De diepere draai (3): (her)ontdek het oeuvre van Nina Simone, de hogepriesteres van de soul

De cafés blijven op slot, de cultuursector ligt stil en versoepelingen zijn (nog) niet aan de orde. De uitgelezen kans om eens een muzikaal oeuvre uit te diepen. Tot het échte leven zich opnieuw in gang trekt, gidsen we u in de reeks ‘De diepere draai’ elke vrijdag door de discografie van een artiest, in vijf eenvoudige stappen. Deze week: Nina Simone.

Klassiek geschoold pianist, singer-songwriter, burgerrechtenactivist, feministe, nomade, moeilijke tante, Honorary Doctor in Music and Humanities, levende legende: Nina Simone was het allemaal. En was het nu jazz, soul, folk, of blues, die muziek van haar? Iedereen kent haar grootste hits – My Baby Just Cares For Me, Love Me Or Leave Me, Feeling Good – maar welke van haar meer dan dertig langspelers mogen écht niet ontbreken in uw platenkast?

Nina Simone scoorde haar grootste hit dankzij een reclamespot van Chanel, dertig jaar na de originele release. Ze had trouwens een hekel aan My Baby Just Cares For Me, dat ze te elfder ure aan haar debuutalbum Little Girl Blue (1957) toevoegde, op vraag van de platenbaas. ‘Inferieur amusement’, aldus de diva.

Andere koek dan Pastel Blues, haar vijfde van zeven langspelers op Philips Records, het label waar Simone haar meest vruchtbare periode kende. Een sleutelmoment, want met dit album als vertrekpunt kan je zowel voor- als achteruit in haar discografie. Achterwaarts richting de begindagen van de herwerkte Broadwaysongs en folk traditionals, voorwaarts richting de geëngageerde, meer spiritueel georiënteerde r&b en soul.

‘This album shows one of the most talented musicians of the 20th century at the height of her powers’, schreef muziekcriticus Joe Muggs ooit voor Vice. De blues dus, maar dan in alle mogelijke vormen. Rauw, maar ook gesofisticeerd en technisch superieur. Minimaal, maar evengoed meesterlijk gearrangeerd. Donker, maar ook gevat en hoopvol. En dat gedragen door die unieke, doorleefde stem. Puristen zullen het niet graag horen, maar Simones versie van Strange Fruit is simpelweg krachtiger, intenser, want kwaaier dan die van Billie Holiday.

Afsluiten doet Pastel Blues met de traditional Sinnerman, één van haar signatuursongs, hier in de definitieve, zich tien minuten lang allerlei bochten en pieken ontwikkelende versie. Pal in het midden van het kruispunt waar blues, gospel, folk, en jazz elkaar ontmoeten plant een vurige Nina Simone haar vlag. En niemand die in de buurt durft (of kan) komen.

In 1964 schreef Nina Simone haar eerste protestsong, het vlammende, door een aanslag van de KKK op een zwarte kerk en andere racistische moorden geïnspireerde Mississippi Goddam. De Amerikaanse burgerrechtenbeweging had er in één klap een woordvoerder én icoon bij.

Met I Put A Spell On You zette Simone haar nieuwbakken activisme even op pauze. Het is een royaal in elegante strijkersarrangementen gewikkelde collectie covers, musicalnummers, en enkele door haar gitarist gepende originelen. Over de titelsong (origineel van Screamin’ Jay Hawkins) zei John Lennon ooit dat hij er de mosterd ging halen voor Michelle van The Beatles, en op deze plaat staat ook Simones geslaagde versie van Jacques Brels Ne me quitte pas.

Van de James Bond-strijkers in Tomorrow Is My Turn, tot opgewekt swingende, ja zelfs vrolijke passages als Marriage Is For Old Folks en Gimme Some, dichter bij conventionele popmuziek heeft Simone zich zelden gevlijd. Bekendst is hier de slepende interpretatie van Feeling Good, geplukt uit een obscure, Britse musical, en 36 jaar later dunnetjes overgedaan door de rockers van Muse.

Vergis u niet: I Put A Spell On You mag dan één van Simones meest toegankelijke platen zijn – top tien in Engeland destijds, en haar hoogste notering in de VS ooit – het is ook één van haar beste. Het Amerikaanse radiostation NPR posteerde het in 2017 vlak onder Joni Mitchells Blue en The Miseducation of Lauryn Hill in hun lijst ‘150 beste vrouwelijke albums ooit’.

Met drie uitgebrachte albums was 1967 een goed, productief jaar voor Nina Simone. Met High Priestess Of Soul stak ze een nieuwe eretitel op zak, Nina Simone Sings The Blues luidde een overstap naar het grote RCA Records in, en met Silk & Soul cementeert ze haar reputatie van performer die even moeiteloos tussen genres als tussen gewichtige onderwerpen en luchtige thematiek hinkelt.

In de eerste categorie is de vrijheidshymne I Wish I Knew How It Would Feel To Be Free een zoveelste voltreffer. In drie minuten schakelt Simone van een stille, ingetogen wens naar een zelfverzekerde, strijdvaardige cri du coeur. Ook slikken is het bij The Turning Point, een als kinderwijsje vermomde aanklacht tegen racisme.

In het segment buikvlinders en smacht vinken we een superieure, zinderende versie van Cherish (origineel een nummer één-hit van de popgroep The Association), het bluesy Turn Me On, en het door Simone zelf gepende Consummation aan. En zelfs de grootste Dusty Springfield-fan moet toegeven dat ze hier moeiteloos met The Look of Love aan de haal gaat.

Voor het vlammende Go To Hell werd Simone beloond met een Grammy-nominatie, die ze uiteindelijk aan Aretha Franklin en de steenkoude klassieker Respect moest laten. Zou daar misschien het zaadje geplant zijn, voor de cover van Simones To Be Young, Gifted, and Black die de ‘Queen of Soul’ vijf jaar later opnam?

Aan livealbums geen gebrek in het oeuvre van Nina Simone, een stuk of tien nam ze er op. Maar onze voorkeur gaat naar At Town Hall, dat het moment vastlegt waarop Simone eind jaren ’50 de overstap van rokerige clubs, diners, en achterafzaaltjes naar de grote bühne maakt.

Haar grote droom was de eerste, grote, zwarte concertpianiste worden, en in de statige Town Hall van New York kwam die wens deels in vervulling. Enkel begeleid door een drummer en contrabassist steelt Simone de show met haar virtuoze pianotechniek en haar zelfverzekerde, ontspannen podiumprésence. ‘The night belonged to me’, schreef ze later in haar autobiografie I Put A Spell On You, en achteraf vielen de muziekrecensenten over elkaar heen met complimenten. ‘I was a sensation. An overnight success, like in the movies’.

Hoogtepunten zijn de folktraditional Black Is The Colour of My True Love’s Hair, het recht vanuit de buik komende Wild Is The Wind (dat ze zeven jaar later opnieuw opnam op het gelijknamige album) en het van legendarisch componist Irving Berlin geleende, sluimerende You Can Have Him.

Met dit optreden kroonde Simone zich prompt tot de lieveling van de hipsters en beatniks die destijds de dienst uitmaakten in de koffiebars en kelderclubs van Greenwich Village, de scene waar Bob Dylan, Jack Kerouac, en John Coltrane thuis waren. Simone voelde zich er meteen thuis, en vatte de stemming in The Village als volgt samen: ‘Als het goed klinkt, apprecieer het voor wat het is, en doe niet lastig wanneer je het moeilijk vindt om het precies te benoemen’.

Elton John, Nick Cave, Kanye West, David Bowie, Anohni, Sade, Jeff Buckley, Lana Del Rey, Alicia Keys, Anna Calvi, Janis Joplin, Mos Def, Beyoncé, Moses Sumney, enzovoort, enzoverder. De lijst bekende artiesten die dwepen of dweepten met La Simone is eindeloos lang. Dat ze in het rijtje van De Allergrootsten regelmatig wordt vergeten is vreemd. Of niet: ze was zwart, ze was een vrouw, en ze hield er een uitgesproken mening op na. En dan word je dus ‘een moeilijk geval’ genoemd.

Hoe innig haar turbulente, door een bipolaire stoornis geplaagde leven en haar muziek vestrengeld waren, en hoe ze met haar activisme zowel privé als artistiek verschillende offers bracht, werd door regisseur Liz Garbus uitgediept in haar documentaire What Happened, Miss Simone?, te zien op Netflix.

Ook YouTube herbergt een schatkamer aan archiefmateriaal om uit te diepen. Zo is er de uitstekende docu Nina Simone: La Legende, uit 1992, een geestige passage in Sesamstraat uit 1972, en vele concertfragmenten. De mooiste zijn die in kleur van Montreux Jazz in 1976 en van het Harlem Cultural Festival in 1969, een gratis festival in New York waar Simone de affiche deelde met onder meer Sly & The Family Stone, BB King, en Stevie Wonder.

Nina Simone – Ain’t Got No I’ve Got Lifebluesmanhttps://www.youtube.com/channel/UCxWYeTyGjxueciqIiCOORtgvideo1502001.0YouTubehttps://www.youtube.com/360480https://i.ytimg.com/vi/Bm64mp0hSyU/hqdefault.jpg