Kunstenfestivaldesarts start geweldig én gewelddadig met Milo Rau’s ‘La Reprise’

Milo Rau doet waarin hij een kei is: een waargebeurd drama zó ensceneren dat je het (her)beleeft zonder het gevoel te hebben in een compleet misplaatste remake terechtgekomen te zijn. Dat gevaar ligt voortdurend op de loer maar Rau omzeilt het meesterlijk, dankzij het tovermiddel dat ’theater’ heet.

Op 22 april 2012 stapt Ihsane Jarfi, na een avondje uit in een homobar in Luik, in een grijze Polo. Op 1 mei 2012 wordt zijn levenloze en gemartelde lichaam teruggevonden aan de rand van een bos vlakbij Hoei. Twee jaar later worden de inzittenden van de grijze Polo veroordeeld voor de moord op Jarfi. Die moord gaat de geschiedenisboeken in als de eerste homofobe moord in België.

Met dit drama gaat de Zwitserse regisseur Milo Rau aan de slag in La Reprise, het eerste deel van de reeks Histoire(s) du théâtre waarin hij het theater inzet om een maatschappelijk trauma te analyseren. Het stuk is tevens de eerste productie die Rau maakt volgens de regels van zijn ‘Manifest van Gent’. Rau zal als nieuwbakken artistiek leider van NTGent die regels op alle NTGent-producties toepassen.

Jaja, La Reprise is inderdaad een productie van de kerel die een tijd geleden een bundel knuppels in het hoenderhok gooide door ongelukkig te communiceren over de audities voor zijn voorstelling over het Lam Gods. Maar Rau is ook – bovenal! – de kerel die het lef had om, bijvoorbeeld, in 2016 een stuk te maken over de affaire-Dutroux. Met kinderen op de scène. Dat klinkt bizar, maar dat was het niet.

Want Rau’s Five Easy Pieces raakte én bulkte van het respect voor de kinderen en de nabestaanden. Rau vatte die voorstelling op als een toneelstuk waarvoor kinderen auditie mochten doen. Met die auditie start de voorstelling. Vervolgens loodste hij ons ‘repetitie’ na ‘repetitie’ verder de ellende in. Maar Rau ontkrachtte de heftigste emoties. Door filmbeelden en livetoneel met elkaar te combineren, maakte hij van de toeschouwersblik een analistenpubliek, die afstand bewaren tot de heftige inhoud van die beelden.

In La Reprise gebruikt Rau exact dezelfde techniek gebruikt én is het weer raak. De voorstelling begint zoals ook het repetitieproces begon. Door audities te oganiseren in Luik, een stad waarvan de bevolking kreunt onder de werkloosheid. De drie acteurs met wie Rau eerder al werkte – Sara De Bosschere, Johan Leysen en Sébastien Foucault – ontvangen hondenoppas Suzy Coco, magazijnbediende Fabian Leenders en acteur Tom Adjibi. De drie vertellen elk op beurt wie ze zijn, hun levensverhaal blijkt huiveringwekkend goed in Jarfi’s verhaal te passen. Tijdens elke auditie – die Rau met een frisse toets humor ensceneert – wordt ook al een zaadje geplant dat later tijdens de voorstelling zal ontkiemen.

Hoe? Door het geweld te ontkrachten als ‘schijngeweld’, bijvoorbeeld. We leggen het uit. La Reprise bestaat, net als Five Easy Pieces, uit verschillende hoofstukken die opbouwen naar hét moment. In dit geval: de ontmoeting tussen Jarfi en zijn moordenaars. Elk hoofstuk wordt ingeleid door een kort stukje film, prachtig gefilmd in de stijl van de broers Dardenne , waarvan Rau een groot bewonderaar is. Wanneer het laatste hoofdstuk start, besef je dat je zal zien hoe Jarfi gemarteld wordt. Maar, je weet ook – dankzij een van de gesprekjes tijdens de audities (een zaadje!) – dat elk geweld op het toneel slechts schijngeweld is.

Zo komt het dat je slikkend én analytisch zit te kijken naar de gewelddadige, subliem geregisseerde scène, waarin film- en theatertechnieken een morbide dodendans met elkaar opvoeren. Je weet dat het geweld dat zich op het podium afspeelt vals is, maar je beseft tegelijkertijd dat het die nacht, op 22 april 2018, gruwelijk echt was.

Rau laat je niet alleen kijken naar en nadenken over de vreselijke dingen die mensen elkaar aandoen, hij gebruikt de levensverhalen van zijn acteurs ook om een zorgvuldige context te geven bij dat verhaal. Je ziet niet alleen het geweld, je ziet ook hoe dat geweld groeit door de impasse waarin een postindustriële stad als Luik zich bevindt.

‘Op het theater kunnen de doden praten’, vertelt Johan Leysen – mét twinkelogen – bij aanvang van La Reprise. Klopt. Rau laat een dode praten op een hartverscheurend heldere, tedere, rauwe én respectvolle manier die je met compassie naar de mens doet kijken.

Dit stuk is het eerste luik van Rau’s reeks Histoire(s) du théâtre, die hij binnen NTGent zal ontwikkelen. Rau toont in La Reprise alvast waarin hij uitmunt: het theater gebruiken om ons op de meest ontluisterende, minutieus gecomponeerde, niet van humor noch artistieke schoonheid gespeende wijze een verhaal te vertellen dat ons doet nadenken over onszelf en onze samenleving. Respect.