‘Blue’ maakte van Joni Mitchell 50 jaar geleden tegen wil en dank een superster

Joni Mitchell in 1972, circa een jaar na de release van 'Blue'. © Getty/Gijsbert Hanekroot

Met Blue stond Joni Mitchell vijftig jaar geleden model voor zowat alle vrouwelijke singer-songwriters die na haar kwamen. Zelden klonken bespiegelingen over de liefde en haar schaduwzijden zo intens en kwetsbaar als op de vierde plaat van de Canadese zangeres.

Mitchell, die vandaag 77 is, drukte haar stempel op het werk van seksegenoten als Björk en Tori Amos, Cat Power en Joanna Newsom, Chrissie Hynde en Chaka Khan, maar ook mannelijke artiesten als Prince, Elvis Costello of Herbie Hancock bewierookten haar als één van de belangrijkste muzikanten uit de tweede helft van de voorbije eeuw. Nina Simone stak haar bewondering voor Joni Mitchell niet onder stoelen of banken en gitarist Robben Ford, met wie ze halverwege de seventies samenwerkte, vindt haar ‘veelzijdiger dan Miles Davis of John Coltrane’.

Mitchell leed op haar negende aan polio en door die ziekte verloor ze zoveel kracht in haar linkerhand dat ze nooit in staat zou zijn standaard gitaarakkoorden te spelen. Uit noodzaak begon ze dus te experimenteren met ongebruikelijke stemmingsmethoden, wat volstrekt unieke harmonieën opleverde. Met haar meer dan vijftig verschillende ’tunings’ had ze een ingrijpende invloed op het muzikale vocabulaire van bands als Crosby, Stills, Nash & Young en Sonic Youth.

Ik snap niet wat mensen aantrekt in beroemdheid. De adoratie die je te beurt valt, isoleert je. Geloof me, faam is een pronkzuchtig misverstand.

Joni Mitchell

Toen ze in 1968 debuteerde als folkchanteuse, had Joni Mitchell – née Joan Anderson – al een zekere reputatie verworven als liedjesschrijfster. Judy Collins had een top 10-hit gehad met haar Both Sides Now en ook Tom Rush en Fairport Convention deden hun voordeel met haar composities. Clouds (1969), haar tweede langspeler, haalde goud en leverde haar een Grammy op. Ladies of the Canyon, dat een jaar later verscheen, deed het zelfs nog beter: het ecologisch geïnspireerde Big Yellow Taxi groeide uit tot een vaak gecoverde classic en met Woodstock, dat werd geadopteerd door CSNY, schreef Mitchell het lijflied van de hippiegeneratie. Niet slecht voor iemand die aanvankelijk geen enkele muzikale ambitie koesterde en schilderen als haar eerste taal beschouwde.

Claustrofobie

Het succes drukte al gauw als een zwaar gewicht op haar schouders: ‘Ik was er niet op voorbereid, het voelde hoogst oncomfortabel aan’, zegt ze. ‘Ik speelde graag in koffiehuizen, waar geen barrière bestond tussen mij en het publiek, maar op grote podia heb ik me nooit lekker gevoeld. Ik snap ook niet wat mensen aantrekt in beroemdheid. De adoratie die je te beurt valt, isoleert je. Ik ben graag anoniem onder de mensen, loop het liefst op straat waar ik ongemerkt het leven kan observeren. Maar plots was ik mijn vrijheid kwijt en voelde ik me een vogeltje in een gouden kooi. Geloof me, faam is een pronkzuchtig misverstand’.

Mijn beste werk komt voort uit onrust en verwarring.

Joni Mitchell

Het leven in de schijnwerpers woog ook op haar relaties, maakte haar depressief en claustrofobisch, en keerde haar blik naar binnen. ‘Toch levert geestelijke uitputting vaak de zandkorrels waaruit een parel kan ontstaan’, aldus Mitchell. ‘Mijn beste werk komt voort uit onrust en verwarring’. De titel van haar volgende lp was dus zeker niet lukraak gekozen: met Blue, dat zoveel betekent als ‘verdrietig’, zou de zangeres zich in 1971 opwerpen als dé pionier van in muziek verpakte bekentenislyriek.

‘Iemand had me ooit de raad gegeven: schrijf over wat je kent. Dus stelde ik persoonlijke ervaringen centraal in mijn songs en ging ik almaar vaker mijn eigen ziel afschrapen’, aldus Mitchell. ‘Onder het vergrootglas van de media leek ik doorzichtig te worden. Het was alsof iedereen mijn ingewanden kon zien. Mijn huid was zo dun, dat mijn zenuwen als het ware bloot kwamen te liggen. Ik voelde me weerloos en kwetsbaar, beschikte niet langer over verdedigingsmechanismen tegenover de buitenwereld. In geestelijk opzicht was ik een wrak.’

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

De nummers die op Blue terecht zouden komen, ontsproten aan emotionele trauma’s die Joni Mitchell met veel oog voor detail en journalistieke precisie had onthuld. In de wereld van de popmuziek was zoveel openhartigheid ongehoord, maar voor de zangeres was het een manier om in te gaan tegen de verstikkende verering van haar fans. Met songs als River (het droevigste kerstlied ooit) en de titeltrack (over de heroïneverslaving van een geliefde) stond de plaat bol van droefenis en melancholie. Blue was al net zo verstild als een schilderij van Vermeer.

Fragiel

Mitchell vergeleek haar soepele sopraanstem wel eens met ‘een oude cello’: het perfecte instrument voor wat ze zelf als vocale method acting omschreef. ‘Niet alles wat ik zing is per se autobiografisch, maar ik put zeker uit wat ik meemaak’, geeft ze toe. In elk geval zaten de liedjes zo dicht op haar huid dat ze tijdens de opnamen van de lp, behalve de producer en een handvol intieme muzikantenvrienden (Stephen Stills, Russ Kunkel, James Taylor en Sneaky Pete Kleinow), niemand om zich heen kon verdragen. Voor buitenstaanders bleven de studiodeuren hermetisch afgesloten.

Wat maakte Joni Mitchell op haar 27ste zo fragiel? In 1965 raakte ze, na een onenightstand, zwanger van een dochtertje. De vader liet haar echter, nog voor de geboorte, in de steek. Aangezien de zangeres op dat moment in bittere armoede leefde, beschikte ze niet over de middelen om haar kind zelf groot te brengen, dus stond ze het noodgedwongen af voor adoptie. Toen ze enkele jaren later, door het succes, een publieke figuur werd en wél een comfortabel bestaan kon leiden, zorgde dat voor frustraties en schuldgevoelens, waar ze over schreef in Little Green, één van de tien tracks op Blue, en een decennium later ook in Chinese Café: ‘My child’s a stranger / I bore her / But I couldn’t raise her’. In de seventies wist nagenoeg niemand van het bestaan van Kelly Dale af, maar in 1997 gebeurde het onwaarschijnlijke: na 32 jaar vonden moeder en dochter elkaar alsnog terug.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Voorts was er Joni Mitchells turbulente liefdesleven, dat buitensporig veel aandacht kreeg in de media. Na de breuk met Graham Nash, de man die voor haar Our House had geschreven, besloot de artieste een jaar vrij te nemen om haar wonden te likken, te schilderen (voor haar een vorm van meditatie) en nieuwe liedjes te bedenken. Samen met een vriendin, de Canadese dichteres Penelope Ann Schafer, vluchtte ze naar Europa en belandde ze in Matala, een vissersdorp aan de Zuidkant van het Griekse eiland Kreta. Daar leefde ze twee maanden in een grot met ene Cary Raditz, een excentrieke Amerikaan die als kok werkte in een lokale bar. Als afscheidsbrief én als cadeau voor diens 24ste verjaardag, schreef ze voor hem Carey, één van de luchtigste nummers op Blue.

Reizen

I am on a lonely road and I am traveling’ luiden de eerste regels van opener All I Want en zo wordt meteen het thema van de plaat geïntroduceerd: reizen, zowel in letterlijke als spirituele zin. Na haar verblijf in Griekenland trok Mitchell nog naar Spanje en naar Parijs, waar ze het in heimwee gedrenkte California op papier zette. Tegelijk exploreerde ze ook haar innerlijke, op zoek naar een identiteit die ver buiten de schijnwerpers zou kunnen bestaan.

In de spaarzaam gearrangeerde songs, waarin haar viersnarige dulcimer een belangrijke rol speelde, documenteerde de zangeres de ups en downs van haar amoureuze uitspattingen. My Old Man was een tedere liefdesverklaring aan het adres van haar ex Graham Nash (‘He’s the warmest chord I ever heard‘), maar Blue was zeker niet gespeend van speelse trekjes: ‘I want to talk to you, I want to shampoo you’ luidt het ergens.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

De dominante emotie die uit de intieme dagboekaantekeningen van Joni Mitchell naar boven komt, is echter ingetogen wanhoop, het besef dat iedere romance telkens vastloopt in overspannen verwachtingen of misverstanden, het besef dat genot en pijn, opwinding en teleurstelling per definitie twee kanten van dezelfde medaille zijn. Want: ‘All romantics meet the same fate someday / Cynical and drunk and boring someone in some dark café‘. Het poëtische bestaat niet zonder het prozaïsche, of zoals blijkt uit This Flight Tonight, de aantrekkingskracht van het nieuwe gaat altijd gepaard met de angst het vertrouwde te verliezen.

Ik geloof niet dat iemand ooit een betere plaat heeft gemaakt dan u003cemu003eBlue.u003c/emu003e

David Crosby

Behalve Raditz en Nash treffen we in de songs op Blue ook nieuwe minnaar James Taylor aan: hij speelde gitaar op de plaat, maar de relatie ging met zoveel ambivalentie gepaard (‘I hate you some / I love you some‘) dat ze de opnamesessies niet zou overleven. En dan was er nog Chuck Mitchell, met wie de zangeres ooit één jaar getrouwd was geweest en die opduikt in The Last Time I Saw Richard. Intussen leidt hij een saai burgerleventje met een kunstschaatsster: ‘He bought her a dishwasher and a coffee percolator / And he drinks at home now most nights with the TV on / And all the house lights left up bright‘. De liefde is op Blue een veelkoppig monster. Het ene moment gelooft Joni Mitchell dat ‘love is touching souls‘, het andere dat ‘love is just mythical’.

Ongefilterd

Het memorabelste lied uit de plaat is ongetwijfeld het hartverscheurende A Case of You waarin het clair-obscur van een relatie trefzeker in woorden wordt gevat: ‘You are in my blood like holy wine / You taste so bitter and so sweet / Oh I could drink a case of you /And I would still be on my feet‘. James Blake die, net als Prince, van het nummer een eigen versie opnam, verklaarde in een interview: ‘Joni’s muziek herinnert me er telkens aan dat melodieën kneedbaar zijn, en dat, als je jezelf wilt heruitvinden zoals zij zelf zo vaak heeft gedaan, je ze moet zien om te buigen en doen bewegen als eb en vloed’.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Blue klinkt tegelijk persoonlijk en universeel, eenvoudig en complex, ongefilterd en onverschrokken. Maar hoewel Joni Mitchell op de plaat haar ziel en zaligheid prijsgeeft, verliest ze zich nooit in zelfbeklag. Ze put kracht uit haar kwetsbaarheid en daarbij reduceert ze de luisteraar niet tot een voyeur, maar nodigt ze hem uit samen met haar een mentale reis te maken. Die eindigt misschien niet in een happy end, maar de winst zit hem in de levenservaring die elke gehavende ziel sterker maakt.

Ik heb daarna nooit meer een langspeler afgeleverd die zo puur was.

Joni Mitchell over Blue

‘Ik geloof niet dat iemand ooit een betere plaat heeft gemaakt dan Blue‘, stelt David Crosby, nóg een oude minnaar, onomwonden. Robin Pecknold van Fleet Foxes, die de lp als zijn bijbel beschouwt, is het daar volmondig mee eens. ‘Ik heb daarna nooit meer een langspeler afgeleverd die zo puur was’, besluit Joni Mitchell. En hoewel ze daarna nog meesterwerken als Court and Spark, The Hissing of Summer Lawns en Hejira op de wereld losliet, hadden die nooit dezelfde impact als haar vierde werkstuk uit 1971, dat een million seller werd en van haar, ironisch genoeg, nu een heuse superster maakte. Pas toen ze, enkele jaren later, de jazztoer opging en allianties smeedde met iconische figuren als Wayne Shorter, Charles Mingus, Pat Metheny, Jaco Pastorius, Stanley Clark of John McLaughlin, zou ze bij het grote publiek uit de gratie vallen.

Zelf blijft Joni Mitchell, die sinds 2007 geen muziek meer heeft uitgebracht, er filosofisch bij. ‘Als je lang relevant wil blijven, heb je twee opties’, zegt ze. ‘Je kunt je vastklampen aan de formule die je succes heeft gebracht en dan word je afgebrand omdat je dezelfde bent gebleven. Of je kunt nieuwe paden opzoeken en afgebrand worden omdat je niet langer dezelfde bent. Wel, dan word ik liever aan het kruis genageld omdat ik veranderd ben’.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Bronnen: Hot Press, Acoustic Guitar, Grove press, Grunge magazine, BBC, The New Yorker en de biografie Both Sides Now van Brian Hinton.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content