Binnenkort start in het Duitse Ruhrgebied de eerste editie van de Ruhrtriennale onder het toeziend oog van artistiek directeur Ivo van Hove. In Nederland wordt de regisseur geconfronteerd met een rapport over grensoverschrijdend gedrag bij ITA, het gezelschap dat hij 22 jaar leidde.
Ivo van Hove staat ons te woord vanuit Marseille. Dat is de thuisbasis van (La)Horde, de dansgroep met wie hij werkt voor I Want Absolute Beauty, de openingsvoorstelling van de Ruhrtriennale 2024. Sandra Hüller (Anatomie d’une chute, The Zone of Interest) vertolkt er een vrouw die aan de hand van songs van PJ Harvey vertelt hoe ze leerde om zo oprecht mogelijk te leven.
Naast Hüller en Harvey stonden Isabelle Huppert, Jude Law, Juliette Binoche en Rufus Wainwright ook al eens vertwijfeld op een repetitievloer naar hun regisseur Ivo te kijken. Dankzij dat succes kon Van Hove Internationaal Theater Amsterdam (ITA) wereldwijd op de kaart zetten. Maar de medaille heeft een keerzijde, zo blijkt uit een recent gepubliceerd onderzoeksrapport. Met het succes steeg de werkdruk bij ITA. Een derde van de medewerkers ervoer grensoverschrijdend gedrag.
Als we ernaar vragen, wil Van Hove niet meer kwijt dan wat hij aan RTL Boulevard verklaarde: ‘Het onderzoek concludeert dat de cultuur binnen ITA niet voldoende veilig en inclusief is geweest. Het is pijnlijk dat mensen met eenzelfde passie voor het theater pijn en verdriet is aangedaan. Het is goed dat we binnen de culturele sector steeds meer aandacht hebben voor een veilige werkomgeving en daar open het gesprek over kunnen aangaan.’
Over naar de Ruhrtriennale dan maar. In de brochure van het festival staat een foto die jouw levenspartner en scenograaf Jan Versweyveld maakte. PJ Harvey en jij staan naast elkaar. Zij kijkt in de lens, jij kijkt naar de hemel en lijkt te denken: ‘Zie me hier staan! Naast PJ Harvey!’ Klopt dat?
Ivo van Hove: (lacht) Niet echt. Het is een toevalstreffer. Polly en ik volgen elkaars werk al lang. Ik gebruikte haar nummers in mijn stukken. En voor mijn West Endproductie All About Eve schreef zij enkele songs en componeerde ze de soundscape. Sindsdien zijn we vrienden. Toen me gevraagd werd of ik voor drie jaar de Ruhrtriennale wilde leiden en of ik al ideeën had, was een stuk maken met haar een daarvan.
Waarom?
Van Hove: Een cruciaal deel van het DNA van de Ruhrtriennale is muziektheater. Muziek speelt in zowat elk stuk dat ik maak een belangrijke rol. En ik ben dol op popmuziek. Taylor Swift en Billie Eilish verwoorden de gevoelens van hun generatie. David Bowie verwoordde in zijn songs uit de jaren zeventig en tachtig hoe mijn generatie zich als jongere voelde. Dus wil ik iets doen wat nog maar zelden gedaan is: popmuziek ensceneren. Het is niet eenvoudig om de rechten te verkrijgen. Maar Polly kon ik gewoon bellen. We mogen alle songs gebruiken die we willen.
‘Ik heb nooit in de knoop gelegen met mezelf omdat ik homo ben.’
Is popmuziek de rode draad van dit festival?
Van Hove: Er is geen rode draad. Ik háát themafestivals. (lacht) Er zijn wél enkele kwesties die steeds weer opduiken. De eerste is identiteit. Mensen zijn enorm bezig met zichzelf te positioneren. Je mag zijn wie je wil zijn, en niet alleen ‘achter gesloten deuren’. Even belangrijk is de schrikbarende vaststelling dat wij – ik wil ‘wij’ benadrukken – geneigd zijn om geweld opnieuw te zien als een middel tot oplossingen. Jarenlang was dat not done. Nu merk je dat geweld – zowel bij activistische manifestaties als in de wereldpolitiek – terug is. We lijken mentaal te aanvaarden dat geweld nodig is. Een derde bezorgdheid is onze verhouding met de natuur.
Ben je klaar voor een rare vraag?
Van Hove: (onbewogen) Doe maar.
Er zit een achtjarig jongetje naast me. Zijn naam is Ivo. Is hij verbaasd om de man te zien die Polly tegen PJ Harvey mag zeggen?
Van Hove: (geraakt) Ja. Als achtjarige was ik alleen en schuchter. Ik wil niet zielig doen, dat was ik niet. Maar als het zoontje van de apotheker in een gemeenschap van boeren en mijnwerkers hoorde ik er niet echt bij. Alle kinderen bleven ’s middags op school boterhammen eten en gingen daarna voetballen. Ik moest naar huis om warm te eten. Dus schrokte ik mijn eten naar binnen – dat doe ik nu nog – en rende ik terug naar school om mee te voetballen. Ik moest vechten voor mijn positie. Ik zat ook bij de KSA, maar voelde me buitengesloten. Ik zie me nog wenen tijdens uitstappen. Huilend fietste ik achteraan. Ik was doodongelukkig. Dát mannetje zou zo verbaasd zijn. Hij zou nooit verwacht hebben dat ik nu hier zit. Pratend met een journalist over mijn werk met David Bowie, met Polly… Dat bestaan vermoedde ik niet. Dat is pas gekomen tijdens mijn internaatleven.
Welk inzicht draag je sindsdien met je mee?
Van Hove: Op het internaat was ik heel gelukkig. Ik heb daar mijn seksualiteit snel ontdekt – ik was elf – en ik herinner me dat het goed voelde en dat het geen probleem was. Het werd niet openlijk besproken – het was taboe – maar ik heb nooit in de knoop gelegen met mezelf omdat ik homo ben. Mijn ouders hadden het er wel moeilijk mee… Ken je Louis De Lentdecker? Hij was een toonaangevend journalist bij de krant De Standaard. Hij schreef heftige dingen over homoseksualiteit. Mijn ouders brachten me met hem in contact toen ik net studeerde. Hij zei: ‘Homo zijn is iets dat overgaat.’ Ik was razend. Op hem. Op mijn ouders. Maar ik verborg mijn woede. Dat kan ik nog altijd goed. Het enige wat ik zei, was: ‘Ik ga voor Jan’, en ik vertrok. Leidde dit tot een breuk? Nee. Het leidde tot afstand. Ik bleef bij mijn ouders langsgaan. Eerst zonder Jan. Jaren later, aan het sterfbed van mijn vader, hield Jan de hand van mijn vader vast. De twee waren de beste vrienden geworden.
Waarom vertel ik dit? Het leerde me dat je in het leven niet uit rancune moet handelen. Neem het positieve uit elke situatie mee. Live and let live. Als je voor een zachte aanpak kan gaan, kies die. Daarover gaat ook dit festival. Harde revoluties zijn wellicht soms nodig. Maar als het op een zachte manier kan, is dat veel beter. Ook al vergt dat vaak meer tijd. Dat wil ik meegeven in dit festival dat ik maak voor een zo breed mogelijk publiek.
Ruhrtriennale 16.08-15.09, op verschillende locaties in het Ruhrgebied, ruhrtriennale.de
Hoe PJ Harvey dertig jaar geleden de strijd aanbond met seksuele stereotypen
Grensoverschrijdend gedrag bij ITA
Op 29 september 2023 meldt de Belgische actrice en ITA-ensemblelid Hélène Devos op Instagram dat ze ITA wil verlaten na jaren getuige en slachtoffer te zijn geweest van mentaal en fysiek misbruik. Het gezelschap besteedt een onderzoek uit aan het onderzoeksbureau Verinorm. In december 2023 adviseert dit bureau dat er nood is aan een onderzoek naar de organisatiecultuur binnen ITA.
Dat laatste onderzoek resulteert in een rapport dat ITA op 9 juli 2024 integraal publiceert. Daaruit blijkt dat er binnen ITA een angstcultuur heerst(e) die leidt tot intimidatie en/of verbaal geweld. Getuigenissen illustreren dat. Zo vertelt een oud-medewerker ‘dat het voelde alsof hij/zij onderaan de hiërarchische ladder stond, wat ervoor zorgde dat hij/zij niet eens meer naar het toilet durfde tijdens de repetities’. In het rapport staan aanbevelingen om de sociale veiligheid te garanderen. ITA neemt die aanbevelingen over.
Ook het onderzoek naar de meldingen van Devos is afgerond en meldt grensoverschrijdend gedrag onder de vorm van ‘het al dan niet intentioneel fysieke pijn toebrengen tijdens toneelspel, schreeuwen en kwetsende opmerkingen/grappen maken’. Door het ‘persoonsgerichte karakter’ wordt dit rapport niet gepubliceerd.
Ivo van Hove
Geboren in 1958 in Kwaadmechelen.
Stampt in 1981 het gezelschap Akt uit de grond.
Verkast in 1990 naar Nederland en wordt artistiek leider van Het Zuidelijk Toneel.
Waagt zich in 1996 aan zijn eerste regie bij New York Theatre Workshop.
Debuteert in 1999 als operaregisseur bij Opera Ballet Vlaanderen.
Verrast in 2000 met de musical Rent bij Joop van den Ende Theater Productions.
Bouwt van 2001 tot 2023 Toneelgroep Amsterdam uit tot Internationaal Theater Amsterdam (ITA).
Breekt in 2015 internationaal door met A View from the Bridge in Londen.
Beleeft een droom als hij in 2017 Lazarus, de musical over David Bowies leven, regisseert.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
