Deze vrouwen uit de popcultuur stonden op hun strepen in 2015

Wanneer bekende vrouwen de stem verheffen, op hun strepen staan en ingaan tegen de genderstroom is dat dus niet zomaar bewonderingswaardig; het is broodnodig. Een overzicht van zulke opmerkelijke momenten in 2015.

‘Je kan geen prijzen winnen voor rollen die er niet zijn.’ Zo getuigde actrice Viola Davis toen ze dit jaar als eerste Afro-Amerikaanse ooit een Emmy Award won voor haar rol in How To Get Away With Murder, een reeks van televisiekanon Shonda Rhimes. Je zou kunnen stellen dat 2015, in termen van representatie en zichtbaarheid, een belangrijk jaar was voor vrouwen in de popcultuur. En daar valt iets voor te zeggen. We zagen het monstersucces van het nieuwste album van Adele, de gigantische kaartjesverkoop van de wereldtour van Taylor Swift en de triomftocht van Jessica Jones, de vrouwelijke superheldin die Melissa Rosenberg voor Marvel en streamingdienst Netflix lanceerde. Charlize Theron zette Tom Hardy, die de bijna verwaarloosbare titelrol speelt in Mad Max: Fury Road, op de zijlijn. Magic Mike XXL, een franchise over mannelijke strippers, idealiseerde vrouwelijk seksueel genot zonder het te veroordelen. En Emma Watson bundelde haar krachten met Nobelprijswinnares Malala Yousafzai om feminisme te promoten.

Het optimisme kan echter alleen kloppen als 2015 daadwerkelijk het laatste jaar is waarin vrouwen zo hard moeten knokken voor representatie en zichtbaarheid. De diversiteitscijfers spreken die hoop tegen. De statistieken zijn zelfs beangstigender als het gaat over vrouwen van minderheden. En als vrouwen dan toch verantwoordelijk zijn voor de productie van cultuur, wordt hen de eigendom en het auteurschap tot hun creaties botweg geweigerd als een man een rol had in het totale proces. Hoe klein zijn bijdrage ook mag zijn, de credits behoren hem blijkbaar meer toe dan haar. Muzikante Grimes, die één van de beste platen van 2015 maakte, schrijft daarover op haar blog: ‘Ik ben het moe dat mensen die geen professionele of verwezenlijkte muzikanten zijn voortdurend ongevraagd hun hulp aanbieden, alsof ik per ongeluk succes heb of alsof ik als vrouw niet in staat ben om gebruik te maken van technologie.’ Dat weet ook de IJslandse artieste Björk, die tot vervelens toe moet bewijzen dat ze haar eigen muziek maakt: ‘Je bent niet alleen en je beeldt het je niet in. Alles wat een man zegt moet jij tot vijf keer toe herhalen. Het is een voortdurende strijd.’ Deze bekende vrouwen lieten zich in 2015 onder meer gelden.

Januari 2015: Amy Poehler en Tina Fey prijzen Amal Clooney

‘George Clooney trouwde dit jaar met Amal Alamuddin. Amal is een mensenrechtenadvocate die aan de Enron-zaak werkte, samen met Kofi Anan over Syrië onderhandelde en deel uitmaakte van een commissie van de Verenigde Naties die oorlogsmisdaden in de Gazastrook bestudeert’, somde Tina Fey op tijdens de presentatie van de Golden Globes-uitreikingen, ‘dus vanavond krijgt haar man een prijs voor zijn levensverwezenlijkingen.’ Sinds Amal Clooney huwde met de acteur werd ze door de media herleid tot ‘de vrouw van’, een stereotyperende identiteit die een capabele vrouw reduceert tot enkel het verlengstuk van een andere persoon. De twee comédiennes plaatsten Amal Clooney terecht terug in de schijnwerper. Niet dat ze daar enige hulp voor nodig had.

Februari 2015: Patricia Arquette hekelt de loonkloof in Hollywood

Toen Patricia Arquette op het podium stapte om haar Academy Award voor beste vrouwelijke bijrol in Boyhood te accepteren, maakte ze in haar dankrede een vuist over gendergelijkheid: ‘Dit is voor elke vrouw die een kind op de wereld zette en ik richt mij tot iedere belastingplichtige burger van dit land: wij hebben gevochten voor de gelijke rechten van iedereen; nu is het onze tijd om loongelijkheid te krijgen, om eens en voor altijd gelijke rechten voor vrouwen in de Verenigde Staten te garanderen.’ Haar woorden werden fel bejubeld door Meryl Streep en Jennifer Lopez.

De bal ging aan het rollen. De vrouwen van Hollywood spraken in 2015 heel open over het seksisme in de industrie. Zeven maanden later pent Jennifer Lawrence, de best verdienende actrice van het moment, een essay voor Lenny (de nieuwsbrief van Lena Dunham), over de ongelijke verloning in Tinseltown: ‘Ik wilde niet als ‘lastig’ of verwend’ overkomen. Tot ik de loonlijst op het internet zag en me realiseerde dat elke man waar ik mee samenwerkte zich absoluut geen zorgen maakt over hoe ‘lastig’ en ‘verwend’ hij overkomt.’

Maart 2015: Monica Lewinsky geeft een TedxTalk over slutshaming

‘Van de ene dag op de andere ging ik van een volledig privaat figuur naar een wereldwijd publiek vernederde persoon. Ik was de patient zero die in een mum van tijd haar reputatie verloor op wereldwijde schaal.’ In een sterke TedxTalk vertelt Monica Lewinsky over de bliksemsnelle veroordeling, aangestuurd door technologie, die haar ten deel viel toen haar relatie met voormalig Amerikaans president Bill Clinton lekte. Door haar kant van het verhaal te vertellen, maakte Lewinsky een belangrijk punt over virtueel schandpaalnagelen, het ingebed seksisme dat daar vaak bij hoort en de drastische gevolgen van cyberpesten. Lewinsky nam haar verhaal in eigen handen en weigerde nog langer de rol van ‘die slet’ te spelen.

April 2015: Angelina Jolie spreekt in de Verenigde Naties over de vluchtelingencrisis

De manier waarop bekende vrouwen hun platform gebruiken om verandering te inspireren, wordt te vaak geminimaliseerd. Angelina Jolie is een fenomenale actrice, ambitieuze schrijfster en regisseuse, een moeder van zes kinderen en een humanitair voorbeeld. In haar functie als Speciaal Gezant voor de Verenigde Naties sprak Angelina Jolie dit jaar in de raad over de vluchtelingencrisis. Jolie zet zich sinds 2011 in voor het Syrische volk en heeft verschillende ontmoetingen achter de rug met mensen die de gruwel hebben meegemaakt: ‘Ieder van hen zou eloquenter kunnen spreken dan ik. Miljoenen mensen zijn het slachtoffer van een oorlog waar zij niets mee te maken hebben. En toch worden ze gestigmatiseerd, zijn ze niet welkom en worden ze beschouwd als een last. Dus ik ben hier voor hen, want dit is ook hun Verenigde Naties. Hier zijn alle landen en mensen gelijk. Het doel van deze organisatie is om conflicten te eindigen, diplomatische oplossingen te vinden en om zo levens te redden. We falen om dit te doen voor Syrië. We zijn verdeeld en besluiteloos, waardoor we onze verantwoordelijkheid niet nemen.’ Jolie pleitte ervoor om Syriërs zelf te betrekken bij de onderhandelingen, in het bijzonder Syrische vrouwen.

Mei 2015: Vrouwen gaan in tegen de strikte kledijnormen van het Cannes-filmfestival

Het filmfestival van Cannes stelde in 2015 de vrouw centraal, maar schoot zichzelf ironisch genoeg in de voet toen uitlekte dat vrouwelijke genodigden zonder hoge hak toegang tot de rode loper werd ontzegd. Ook mannen werden overigens bepaalde kledijcodes opgelegd. Organisator Thierry Fermaux ontkende het gerucht op Twitter. Maar bij de screening van Carol werd voormalig programmamedewerker Vicci Ho wandelen gestuurd omdat ze platte schoenen droeg. ‘Cannes is niet mee met de tijd. Modieus zijn betekent voor een vrouw niet langer alleen hoge hakken dragen’, trok Ho van leer. De platte schoen is niet het enige kledingstuk dat vrouwen niet mochten dragen in 2015. Het is belangrijk dat vrouwen voet bij stuk houden wanneer regeltjes niets te maken hebben met formaliteit, maar worden opgelegd vanuit achterhaald denken.

Juni 2015: Taylor Swift schrijft een brief aan Apple

Toen Jimmy Lovine, de drijvende kracht achter Apple Music, werd gevraagd naar de ontstaansgeschiedenis van de nieuwe dienst, antwoordde hij dat vrouwen het moeilijk hebben om goede muziek te vinden: ‘Ik dacht een dit probleem: meisjes zitten samen en praten over jongens. Of klagen over jongens. En daar hebben ze muziek voor nodig, toch? Maar het is moeilijk om de juiste muziek te vinden, weet je. Niet iedereen heeft toegang tot lijsten of kent een DJ.’ Te mooi voor woorden dus was het dat net popprinses Taylor Swift de strijd aanging met technologiereus Apple. Toen bleek dat het bedrijf de artiesten niet zou betalen tijdens de proefperiode van hun nieuwe muziekdienst, vroeg de artieste in een open brief om hun koers te wijzigen: ‘Ik vind het schokkend, teleurstellend en ongewoon van dit historisch vooruitstrevende en genereuze bedrijf. Drie maanden is een lange tijd om onbetaald te blijven en het is oneerlijk om iemand te vragen om te werken voor niets.’ Apple zwichtte voor de zangeres en Swift kon zo een loon verzekeren voor een pak beginnende artiesten.

Juli 2015: Slachtoffers getuigen over het misbruik van Bill Cosby

Een van de krachtigste statements werd dit jaar gemaakt door een grote afwezige. Een lege stoel. Die lege stoel was te zien op de cover van New York Magazine, naast de vrouwen die getuigden over het misbruik door voormalig televisiester Bill Cosby. De lege stoel kaart een pijnpunt aan: het staat symbool voor alle vrouwen die niet durven, kunnen of willen praten over het seksueel geweld. De persoon die op deze lege stoel zou moeten zitten, is daarom misschien wel één van de belangrijkste mensen van 2015.

Augustus 2015: Nicki Minaj adresseert blank privilege

Blank privilege was een heet hangijzer in 2015. Nadat muziekzender MTV de nominaties bekendmaakte voor hun Video Music Awards en Nicki Minaj niet gelauwerd werd voor haar ‘Anaconda’-clip, ventileerde de rapster haar ongenoegen op Twitter. Ze sprak zich uit over hoe haar seksuele uitingen veel strenger beoordeeld worden dan die van andere artiesten omdat schoonheidsidealen zeer strikt zijn over lichaamsvormen en huidskleur. Nicki Minaj kaartte blank privilege aan en benadrukte dat onder meer geslacht, huidskleur en lichaamstype ervoor zorgen dat sommige mensen voorsprong hebben op anderen. Toegegeven, ze doet het op haar eigen onbesuisde manier – ‘Miley, what’s good?‘, zo daagde ze haar collega uit – maar het argument dat ze op tafel gooide is legitiem. ‘Als je wil genieten van onze cultuur en onze manier van leven, als je met ons vriendschap wil sluiten, wil dansen, plezier maken en twerken – dan moet je ook interesse hebben in wat ons raakt, wat ons stoort en wat wij als oneerlijk ervaren’, vertelt Minaj.

September 2015: Viola Davis wint een Emmy Award

‘Ik heb aan mezelf getwijfeld en wou vaak stoppen omdat ik niet dacht dat er op dit niveau een toekomst was voor Afro-Amerikaanse vrouwen’, vertelt Misty Copeland. Zij werd in 2015 de eerste Afro-Amerikaanse prima ballerina bij het prestigieuze American Ballet Theatre, dat al 75 jaar bestaat. Viola Davis zal zichzelf herkennen in die getuigenis. De actrice werd dit jaar bekroond voor haar hoofdrol in televisiereeks How To Get Away With Murder en is zo de eerste Afro-Amerikaanse vrouw die een Emmy Award won in die categorie. In haar speech sprak ze over de barrières die zij ervaart in haar loopbaan: ‘In mijn hoofd zie ik een grens. En achter die grens zie ik groene velden, prachtige bloemen en mooie blanke vrouwen die hun handen uitstrekken naar mij. Maar het lijkt mij niet te lukken om die grens over te steken. Het enige wat vrouwen van kleur onderscheidt van de rest, zijn kansen.’

Oktober 2015: ‘Suffragette’ opent het filmfestival van Londen

Suffragette, de nieuwe film van regisseuse Sarah Gavron, is pas de derde openingsfilm in meer dan een halve eeuw BFI Londen Film Festival die door een vrouwelijke regisseur gemaakt is. Dat het een film is over de voorvechtsters van de vrouwenbeweging, maakt het een heel symbolische openingsfilm. Sarah Gavron hamerde tijdens haar perstoer dan ook meermaals op het belang van feminisme.

November 2015: Caitlyn Jenner is de vrouw van het jaar

Het modemagazine Glamour eerde transgenderactiviste Caitlyn Jenner met de prijs ‘Woman of the Year‘. De prijs is de kroon op een bewogen jaar voor deze opmerkelijke vrouw, iemand die het verschil wil maken door eindelijk zichzelf te zijn: ‘Als het gaat over geslacht, is iedereen in deze kamer op een reis. We leren voortdurend, we groeien als mens. De afgelopen zes maanden is de meest verrijkende periode van mijn leven geweest. Jarenlang heb ik nooit het gevoel gehad dat ik ergens bij hoorde. Ik voelde me altijd als een buitenstaander. Ik heb mij nooit goed gevoeld als man en ik was duidelijk geen vrouw. Ik zat een beetje vast in het midden. Het bekendmaken van deze beslissing was veruit het beste wat ik ooit heb gedaan, want ik was mijn levenslust kwijt. Ik bleef gedurende zes jaar letterlijk binnen omdat ik nooit naar buiten wilde komen. Ik ging enkel werken en dat was het. Nu kom ik terug buiten.’

December 2015: Kathleen Kennedy herstelt de genderbalans in Star Wars

Kathleen Kennedy is momenteel één van de machtigste vrouwen in de wereld. Kennedy is de baas bij LucasFilm, de organisatie die samen met Disney de Star Wars-productie overziet. Zij was het ook die aandrong op de betrekking van meer vrouwen in The Force Awakens,het nieuwe luik in de geliefde ruimtesaga. ‘Er bestaat een overtuiging dat Star Wars voornamelijk een mannenzaak is. Dat is onzin, want er zijn veel vrouwelijke fans. Ik zou dan ook niets liever willen dan een vrouwelijke regisseur.

Een evenwichtige balans van mannen en vrouwen in de kamer verandert het hele verhaal’, zegt ze aan The Guardian. Ze stelde niet teleur. Prinses Leia (Carrie Fisher) werd gepromoveerd tot generaal en Rey (Daisy Ridley) is een rolmodel dat deze generatie verdient. The Force Awakens is een film die, soms subtiel en soms expliciet, genderrollen uitdaagt. Ook andere films stelden in 2015 mooie voorbeelden. Denk maar aan de animatiefilm Inside Out, dat een gewoon meisje en geen prinses als protagonist naar voor schoof. En in de televisiewereld kregen we met Jessica Jones (Krysten Ritter) een heerlijk imperfecte superheldin die het opnam tegen de onderdrukking van schurk Kilgrave (David Tennant) die haar als zijn eigendom zag.

Deze opsomming beslaat slechts een fractie van de inspirerende vrouwen die van 2015 een belangrijk popcultuurjaar maakten. Als 2015 één ding duidelijk heeft gemaakt dan is het wel dit: wanneer vrouwen de juiste kansen krijgen, zet dat voor iedereen een positieve evolutie in gang. Geef vrouwen de kans om cultuur te maken en te bepalen, de kans om deel te nemen aan het debat over die cultuur, de kans om daarin te mogen falen en spectaculair uit de as te herrijzen. Want je kan geen geld verdienen met jobs die niet bestaan. Je kan geen lof krijgen voor daden die je niet mag stellen. En je kan geen prijzen winnen voor rollen die er niet zijn. Als 2015 een belangrijk jaar was voor vrouwen in de popcultuur, laat 2016 dan het jaar zijn waarin vrouwen niet alleen angstvallig moeten hopen op beter maar die verwachting ook effectief ingelost wordt. (AW)