25 jaar ‘The Ideal Crash’ van dEUS: rechtlijniger en minder radicaal, maar nog steeds van een tijdloze klasse

The Ideal Crash, de derde en wellicht ook meest consistente langspeler van dEUS, is vandaag precies een kwarteeuw oud. Het was de plaat waarop de onbevangenheid van de begindagen werd verdrongen door een meer bedachtzame attitude en die de volwassenheid van de groep inluidde. Ludduvuddu stond in veel van de songs centraal.

Met Worst Case Scenario en In A Bar, Under the Sea had het Antwerpse vijftal voordien al tot ver buiten de landsgrenzen een onwrikbare reputatie verworven. Britse rockbladen waren niet bepaald gierig met superlatieven en van de weeromstuit outten bands als R.E.M., Radiohead, Elbow, Placebo, Snow Patrol en The Frames zich als fervente dEUS-fans. Qua verkoopcijfers raakten de hoge verwachtingen, gewekt door het legendarische debuut van Tom Barman & Co, echter niet helemaal ingelost. Platenmaatschappij Island verhoogde dus de druk op de groep. Dit keer was het erop of eronder.

Op het moment dat dEUS aan zijn derde plaat wilde beginnen, hadden sceptici het gezelschap al twee keer dood verklaard. De eerste keer gebeurde dat na het vertrek van gitarist Rudy Trouvé, de tweede keer toen ook bassist Stef Kamil Carlens het, na In A Bar, Under the Sea, voor bekeken hield. Maar dEUS hield wonderwel stand: eerst kwam de Schot Craig Ward de rangen versterken en vervolgens werd Danny Mommens van Vive la Fête ingelijfd. Onvermijdelijk hadden die personeelswissels zo hun  stilistische implicaties. Waar de eerste twee platen, bevrucht door Frank Zappa, Captain Beefheart en Tom Waits, nog opvallend eclectisch aandeden en dEUS tien richtingen tegelijk leek uit te stuiteren, streefden de Antwerpenaren nu naar meer rechtlijnigheid en maturiteit.

De songs op The Ideal Crash klonken aanzienlijk toegankelijker en contemplatiever dan voorheen: ‘rustiger, minder speels en minder experimenteel’, luidden de eerste teleurgestelde reacties. Waar waren de scherpte, de grilligheid en het radicalisme van classics als SUdS & SOdA, Roses of Fell Off the Floor, Man gebleven? In interviews had Tom Barman het destijds echter over ‘a different kind of weird’. En inderdaad, na een tiental beluisteringen stelde je vast dat achter het nieuwe materiaal wel degelijk een zekere onrust en broeierigheid schuilging. Alleen werd wat de groep aan tegendraadsheid had ingeboet, dit keer gecompenseerd door een verhoogde graad van subtiliteit.

Geen herhalingsoefening

Op The Ideal Crash werden ook keyboards, samplers en andere elektronische hulpmiddelen in stelling gebracht en kregen tracks die aanvankelijk nog als vrij banaal overkwamen, na herhaalde luisterbeurten meer reliëf en scherpere contouren. Zo kropen de nummers, waarin regelmatig onverwachte details oplichtten, almaar dieper onder je huid en maakte de initiële ontgoocheling plaats voor opluchting, omdat dEUS zich op zijn derde langspeler tenminste niet had bezondigd aan een gemakzuchtige herhalingsoefening.

The Ideal Crash kwam tot stand in de Zuid-Spaanse stad Ronda, waar dEUS-manager Filip Eyckmans recentelijk een hotel had overgenomen. Behalve over overnachtingsmogelijkheden beschikte Enfrente Arte ook over een repetitieruimte en een studio waar demo’s konden worden opgenomen. Het droeg allemaal bij tot een gemoedelijke sfeer. De muzikanten, toen allemaal halverwege de twintig, konden er met een cocktail chillen bij het zwembad, zich in het plaatselijke nachtleven storten, maar tegelijk iedere opstoot van inspiratie meteen vastleggen. Het gezelschap verbleef alles bij elkaar zo’n anderhalf jaar in Ronda, waar de muzikale ideeën geleidelijk aan vorm kregen. Daarna trok het, samen met de Canadese producer David Bottrill (voordien op de loonlijst van David Sylvian, King Crimson en Tool) naar een professionelere studio even verderop om er de definitieve takes vast te leggen.

Toch was in de rangen van dEUS niet alles peis en vree. Kort tevoren had frontman Tom Barman zijn eerste serieuze relatie op de klippen zien lopen. Hij had de breuk niet zien aankomen en door dat verse liefdesleed bleef hij als songwriter dit keer opvallend dicht bij zichzelf. Zijn Coming of Age– teksten waren persoonlijker dan ooit en net als het hoofdpersonage uit de roman Essays in Love van Alain de Botton hoopte hij dat hij zijn break-up op een snelle en pijnloze manier zou kunnen verteren. Vandaar de lp-titel The Ideal Crash.

Heimwee

Intussen werd duidelijk dat de vele tournees van de groep en haar langdurige verblijf in het buitenland het privéleven van de muzikanten begon aan te vreten. Zo moest het huwelijk van violist Klaas Janzoons eraan geloven en hing gitarist Craig Ward voortdurend aan de telefoon met zijn vrouw in de hoop een relationele crisis af te wenden. De bandleden vergingen van heimwee en hun levens stonden dermate op hun kop dat het opnameproces niet altijd even rimpelloos verliep. Deel uitmaken van een succesrijke artrockband vergde offers en veroorzaakte wrijvingen, zoveel was duidelijk. En meer dan één muzikant begon zich af te vragen of het allemaal wel de moeite waard was.

Gezien de context waarin The Ideal Crash is ontstaan, mag het een mirakel heten dat de plaat zoveel samenhang vertoont. ‘I can’t think of another indie band that sounds quite like them’, noteerde een scribent van Sputnik Music. Magazines als Q en Select pakten elk uit met jubelende recensies en de Britse krant The Independent noemde de plaat op zijn beurt ‘warm but still deliciously wicked’.

Op The Ideal Crash lag het creatieve zwaartepunt bij het duo Tom Barman en Craig Ward. Beide heren tekenden voor de meeste nummers en hun stemmen werden regelmatig op een ingenieuze manier vervlochten. Ook violist Klaas Janzoons had intussen aan zelfvertrouwen gewonnen. Dit keer manifesteerde hij zich niet alleen als multi-instrumentalist -het aandeel van de keyboards, inclusief Krautrockreferenties, was sterk toegenomen- maar ook als begenadigd arrangeur. Drummer Jules De Borgher, die niet veel later werd bedankt voor bewezen diensten, bleek eveneens in topvorm te verkeren. Dat merk je bijvoorbeeld aan de gejaagde titeltrack, waarvan het ritme naar jungle verwijst, of de dwarse hiphopbeat van het dancerock-anthem Everybody’s Weird, waarin vervormde stemmen en dissonante blazers om beurten de aandacht trekken.

Aan wereldsongs is er op The Ideal Crash beslist geen gebrek. In opener Put the Freaks Up Front, over de even donkere als complexe kanten van liefde en lust, zit, verrassend genoeg, zelfs een trompet verborgen die Burt Bacharach zelve als afzender vermeldt. Het melancholische Sister Dew is een murder ballad, waarin de verteller zich vertwijfeld afvraagt ‘what it is that made me kill’. Ook in de titeltrack wordt trouwens aan moorden gerefereerd: ‘how can a man kill gently?’

Weemoed

The Magic Hour, waarin songfragmenten van Barman en Ward wonderlijk in elkaar lijken te passen, is opgetrokken op een akoestisch fundament en verbluffend knap gearrangeerd. Het strijkkwartet Browndog jaagt er bovendien een dikke wolk weemoed doorheen. The Magic Hour, een fraai vormgegeven gedenkteken voor een gedoemde relatie, is misschien wel het mooiste nummer dat de Belgische popgeschiedenis ooit heeft voortgebracht. Het timide Magdalena –jawel, Tom Barman was intussen weer verliefd- klinkt soberder maar daarom niet minder aangrijpend. De zanger heeft het hier over de liefde als onweerstaanbare illusie: ‘It’s a funny time to fall in love / Feels like something pulled  me up /To see me fall right off’.

Het mijmerende maar complexe One Advice, Space, dat begint als triphop-experiment en eindigt als ‘The Beach Boys from outer space’, ontstond oorspronkelijk in de schoot van Barmans hobbygroep Géneral Electrique, maar zou uiteindelijk door dEUS worden geadopteerd. Het in lofi-sferen vertoevende, koortsige Let’s See Who Goes Down First is zonder twijfel de meest bevreemdende track op de plaat: een fascinerend opus met echo’s van Tricky en Beck dat vrij poppy begint, maar uitmondt in een existentiële nachtmerrie. Barman zou het nummer later omschrijven als ‘dEUS in een notendop’.

Het goedmoedige Instant Street, over een niet al te destructieve verslaving (‘Pains playing yoyo in my body as we speak’), zal in de loop der jaren uitroeien tot het allerpopulairste nummer van de band. Het wordt ingereden door een folky banjo en leidt uiteindelijk naar meerdere opeenvolgende gitaarclimaxen die tijdens ieder concert, ook vandaag nog, voor wilde taferelen zorgen.

Wég momentum

dEUS toerde op de drempel van de eenentwintigste eeuw samen met Soulwax, dat net was bevallen van Much Against Anyone’s Advice. Zelf zagen we de groep in die periode niet enkel aan het werk in de Brusselse AB, maar ook in The Garage in Londen en Le Bataclan in Parijs en we kunnen moeiteloos beamen dat dEUS zich toen op het puntje van zijn kunnen bevond. Alleen was Craig Ward het toeren meer dan beu en ook op de anderen begon de stress van het reizen zwaar te wegen. Een rustpauze was broodnodig, dus werd een lange sabbatical ingelast die de groepsleden de gelegenheid gaf terug te keren naar hun normale leven. Tom Barman maakte van de gelegenheid gebruik om zijn eerste langspeelfilm Any Way the Wind Blows te draaien, startte met C.J. Bolland het elektronische dance-project Magnus en trok, gesecondeerd door pianist Guy Van Nueten, langs Europese podia met uitgebeende covers en akoestische versies van dEUS-songs.

Uiteindelijk zou de onderbreking veel langer duren dan voorzien: pas in 2005 vierden de gODEN hun terugkeer met het uitstekende Pocket Revolution, maar intussen waren ze alweer van bezetting veranderd. Ten tijde van The Ideal Crash had dEUS nog het potentieel om even groot te worden als Radiohead, maar in de wereld van de rockmuziek is zes jaar stilte een eeuwigheid: het momentum was weg en zou nooit meer echt terugkomen. De groep maakte weliswaar nog goeie platen en beschikte nog steeds over een trouwe aanhang in binnen- en buitenland, maar de kans op een plek in de eerste divisie was voorgoed verkeken. ‘Tja, we zijn een bende koppigaards’, aldus Barman. ‘We maken het onszelf nooit gemakkelijk’.

Terugblikkend zou je kunnen zeggen dat The Ideal Crash de plaat is die de essentie van dEUS het best samenvat. Dat bleek vijf jaar geleden al tijdens de 34 concerten tellende jubileumtournee, waarbij het vijftal acht keer na elkaar de Brusselse AB wist uit te verkopen. Hoe belangrijk die derde lp voor het publiek blijft, valt onder meer op te maken uit Confessions to dEUS, de documentaire van Fleur Boonman waarin fans worden geïnterviewd over de impact die de songs uit The Ideal Crash hebben gehad op hun persoonlijke leven. De plaat vond zo’n half miljoen afnemers is dus met voorsprong het succesrijkste werkstuk van dEUS. Maar belangrijker nog: alle grote thema’s komen in de songs aan bod en zowat iedere track is inmiddels uitgegroeid tot een rauwe maar tijdloze classic. The Ideal Crash? The Ideal Crush zult u bedoelen.