De revival van Turkse psychedelica: westerse groepen zijn fan, Erdogan niet

© belga
Jonas Boel
Jonas Boel Jonas Boel is medewerker van Knack Focus

De oren van muzikale trendspotters staan tegenwoordig niet alleen gericht op Londen, Berlijn of New York, maar durven ook al eens naar de Bosporus te draaien. Turkse psychedelica is hip, mede dankzij een 71-jarige folkzangeres en Europese vinyljunks.

Eind juli, centrum Gent, een van die zwoele avonden die de voorbije zomer rijk was. Onder de kerktoren van Sint-Jacobs is op dag zes van de Gentse Feesten een massa volk toegestroomd om te kijken en te luisteren naar een bejaarde Turkse dame met roodgekleurde krullen. Voor de vele dansende, klappende en luidkeels meezingende, families van Turkse origine die het plein vullen, is Selda (71, voluit Selda Bagcan) een volksheldin, een folkzangeres die sinds de seventies niet alleen traditionele liedjes heeft gemoderniseerd maar ook sociaal geëngageerde protestsongs heeft geschreven. Voor de meeste andere aanwezigen, de bleke hipsters en muzieknerds, is Selda een cultfiguur, een boegbeeld van de Turkse psychedelica die al enkele jaren aan een revival bezig is en steeds meer bands en producers inspireert. Met dank aan vinyljunks en boetieklabels in het Westen, zoals het Spaanse Pharaway Sounds en – voornamelijk – Finders Keepers van de Britse dj en verwoed crate digger Andy Votel, die in 2006 haar tweede album Selda, uit 1976 , heruitbracht.

Er was een tijd dat in Turkije alles kon. Zolang je het maar op het podium deed.

‘Daar is het ook voor mij mee begonnen’, vertelt Jasper Verhulst van Altin Gün, de Nederlands-Turkse band die sinds 2017 vanuit Amsterdam de Anatolische psychrock nieuw leven inblaast en deze zomer te zien was op Pukkelpop. Altin Gün heeft er net een Amerikaanse tour in het voorprogramma van Tame Impala op zitten wanneer we Verhulst, vroeger bassist bij Jacco Gardner, aan de lijn krijgen. ‘Ik was wel al vertrouwd met de Turkse muziek en cultuur, omdat er in Amsterdam-Oost, waar ik vandaan kom, een grote Turkse gemeenschap woont. Maar toen ik die plaat van Selda draaide, ging er toch een wereld open, en die smaakte naar meer. Toen we op een keer met Jacco in Istanbul speelden, ben ik op een vrije namiddag dus op een uitgebreide platensafari getrokken en ontdekte ik een heleboel andere geflipte albums, van artiesten als Erkin Koray, Baris Manço, Bunalim, Cem Karaca en Mogollar, in de jaren zeventig even de begeleidingsband van Selda. Toen de groep rond Jacco er na die tournee mee ophield, hebben gitarist Ben Rider en ik besloten met die songs aan de slag te gaan. Waarom? Omdat ze gewoon heel leuk zijn om live te spelen, vooral. (lacht)

Gaye Su Akyol
Gaye Su Akyol

Wat begon als een soort hobbyproject groeide onverwacht uit tot een succes. Aangevuld met zangeres Merve Dasdemir en de elektrisch versterkte saz van Erdinc Ecevit Yildiz zit Altin Gün intussen aan twee albums en speelt de groep ook in Istanbul verschillende avonden na elkaar voor uitverkochte zalen.

***

Selda zelf was zich lange tijd niet bewust van haar groeiende populariteit en invloed in het Westen, zo vertelt haar jonge manager Ahmetcan Tasdemir ons in de Turkse miljoenenstad. Op het dakterras van het hotel Buyuk Londra Oteli vertelt hij hoe Bagcan na een auto-ongeval in de nineties wat in de vergetelheid was geraakt toen hij op een dag aanbelde bij het appartement dat de zangeres met twee dozijn katten deelt. ‘Ik vertelde haar dat haar oude albums opnieuw populair waren in Europa en de rest van de wereld. Ze geloofde me eerst niet. Ik denk dat ze me maar een rare snuiter vond. (lacht) Van opnieuw optreden wilde ze aanvankelijk niks weten. Tot ik contacten legde met Boom Pam, een jonge band uit Tel Aviv, beïnvloed door surfrock en Midden-Oosterse psychedelica, die haar op handen draagt. Ze kwamen naar Istanbul om hun idool te ontmoeten, het klikte en de bal ging snel aan het rollen. Héél snel.’

In 2014 maakte Selda samen met Boom Pam haar officiële comeback op het Groove Festival in Israël. Van daar ging het onder meer naar het Utrechtse fijnproeversfestival Le Guess Who? en Primavera Sound in Barcelona. ‘Sindsdien is er geen houden meer aan’, zegt Tasdemir. Zelfs de digitale muziekbibliotheek op de vluchten van Turkish Airlines heeft tegenwoordig albums van Selda en haar generatiegenoot Baris Manço in de aanbieding. ‘Ik heb een monster gecreëerd’, knipoogt de manager.

Altin Gün
Altin Gün

Het conservatief islamitische en nationalistische bewind van president Erdogan is namelijk niet bepaald tuk op de nostalgische wind die door de Turkse muziek waait, vertelt Murat Meriç, auteur van verschillende boeken over de muziekgeschiedenis van zijn land. Officieel is van staatscensuur geen sprake, maar radiostations die te ver richting het Westen leunen, worden regelmatig opgekocht door de oppermachtige staatsmedia en omgeturnd tot islamitische zenders. ‘Mochten die Europese platenlabels niet zijn beginnen te graven in de Anatolische pop en psychedelische rock van de seventies, dan dreigde die hele scene – op een paar uitzonderingen na – een vergeten bladzijde uit onze geschiedenis te worden’, aldus Meriç. ‘Dat is eigenlijk al sinds de militaire coup van 1980 aan de gang, omdat het de mensen weleens zou kunnen herinneren aan betere tijden, toen Turkije met glans zijn rol van brug tussen oost en west vervulde en er cultureel meer openheid bestond. Maatschappijkritiek is tegenwoordig uit den boze, ook voor muzikanten. Een Koerdisch liedje spelen kan volstaan om voor de rechter gesleept te worden. Maar zelfs nostalgische teruggrijpen naar die sound uit de seventies, zoals sommige jonge Turkse artiesten nu doen, is het regime al een doorn in het oog.’

Compro Oro
Compro Oro

***

Eén van die jonge artiesten is Gaye Su Akyol, een zangeres die de oude psychedelica van Selda, Baris Manço en Erkin Toray combineert met invloeden als Nick Cave & The Bad Seeds, Tom Waits en Nirvana. Net als Selda destijds steekt ze niet alleen traditionele songs in een nieuw kleedje, maar schrijft ze ook eigen nummers, waarin ze – tussen de regels – in poëtische metaforen kritiek durft te uiten op het bewind. Zelfs haar extravagante podiumoutfits zijn een knipoog naar het tolerantere Turkije van weleer, legt Kornelia Binicewicz uit, een Poolse dj en antropologe die vier jaar geleden is blijven plakken in Istanbul. Binicewicz stelde uitstekende compilaties als Uzelli Psychedelic Anadolu en Turkish Ladies. Female Singers from Turkey 1974-1988 samen voor haar eigen label Ladies on Records. Volgens haar moeten we voorzichtig zijn met het mythologiseren van de Turkse psychedelica: ‘De platformschoenen en glittercapes waar Gaye mee optreedt zijn eigenlijk een verwijzing naar de erg populaire zanger Zeki Müren, die vrouwenkleren en zware make-up droeg. Een travestiet dus, en overduidelijk een homoseksueel, die desondanks met zijn klassieke, brave liedjes decennialang geliefd was in alle lagen van de bevolking. Psychedelisch kon je Müren niet noemen, maar wel het levende bewijs dat er in Turkije een periode is geweest dat alles kon. Zolang je het op een podium deed. (lacht)

Met haar look verwijst Gaye Su Akyol naar zanger Zeki Müren, een travestiet maar ook geliefd in alle lagen van de bevolking.

Binicewicz ziet een link tussen het ontstaan van de Turkse psychedelica en de huidige revival: ‘Globalisering, daar draait het om. Toen de psychedelica eind jaren zestig ontstond, was dat een rechtstreeks gevolg van de wereld die toegankelijker werd. Verre reizen werden bijvoorbeeld goedkoper. Dus trokken al die rebellerende rich kids naar Ibiza, Marrakech en Tunis, of richting India, zoals The Beatles. Ze leerden er nieuwe kleuren en klanken kennen, omarmden nieuwe filosofieën en ontdekten allerlei mystieke praktijken. En laat Turkije nu net cultureel en dus ook muzikaal altijd een smeltkroes geweest zijn, van Arabische en oriëntaalse invloeden, van Armeense, Oost-Europese, en Midden-Oosterse elementen.’

Baba Zula
Baba Zula

Een slingerbeweging, dus: westerse muzikanten beïnvloed door oosterse klanken die op hun beurt oosterse artiesten inspireren, die nu opnieuw, onder meer dankzij het internet, ontdekt worden Europese groepen? ‘Zoiets, ja. Als een spiraal die blijft doordraaien. En wat in het Westen in de jaren zestig en zeventig gepercipieerd werd als psychedelisch is in Turkije in zekere zin heel gewoon. (lacht) Een koud kunstje dus voor muzikanten als Erkin Koray en Selda om zich dat geluid eigen te maken, het is al evenmin moeilijk om dat op zijn beurt in de rest van de wereld ingang te doen vinden.’ Jasper Verhulst treedt haar bij: ‘Ik zie Altin Gün vooral als een folkband. We zetten gewoon een traditie verder.’ Dat ze zich als Nederlanders een Turkse traditie toe-eigenen, vindt hij niet vreemd: ‘We hebben twee leden van Turkse afkomst in onze groep, hè. En trouwens: de blues is toch ook niet uitgevonden in Nederland?’

Istanbul Ekspres

Met onder meer Baba Zula, van woensdag 13/11 tot zondag 17/11 in de Handelsbeurs, Gent. Het evenement is een co-productie tussen De Handelsbeurs en De Centrale. Alle info: handelsbeurs.be

België-Turkije: Compro Oro + Baba Zula

De fascinatie voor wereldklanken houdt in de lage landen niet op bij Altin Gün. In België gaat het Brusselse combo Azmari aan de slag met oosterse toonschalen en Black Flower is al sinds jaar en dag in de weer met klanken uit verschillende windstreken. Black Flower-saxofonist Nathan Daems trekt regelmatig naar Griekenland en Turkije om zich nieuwe blaasinstrumenten aan te schaffen.

Ook het eveneens Belgische Compro Oro roert in de muzikale wereldkeuken in vele potten en is niet vies van Turkse delicatessen. Zo werkten vibrafonist Wim Segers en gitarist Bart Vervaeck recent samen met Murat Ertel, zanger en sazspeler bij Baba Zula uit Istanbul, eind jaren negentig bij de eersten om de Turkse psych nieuw leven in de blazen. Vervaeck leerde Ertel in 2015 kennen tijdens Istanbul Ekspres, een Turkse muziekfestival in Gent, en werd daarna door de man uitgenodigd om in Istanbul deel te nemen aan een improvisatiemarathon, met onder meer folkjazzlegende Okay Temiz en leden van Mogollar. Het resultaat van dat Belgisch-Turks onderonsje verschijnt volgend jaar in de vorm van een ep.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content