‘Born to Die’ van Lana Del Rey, 10 jaar later: ‘Het equivalent van een geveinsd orgasme’

Die ene single, Video Games, volstond destijds al om Lana Del Rey op de cover van alle glamourbladen te doen belanden. De zwoele ijskoningin zou even snel worden uitgespuwd als gevierd, maar dat kon niet beletten dat haar langspeeldebuut Born to Die, vandaag tien jaar oud, ruim zeven miljoen keer over de toonbank ging.

Na zeven even gewaardeerde als succesrijke platen is inmiddels wel duidelijk dat Lana Del Rey zoveel méér is dan een eendagsvlieg. Maar toen ze in 2012, op haar zesentwintigste, in het oog van een mediastorm terechtkwam, werd ze door velen afgedaan als een kunstmatig marketingproduct, een oppervlakkige hype, iemand die zich anders voordeed dan ze was.

Het was nochtans veelbelovend begonnen. Toen ze voor het eerst ten tonele verscheen met Video Games, een smeulende, weelderig georkestreerde pop noir-ballad die perfect leek aan te sluiten bij de sfeer van Twin Peaks, raakte ze bij de luisteraar meteen een gevoelige snaar. Met haar lage, naar Marlene Dietrich verwijzende stemtimbre, klonk de zangeres tegelijk afstandelijk, sensueel en mysterieus. De single ging vergezeld van een goedkope, zelf in elkaar geknutselde videoclip. En ook de nostalgische retrovibe die aansloot bij de Hollywoodromantiek van de fifties, prikkelde de verbeelding. In een mum van tijd werd Lana Del Rey ingehaald als een nieuwe indie queen, die in één adem werd genoemd met Cat Power. Her en der kon je zelfs lezen dat haar song de soundtrack vormde bij ‘a journey into the dark heart of a troubled soul’.

De collectieve euforie was echter van korte duur. Zeker toen haar lp Born to Die niet helemaal aan de hooggestemde verwachtingen bleek te beantwoorden en Lana Del Rey zich dichter tegen de mainstream aanschurkte dan verhoopt. Het werkstuk bevatte een aantal banale popliedjes, zoals Radio, Dark Paradise of This Is What Makes Us Girls, die je eerder met Britney Spears of Kylie Minogue zou associëren dan met een geloofwaardige singer-songwriter. ‘Meer verpakking dan inhoud’, riepen de critici verontwaardigd. Lana Del Rey had namelijk de hulp ingeroepen van een legertje co-auteurs en hiphopproducers die haar songs in een modieus maar uniform jasje hesen. Emile Haynie had voordien de knoppen bediend tijdens opnamesessies van Eminem en Lil’ Wayne, Rick Knowles had hits geschreven voor Ronan Keating, Dido en Belinda Carlisle, terwijl Mike Daly verantwoordelijk werd geacht voor het succes van Plain White T’s.

Stoerdoenerij

Op Born to Die bekende Lana Del Rey zich tot het taaltje en de geforceerde stoerdoenerij van de Californische rappersliga. Ze mat zich graag het imago aan van een ‘Gangsta Nancy Sinatra’ of een ‘Lolita from da hood’ en hield zich, naar haar donkere teksten te oordelen, bij voorkeur op in het gezelschap van oudere, onbehouwen mannen van het type dat je wel eens motorbendes aantreft. Naast partnergeweld verheerlijkte ze, in National Anthem, ook oppervlakkig materialisme (‘Money is the anthem of success’). In de overige tracks koketteerde ze dan weer veelvuldig met een wilde levensstijl, existentiële wanhoop en haar eigen sterfelijkheid.

Toen ze tijdens haar live-optreden in het populaire Amerikaanse tv-programma Saturday Night Live op 14 januari 2012, een ronduit ontluisterende performance weggaf -ze was zo zenuwachtig dat ze vals zong- werd ze door de media maar ook door een groot deel van het publiek als ‘fake’ weggezet. Sceptici gewaagden van een ‘studiocreatie’ of een ‘prefab-fenomeen’. ‘Lana toeterde als een misthoorn’, oordeelde The Guardian, niet gespeend van enig leedvermaak. Rolling Stone zag Born to Die als ‘het equivalent van een geveinsd orgasme’ en had het over ‘een verzameling torch songs zonder vuur’. Anderen stelden vast dat de zangeres zich verschool achter romantische clichés, maar niet tot waarachtige emoties in staat was. Lana Del Rey leek een onetrickpony, die telkens terugviel op dezelfde melodramatische thema’s en trage tempo’s. Zelfs in hypnotische nummers als Summertime Sadness of Without You bleek ze keer op keer in herhaling te vervallen.

In interviews had de zangeres verklaard dat ze als tiener verslaafd was geweest aan alcohol en een poosje op straat had geleefd, maar zodra de tabloids in haar verleden begonnen te graven werd duidelijk dat die autobiografische details óf verzonnen waren óf behoorlijk aangedikt.

Het leven als kunstwerk

Lana Del Rey, die eigenlijk Elisabeth ‘Lizzy’ Grant heette, groeide op in Lake Placid, een plaatsje in Upstate New York, en was van rijkere afkomst dan ze liet uitschijnen. Als dochter van een internetondernemer die rijk was geworden met de verkoop van domeinnamen, zat ze op een exclusieve kostschool in Connecticut, waarna ze en op haar achttiende in New York filosofie ging studeren. In die periode schreef ze ook haar eerste liedjes. In 2006 nam ze, onder het pseudoniem May Jailer, Sirens op, een lp met akoestische demo’s die onuitgebracht bleef. Twee jaar later dook ze de studio in met producer David Kahne, wat resulteerde in de ep Kill Kill en de lp Lana Del Ray A.K.A. Lizzy Grant. Beide collecties waren enkel digitaal verkrijgbaar en bleven zo goed als onopgemerkt.

Uiteindelijk besloot Grant zichzelf om te dopen in Lana Del Rey (nu met een e in plaats van een a), een artiestennaam die zowel verwees naar de Hollywood-actrice Lana Turner als naar een eighties-model van het automerk Ford. ‘Ik had besloten mijn leven tot een kunstwerk te verheffen’, vertelde ze later. Prompt zocht ze haar toevlucht tot botox en plastische chirurgie, koos ze voor een nieuwe haarkleur en creëerde ze een alter-ego dat flirtte met decadentie en criminaliteit. ‘Bedrog!’, kraaide het journaille in koor. Was dit niet het ultieme bewijs dat het Del Rey aan authenticiteit ontbrak? Toen Born to Die uitkwam, bleken de opnamen die ze gemaakt had als Lizzy Grant zelfs niet eens meer op iTunes te staan. Was het niet verdacht dat een artieste op die manier haar verleden trachtte uit te wissen?

Wat de meeste criticasters op dat moment nog niet doorhadden, is dat Lana Del Rey gewoon de rechten van haar liedjes had teruggekocht met het oog op een toekomstige re-release, al zou die er uiteindelijk nooit komen. Opvallend trouwens hoe met de zangeres zo genadeloos de vloer werd aangeveegd, louter omdat ze niet bleek te zijn wat sommigen op grond van Video Games hadden gehoopt. Want uiteraard was Del Rey lang niet de enige popster die een zorgvuldig bestudeerde metamorfose onderging. Popmuziek draait nu eenmaal om verbeelding en escapisme en floreert het best op de grens tussen mythe en werkelijkheid, tussen fictie en autobiografie.

Seksisme

Kunst is bij uitstek de plek waar je in andermans huid kunt kruipen en, zoals in het theater, een rolletje kunt spelen. Is het dan niet vreemd van een popchanteuse te verwachten dat ze samenvalt met het personage dat ze zelf heeft gecreëerd? Geen mens zou het in zijn hoofd halen een Brett Easton Ellis of een Quentin Tarantino te verwarren met de figuren die ze voor hun romans of films hadden bedacht. In popsongs worden doorgaans illusies aan de man gebracht. Wie er méér van verwacht, doet de conventies van het genre geweld aan. ‘I’m just a singer, it’s not a big deal’, verdedigde de artieste zich. ‘Het is me nooit om het geld te doen geweest. ‘Het enige dat ik nastreef is het respect van mijn collega’s. Ik zou graag als songwriter ernstig worden genomen’.

Je kunt je dus niet van de indruk ontdoen dat de strenge veroordeling van Lana Del Rey aan het begin van haar carrière, zeker in de pers, een uiting was van seksisme en misogynie. De beledigende manier waarop ze werd weggewuifd als ‘nep’ valt nu eenmaal meer vrouwelijke dan mannelijke artiesten te beurt. Tot overmaat van ramp werd, in hetzelfde jaar dat Born to Die uitkwam, Del Reys computer gehackt. Er stonden 211 onuitgebrachte songs op, die nu allemaal op straat terecht kwamen, samen met foto’s, gezondheidsrapporten en financiële details.

Terwijl in de media haar authenticiteit ter discussie werd gesteld, drongen buitenstaanders dus ook nog eens agressief haar privéleven binnen. ‘My life is like a fucked up movie’, verzuchtte de zangeres. Twee jaar later zou ze een journalist van The Guardian zelfs toevertrouwen dat ze wilde dat ze dood was.

Toch werd Lana Del Rey niet enkel door mannelijke critici verguisd. Ook uit feministische hoek kreeg de artieste, die zich graag voordeed als een ‘femme fatale’, de wind van voren. Dat had alles te maken met de dynamiek van mannelijke dominantie en vrouwelijke onderwerping die als een rode draad door haar songs liep. In een video die ze maakte met Marilyn Manson werd een verkrachtingsscène gesimuleerd en op de hoes van de single Blue Jeans ligt de zangeres in het zwembad met de getatoeëerde hand van een man rond haar keel.

Lustobjecten

‘Lana Del Rey heeft de maatschappelijke positie van de vrouw honderd jaar teruggedraaid’, luidde de kritiek. Pitchfork schreef over Born to Die: ‘Er staat geen enkele song op de plaat waarin vrouwen complexer worden voorgesteld dan als ijshoorntjes likkend object van mannelijke lusten’. De Nieuw-Zeelandse zangeres Lorde deed er nog een schepje bovenop en verklaarde dat het voor opgroeiende meisjes hoogst ongezond was naar Born to Die te luisteren.

Het verwijt dat ze seksueel misbruik zou verheerlijken was volgens Lana Del Rey te gek voor woorden. ‘Ik ben gewoon een glamourachtige persoon die, uit ervaring, over emotioneel gewelddadige en tumultueuze relaties schrijft. Maar het zou fout zijn daar een politiek statement in te zien’, verdedigde ze zich. ‘Een échte feministe is volgens mij een vrouw die zich vrij genoeg voelt om precies te doen waar ze zin in heeft. En ik denk wel dat ik aan die definitie beantwoord’. Een andere recensente nam dan weer Del Reys verdediging op zich: ‘Op Born to Die geeft de zangeres vrouwen kracht, net door het idee te verwerpen dat feministen altijd en overal een beeld van onverzettelijkheid en onverwoestbaarheid moeten uitstralen’.

Zoals zo vaak ligt de waarheid ergens in het midden. Een feit is dat Lana Del Rey in haar filmische songs een gemythologiseerd Amerika schildert. Een Amerika van schone schijn en retro- chique, waar welgestelde lieden, met een voormalige schoonheidskoningin aan hun zijde, in gestroomlijnde Jaguars of Cadillacs door Los Angeles cruisen of van cocktails sippen in Château Marmont. Maar dat was de naïeve visie van een 26-jarige, zelfverklaarde ‘bad girl’. Vandaag, tien jaar later, heeft Del Rey aan maturiteit gewonnen. Op platen als Norman Fucking Rockwell (2019) zou pas echt duidelijk worden hoeveel culturele referenties er in haar werk verborgen zaten. En inmiddels heeft ze ook bewezen dat ze uit het keurslijf van de traditionele popstructuren durft te breken. Met het vorig jaar verschenen Chemtrails Over The Country Club bewees ze bovendien dat ze nu ook als singer-songwriter ernstig mag worden genomen. En zo wist ze de hoge verwachtingen, die ze een decennium geleden met Video Games had gecreëerd, alsnog in te lossen.