel dat geen enkele beslissing de juiste was en ben er echt op geblokkeerd. Ik ben er zelfs met een psycholoog over gaan praten.

Weet je, er wordt me zo vaak gevraagd om me uit te spreken over Gaza. Uiteraard ben ik tegen Benjamin Netanyahu. Maar al dat symbolisch protest vergt geen enkel offer. Onze pensioenfondsen zitten in de wapenindustrie, heel de Amerikaanse markt steunt op de oorlogsindustrie, onze universiteiten doen onderzoek naar hoogtechnologische wapens. En hoe meer we protesteren tegen de oorlog, hoe meer we de retoriek voeden dat we ons ertegen moeten beschermen door ons te bewapenen. Je komt in een vreselijk status quo terecht waarin het normaal is om niet voor diplomatie te kiezen maar wel voor oorlog.

Zeg je dat ook vanuit je ervaring in Oekraïne?

Cazaerck: Ja, tijdens mijn studies al was ik bezig met het vraagstuk hoe je het goede moet doen. Ik heb een tijdje in een boshuisje gewoond waar ik zelfvoorzienend wilde leven en vervolgens ben ik dus naar Oekraïne getrokken omdat ik wilde begrijpen wat oorlog doet met een mens. Het perverse is dat iedereen eerst warm wordt gehouden met het idee dat die oorlog nodig is. Uiteindelijk eindig je met een kerkhof vol mensen en is iedereen gewoon opgelucht dat er een einde komt aan het geweld zonder dat er echt iets structureel verandert.

Vanstraelen: Ik ben natuurlijk niet in Oekraïne geweest, maar ik herken de worsteling wel als het over Gaza gaat. Ik heb me er lang niet over willen uitspreken omdat ik het gevoel heb dat het toch niks uithaalt. Op een gegeven moment had ik er een gedicht over geschreven voor mezelf, en dat heb ik toen één keer voorgedragen op een podium, maar het voelde onmiddellijk heel fout om er applaus voor te krijgen. Mensen uit mijn omgeving stelden voor om die tekst vaker live te brengen, maar dat zag ik niet zitten precies omdat ik niet wil cashen op het leed van anderen. Tegelijkertijd hoorde ik dan weer dat vrienden van mijn ouders me gezien hadden en daarop beslisten om geen coca cola meer te kopen. Maar weegt dat tegen elkaar op? Ik weet het niet.

Jullie worden als mondige punkvrouwen makkelijk als feministisch bestempeld, maar zijn jullie dat ook?

Cazaerck: Ik houd alleszins niet van eenzijdige aanklachten tegen mannen, dat vind ik giftig en polariserend en het klopt gewoon ook niet. De mannen die mij omringen zijn allemaal schatjes. Natuurlijk moeten vrouwen weten dat ze grenzen mogen stellen en niet moeten pleasen, maar het helpt niet om alle mannen over dezelfde kwalijke kam te scheren. Als het over MeToo gaat, vind ik dat we niet mogen vergeten dat die beweging eigenlijk gestart is vanuit vrouwen uit de lagere klasse die dreigden hun werk te verliezen als ze ingingen tegen handtastelijke bazen. Dat vind ik iets heel anders dan een popster met veel geld en keuzemogelijkheden. Als ik zin heb om seks te hebben met iemand omdat die me dan een doctoraatstitel geeft, is dat een uitwisseling, geen misbruik.

Vanstraelen: Volgens mij is er toch meer nuance. Ook als je privileges hebt, kan je je onder druk gezet voelen en dingen doen die je eigenlijk niet wilt. Machtsmisbruik kan ook bij die groep plaatsvinden en de wereld is wel degelijk gemaakt op maat van mannen.

Cazaerck: Akkoord, en ik héb natuurlijk ook wel eens iets onaangenaams meegemaakt. Ik ben bijvoorbeeld ooit van mijn fiets getrokken door een vieze man en tijdens het stagediven ben ik al eens tussen mijn benen gegrepen. Maar dat staat niet in verhouding tot al die keren dat mensen me correct hebben behandeld. Ik stagedive constant en het ging nog maar één keer mis. Hoe fout zou het zijn mocht ik nu uitroepen dat het publiek zich moet leren gedragen en dat er een probleem is met mannelijke fans? Maar weet je wat ik wél een feministisch vraagstuk vind? Hoe je als vrouw moet verouderen. Je voelt gewoon dat de maatschappij anders oordeelt over vrouwen die ouder worden dan over mannen. Ik snap die hele fucking trend niet dat iedereen botox spuit. Als ik nu in de spiegel een eerste rimpel zie, kan ik niet anders dan ervan schrikken. Ik voel de angst om niet meer relevant te zijn als ik ouder word.

Vanstraelen: Er is zeker een dubbele standaard. Hoe symmetrischer het gezicht van een vrouw, hoe mooier ze wordt gevonden, terwijl we het interessant vinden als een man iets afwijkends heeft aan zijn uiterlijk. Net zoals er geen vrouwelijk alternatief is voor de term grey fox. Cougar ja, maar dan gaat het weer over seks. Soms kijk ik naar mijn mama en dan vind ik haar zo knap. Lachrimpels zijn het schoonste wat er is. Laat die levensgroeven gewoon toe, I love them. Ik heb een dikke rimpel in mijn voorhoofd en dat is prima, laat maar komen.

Kaat, jij verschijnt binnenkort in De slimste mens ter wereld. Ben je al aan het studeren?

Vanstraelen: Nee, ik quiz heel graag en ik heb er zin in, maar het ontbreekt me aan de tijd om te blokken. Ik ga hooguit nog eens de landen en vlaggen herhalen, maar voor de rest laat ik het op me afkomen. Het enige waar ik op voorbereid ben, is het voorspelbare grapje van de jury: als ik ‘stop’ moet zeggen, zal dat ongetwijfeld onmiddellijk aangevuld worden met ‘… met wenen’. (lacht)

Cazaerck zoekt haar spullen bij elkaar. Ze bereidt met haar band de internationale lanceringstournee voor van Wereldwaan en moet nog een paar decorstukken schilderen. ‘We regelen zo’n dingen graag zelf: heel leuk, maar ook nogal veel werk’, glimlacht ze. ‘We zijn trots dat we als Nederlandstalige band door heel Europa toeren. We reizen de komende maanden onder andere naar Frankrijk, Duitsland en Spanje. Vanaf eind februari start onze Belgische tournee.’ Voor ze naar haar auto wandelt, knikt ze naar de dode vogel die ze intussen in een doosje heeft gelegd. ‘Die neem je toch mee naar huis, hè?’