Cowboy Bey: waarom Beyoncé de glitterbal voor de honky-tonk inruilt

Op haar nieuwe album Cowboy Carter trekt Beyoncé de kaart van de country. Een gigantische ommezwaai voor 
de koningin van de r&b? Minder dan je zou denken.

‘These. People. Existed.’ Zo staat het er aan het begin van The Harder They Fall (2021). Die western voerde ­zwarte hoofdpersonages op, allemaal ­mensen – Rufus Buck, Nat Love, Stage­coach Mary… – die echt deze aardkloot hebben bewandeld bovendien. ­Volgens historici had minstens één op de vier van de cowboys (en -girls) die hun ­geluk gingen ­beproeven op de ­uitgestrekte prairies van het ­Wilde Westen een donkere huidskleur.

Deze mensen hebben bestaan: het zou ook de onderliggende boodschap ­kunnen zijn van Cowboy Carter, ­Beyoncés nieuwe, achtste soloalbum. Een countryplaat, en na Renaissance (2022) het tweede deel van een aan­gekondigd drieluik.

Even ter herinnering: met ­Renaissance bracht Queen B hulde aan de anders gekleurde en anders geaarde, vaak door de mazen van de muziek­geschiedenis geglipte pioniers van ­disco, house en aanverwanten. De plaat met beats, bassen en samples leverde haar vorig jaar de Grammy voor best dance/electronic album op. En dan nu van queen van de dansvloer naar queen van de rodeo? Van de glitterbol naar de honky-tonk? ‘It’s a real life boogie and a real life hoedown’, zingt Beyoncé in Texas Hold ’Em, een van de twee singles waarmee ze vorige maand haar kaarten op tafel legde. Een gigantische ommezwaai, een provocatie zelfs, zo lijkt het. Maar dat is het hoegenaamd niet.

Om te beginnen is de familie ­Knowles afkomstig uit Houston, Texas, waar Beyoncé als kind elk jaar met het hele gezin de Livestock Show and ­Rodeo bezocht, het grootste cowboy­evenement ter wereld. ‘Het was een geweldig diverse en ­multiculturele ­ervaring, met voor elk lid van de ­familie wat wils’, herinnerde Bey zich drie jaar geleden in Bazar, toen ze met haar kleding­lijn Ivy Park in samenwerking met Adidas de Rodeo-collectie op de markt bracht, met roze bonte-koeprints en jeanskleurige stukken. En al op haar album Lemonade (2016) stond een hommage aan haar southern roots met de akoestische track Daddy ­Lessons, die zo uit een honky-tonk leek te ­komen. Ze bracht die song dat jaar ook met country­trio The Chicks, voorheen The Dixie Chicks, op de Country ­Music Association Awards, tot ­ontsteltenis van ‘echte’ countryfans: een ­zwarte r&b-zangeres die enkele maanden ­eerder tijdens de Super Bowl nog met opgestoken vuist een eresaluut aan Malcolm X had gebracht op hún hoogmis? Het was goed voor een stortvloed aan giftige, vaak racistische commentaren op sociale media. Een episode die haar sporen heeft nagelaten, zo blijkt nu: ‘Dit album is ontstaan uit een ­ervaring die ik jaren geleden had,’ schreef ze op Instagram, ‘waar ik me niet welkom voelde… En ik dat heel duidelijk ook niet was.’

Nu, met Texas Hold ‘Em was het ­opnieuw prijs. De single leverde haar commentaren op als ‘You have no ­business singing country’, ‘Blijf in je rijvak’, ‘culturele toe-eigening’ en ga zo maar door. Het verhinderde niet dat Beyoncé (alweer) geschiedenis schreef: Texas Hold ‘Em werd de eerste ­nummer 1-hit van een zwarte vrouw in de ­Amerikaanse countrycharts.

En klopt dat eigenlijk wel, die veronderstelling dat country exclusief aan de witte Amerikaanse cultuur toe­behoort? Is het culturele toe-eigening wanneer deze trotse Texaanse een stetson draagt, een ‘yee-haw!’ slaakt of een banjo in Texas Hold ‘Em gebruikt? Van geen kanten.

Die banjo werd overigens in­gespeeld door Rhiannon Giddens, een multiraciale folkmuzikante uit North Carolina. In The Guardian ­herinnerde zij recent nog aan de oorsprong van dat instrument. Die gaat terug tot ­instrumenten die uit Afrika weg­gevoerde slaven in de zeven­tiende eeuw in de Caraïben gebruikten. Zo bereikte de banjo ook de plantages in Noord-Amerika, waar hij ­andere traditionele snaarinstrumenten ­vervoegde, zoals de fiddle, met allerlei ­muzikale kruisbestuivingen tot gevolg. ‘We ­mogen genre niet verwarren met ­traditie’, aldus Giddens, die schreef dat zwarte banjo- of fiddlespelers een groot deel van de Amerikaanse muziekcultuur uitmaakten lang voor er sprake was van country. Of eender welk ondertussen geijkt muziekgenre, trouwens. Want net daar wringt het schoentje.

Dat country uiteindelijk in het vakje ‘witte muziek’ terechtkwam, heeft alles te maken met het ­Amerikaanse spook van de segregatie. In het landelijke ­zuiden van de VS liepen de breuk­lijnen tussen Amerikaanse folkgenres als blues, jazz, cajun, bluegrass en ­country lange tijd veel meer door ­elkaar. Het waren vaak mensen onderaan op de maatschappelijke ladder die in ­muziek een gemene deler vonden. Niet huidskleur speelde daarbij een rol, wel demo­grafie en economische status. Tot in de jaren 1920, toen de ontluikende platen­industrie zich ermee moeide. Net zoals Afro-Amerikanen in die tijd niet ­dezelfde rechten hadden, werd hun muziek ingedeeld in de afzonderlijke categorie ‘race music’. Lees: van en voor kleurlingen. Om platen vlot aan de man te brengen werd een apartheidslogica in het leven geroepen en country werd door de witte platenbaas in het witte, ongekleurde vakje gedropt, samen met het archetype van de arme, eenzame, maar vooral bleke cowboy. Mooi voor de etalage, maar schijn bedriegt.

Neem nu Jimmie Rodgers, de jodelende oervader van de country. In 1930 bracht Rodgers Blue Yodel N° 9 uit, ook bekend als Standing on the Corner. Voor de opnames huurde hij de talenten in van een jonge trompettist uit New ­Orleans die bekend zou worden als een van de voornaamste pioniers van de jazz: Louis Armstrong, die zich bovendien op piano liet vergezellen door zijn echtgenote Lil Hardin Armstrong.

En niet alleen in zulke bijrollen zijn zwarte artiesten verweven met het DNA van country. Harmonica­speler DeFord Bailey was in de jaren twintig een van de eerste vaste ­performers in country­instituut Grand Ole Opry. ­Lesley ­Riddle was in het ­decennium daarop met zijn unieke gitaarspel en kennis van plattelandsliedjes een ­persoonlijke en ­artistieke ­invloed op de Carter ­Family, de ­eerste country­dynastie. (U ­begrijpt dat Beyoncé er niet zomaar voor koos om haar aangetrouwde familie­naam, die van manlief Shawn ‘Jay-Z’ ­Carter, uit te spelen. De knipoog naar het country­equivalent van de ­Kennedy’s, was te mooi om te laten ­liggen. Toch een klein beetje ­provoceren.)

Veel later was er voormalig base­baller Charley Pride, wiens ­eerste ­releases begin jaren zestig naar country­radio’s en platenwinkels ­werden uitgestuurd zonder hoesfoto. In de jaren zeventig tourde Linda Martell, de eerste succesvolle zwarte countryzangeres, met de blanke outlawzanger Waylon Jennings, waarbij ze overigens ook vaak racistisch bejegend werd door zijn publiek. Het zijn namen die grotendeels uit de countrycanon geschreven zijn, maar: die mensen hebben bestaan.

Eind jaren ’40 werd de gewraakte stempel ‘race music’ vervangen door ‘rhythm-and-blues’. Maar sommige artiesten lieten zich evenmin door dat nieuwe hokje beperken. Soulpionier Solomon Burke scoorde in 1961 zijn ­eerste hit met de countrycover Just Out of Reach (of My Two Open Arms). Marvin Gaye en Percy Sledge inter­preteerden countrysongs, Al Green ­zette I’m So Lone­some I Could Cry van Hank ­Williams helemaal naar zijn hand en in 1976 pende Bobby Womack tot afgrijzen van zijn platenfirma zelfs een heel album vol jengelende country­liedjes, BW Goes C&W.

De meest stoutmoedige aanval op het muzikale hokjesdenken, te vergelijken met die van Beyoncé, staat op naam van Ray Charles. In 1962 bracht de r&b- en soulpionier het ­album ­Modern Sounds in Country and ­Western ­Music uit, waarop hij songs van ­bekende (blanke) country­artiesten in zijn met blues, jazz en gospel ­gebonden saus onder­dompelde. Ook Charles bleef niet in zijn rijvak maar het album werd een gigantisch succes en stond ­veertien ­weken op nummer één. ­Eindelijk een Afro-Amerikaanse artiest die de ­artificiële barrière tussen country en r&b aan spaanders zong en ­speelde. Maar toen de Grammy’s ­werden ­uitgedeeld, beloonde de jury zijn hitsingle I Can’t Stop Loving You, een cover van Don Gibson, gewoon koppig in de categorie rhythm & blues.

Beyoncé heeft dus het een en ander recht te zetten. Die eerste nummer één in de countrycharts als zwarte vrouw is haar alvast een hart onder de riem, liet ze weten. Maar: ‘Mijn hoop is dat in de toekomst de vermelding van het ras van een artiest, in relatie tot het muziek­genre, irrelevant zal zijn.’ ­Beyoncé herbedenkt de ­country niet, ze biedt gewoon een bredere kijk op het genre door vanuit haar persoon­lijke afkomst en ervaringen een onder­belichte traditie voort te zetten en ­intussen vragen op te werpen over ­nalatenschap, identiteit, keurslijven en de impact van minderheden op het grotere plaatje. In die zin verschilt ­Cowboy Carter weinig van zijn voor­ganger Renaissance.

De zegen van country-icoon ­Dolly Parton heeft ze alvast op zak. ‘Can’t wait to hear the full album!’ richtte de ene queen zich tot de andere op Instagram. Sinds Whitney Houston in 1992 een wereldhit scoorde met haar song I Will Always Love You weet ­Parton als geen ander dat er mooie dingen ­gebeuren wanneer twee werelden ­(opnieuw) versmelten.

PS: Die rare spelling van Beyoncé in de foto hierboven? Beyoncé is ook de familienaam van haar moeder, en die werd in het ­verleden op bijvoorbeeld een ­officieel geboortecertificaat soms verkeerd ­gespeld als ‘Beyincé’. Toen Beyoncés grootmoeder dat probeerde aan te kaarten, kreeg ze te horen dat ze blij mocht zijn dat ze, als zwarte vrouw, überhaupt al zo’n certificaat kreeg.