Knack Focus presenteert de beste 10 comedians ter wereld: ‘Het leven is als dierenporno. Niet voor iedereen’

Nu Netflix nog meer gaat inzetten op stand-upcomedy, ziet u mogelijk door de bomen het bos niet meer. Wij vroegen aan tien vaderlandse comedians wie nu echt de beste internationale grapjassen zijn.

‘Louis C.K. licht het deksel van beerputten die iedereen dicht wil houden, dwingt ons erin te kijken en vast te stellen dat er veel minder kak in ligt dan verwacht. Straffe paté, man.’ Steven Mahieu voelt zich een smoorverliefde – zij het grofgebekte – bakvis wanneer hij over C.K. praat. Hij zet het nog net niet op een giechelen.

Dat Louis C.K., geboren met de huigverrekkende naam Louis Szekely, hoog zou eindigen, viel te verwachten. De zesvoudige Emmywinnaar, stand-upper, acteur, regisseur en producer heeft van de ongemakkelijkheid van het leven, en de weltschmerz waaraan vrijwel elke comedian lijdt, zijn handelsmerk gemaakt. ‘Hij kan je meesleuren in de donkerste krochten van je ziel’, zegt Mahieu. ‘Hij slaagt erin geweldig cleane redeneringen te formuleren over de dood, fundamentele eenzaamheid, abortus … Als een soort moderne filosoof. En toch hoef je geen intellectueel te zijn om hem geestig te vinden.’

‘C.K. gaat dieper dan andere comedians’, vindt ook Lukas ‘Hou me tegen als het te melig wordt’ Lelie. ‘”Alle liefde gaat kapot”, zegt C.K. in 2017, zijn jongste special, te zien bij Netflix. “Dat is vreselijk. Maar dat is ook de bedoeling en je moet daar gewoon doorheen.” Het leven is shit, maar ik zal je nu even uitleggen waarom dat niet uitmaakt: Dat overstijgt pure comedy, en werkt op een of andere manier zeer troostend – hou me tegen, had ik toch gezegd?’

Zowel Mahieu als Lelie roemt de Amerikaan ook voor zijn uitzonderlijke productiviteit: net als zijn lichtend voorbeeld George Carlin pleurt hij jaarlijks al zijn materiaal in de vuilnisbak en begint hij helemaal opnieuw. ‘Sinds Shameless (2007) en Chewed Up (2008) heeft hij zijn tempo op die manier opgedreven’, legt Lelie uit. ‘Elk jaar één uur nieuw materiaal produceren, is compleet geschift. C.K. zwoegt en schaaft net zozeer als een ander aan elke aarzeling, grijns of krukkige zin, maar ook naast het podium spréékt hij gewoon in stand-up, verliest hij niets van zijn genialiteit. Ik ben lang verslaafd geweest aan Opie & Anthony, de radioshow waarin C.K. een vaste gast was en pakweg Donald Rumsfeld, toen de Amerikaanse minister van Defensie, opbelde. “Er circuleren geruchten dat u deel uitmaakt van de lizard people. Kunt u formeel ontkennen dat u geen hagedis bent?” (lacht) Gigantische ballen.’

Die cojones zijn bevestigd aan een compromisloze controlefreak. Zo aanvaardde C.K. voor Louie, de reeks waarin hij een mild gedramatiseerde versie van zichzelf neerzet, een lager loon om toch maar alles zelf in handen te kunnen houden. Vorig jaar loste hij Horace & Pete op de wereld, een tiendelige reeks die hij zelf produceerde, financierde én via zijn eigen website verspreidde. De serie was zwaar op de hand, maar werd goed ontvangen. Door de mééste fans. ‘Louie vond ik ongelooflijk sterk’, zegt Lelie. ‘Maar Horace & Pete? Ik snap wat hij probeert, maar het is gewoon niet goed. En dat hij zogezegd gehuild heeft bij het schrijven van die scenario’s? De Louis C.K. van acht jaar geleden had hem in zijn gezicht uitgelachen. Maar alle respect voor de manier waarop.’

Ondanks C.K.’s heldenstatus krijgt ook 2017, de eerste aflossing van zijn Netflixdeal van 40 miljoen dollar, gemengde kritieken: ‘kabbelend’, ‘minder uitgekristalliseerd’ en ‘minder aan de tijd’. Lelie wil er niet van weten: ‘Live at the Comedy Store (2015) had een vreemd kantje, met iets te veel stemmetjes, maar 2017 is onvervalste C.K.. Ik heb die special ondertussen al drie keer gezien.’ Net zo vaak als Mahieu, die het voor de rest ook roerend eens is met Lelie. ‘Dat C.K. daarin over Trump zwijgt, spreekt net voor hem. Ik ben ze beu, de maatschappijkritische comedians die een mening forceren zonder naar zichzelf te kijken. C.K. zeikt nooit willekeurig en trekt zichzelf altijd mee in het bad. Hij heeft het over de basics van het leven, en die zijn relevanter dan ooit. Wij kunnen niet omgaan met de fundamentele dingen van het leven, we hebben allerhande mentale constructies gebouwd om niet te móéten denken. Dat we au fond alleen op de wereld zijn, bijvoorbeeld. C.K. duwt je met de neus op de zinloosheid en rottigheid van het bestaan, maar da’s oké. Zoals hij in 2017 zegt: Waarom is abortus oké? Omdat leven niet zo belangrijk is. En inderdaad, alle wereldproblemen kunnen opgelost worden door zelfmoord. (lacht)‘

Verontwaardigd. Luid. Druk. Een linkse bal en een rechtse zak – al naargelang het doel dat heiligt. Doet denken aan iemand, zegt u? ‘Bill Burr sluit beter bij mijn stijl aan dan Louis C.K.’, grinnikt Alex Agnew. ‘Ik hou ongelooflijk van zijn kwaadheid, hoe hij haast buiten zichzelf treedt wanneer hij zich druk maakt. Heerlijk. En zeer herkenbaar. Ook zijn rants op de bank bij talkshowhost Conan O’Brien zijn fantastisch. Hij beheerst de kunst zich heel hard op te naaien over kleinigheden en die woede buiten alle proporties op te blazen tot hij uitkomt bij de algemene staat der mensheid. Hij is het soort mens dat bewust naar bagger op tv kijkt om zich daarover te kunnen opwinden. Opnieuw: zeer herkenbaar.’

Burr heeft zijn tweede plek niet gestolen. Rolling Stone doopte hem een paar jaar geleden nog ‘de nieuwe Louis C.K.’. Beetje vreemd weliswaar – dat vond Burr zelf ook – voor iemand die even oud is als C.K., tezelfdertijd carrière maakte en een andere stijl hanteert. ‘C.K. durft heel vuile algemene ideeën te spuien en doet je geloven dat hij ze net verzonnen heeft’, duidt Agnew. ‘Burr viseert zeer specifieke situaties en mensen. Zo schoffelde hij in zijn podcast de pretentieuze anti-Trumpspeech van Meryl Streep meesterlijk onderuit door ter plekke een gelijkaardige speech te verzinnen over bedreigde walvissen. Heerlijk.’

Nog een voorbeeld uit zijn repertoire: ‘Ze heeft de moeilijkste job ter wereld: ze is een moeder. O, really? En ik die dacht dat roodharige dakdekkers in juli het moeilijk hadden. (…) Elke job die je in je pyjama kunt doen, is géén moeilijke job. Je bent 35 jaar en speelt de hele dag verstoppertje: you’re living the dream.’

‘Mensen een por geven, is onze job’, haalt Agnew de schouders op. ‘Zeker vandaag. We leven in schizofrene tijden, tussen politiek-correct links en politiek-correct recht, die er al wie het niet met hen eens is van langs geven. Terwijl de waarheid doorgaans in het midden ligt. Burr slaat en zalft langs beide kanten, en haalt alles regelmatig onderuit zodat niemand hem echt kan vatten. Dat is interessante comedy met veel realiteitszin. Want de bullshit komt vandaag van alle kanten.’ Of in Burrs woorden: ‘Het is heel gemakkelijk om één kant kwaad te krijgen. De kunst is net íédereen pissig te maken. Met tweets als: “Trump is zo’n uilskuiken, hij gaat me echt voor een vrouw doen stemmen.” Waarop je gewoon achteroverleunt en toekijkt.’

Ook de comedyerfgenaam van wijlen Richard Pryor en Eddie Murphy keert dit jaar naar het stand-upcircuit terug door de grote Netflixpoort. Negen jaar na Kill the Messenger heeft Chris Rock (vier Emmy’s, drie Grammy’s) voor twee specials getekend, aan hetzelfde tarief als Louis C.K.. De laatste jaren moesten we het vooral doen met veelal matige films (Grown Ups), occasionele passages in Saturday Night Live, de show die hem destijds groot maakte, en de bijtende openingsmonoloog van de ‘witte Oscars’ van 2016. Vooral dat laatste deed uitkijken naar zijn echte comedycomeback. ‘En zelfs al valt die special tegen: ik verkies nog altijd iemand die op zijn gezicht durft te gaan boven iemand die te vroeg stopt uit schrik dat hij zijn hoogtepunt bereikt heeft’, zegt Jens Dendoncker.

‘Rock is cleaner dan Louis C.K. en Bill Burr, maar je kunt ook zonder een familieverpakking fuck, piss en cunt beenhard uithalen. Dat werkt vaak zelfs beter dan het brute geweld van Burr. Chris Rock weekt eerst een bulderlach los, en even later word je overvallen door het besef dat achter zijn grappen een grote waarheid of diepe tristesse schuilt. Zeker wanneer hij het over rassenkwesties en latent racisme heeft, maakt hij comedy met weerhaken.’ Pro memorie een stukje uit zijn Oscarmonoloog: ‘In de jaren 60 protesteerden we níét omdat er geen zwarten genomineerd waren. Toen hadden we échte problemen om tegen te protesteren. We hadden het te druk met verkracht en gelyncht worden om wakker te liggen van ‘beste camerawerk’. En wanneer je grootmoeder aan een boomtak bungelt, is het moeilijk te malen om ‘beste buitenlandse documentaire’.’

‘Uiteraard is zijn invalshoek over racisme – die van de zwarte man uit Brooklyn – interessanter dan die van een blanke Vlaming, maar Rock heeft zich als komiek nooit laten reduceren tot zijn huidskleur. Er zijn genoeg andere thema’s die hij ook bespeelt. Thema’s waar iedereen mee aan de slag gaat – zoals het verschil tussen mannen en vrouwen – maar hij legde de lat zo hoog dat er jarenlang niemand overheen kon. Jokes citeren voelt ongelooflijk vies aan, maar kom: “Ik geloof oprecht dat er veel minder oorlogen zouden zijn mochten er meer vrouwelijke wereldleiders zijn. Alleen zou je wel een heleboel landen krijgen die niet meer tegen elkaar praten.”‘

Voor Dendoncker zit Rocks genialiteit hem goeddeels in zijn vertelstijl. ‘Je kunt zijn bits op een ritmisch niveau analyseren, alsof het popsongs zijn. Onwaarschijnlijk hoe hij op het juiste moment versnelt, inhoudt en uithaalt. Aan zijn zinnen hangt geen grammetje vet, geen woord te veel. Je zag dat ook bij Eddie Murphy. Zwarte comedians hebben nu eenmaal een beter ontwikkeld gevoel voor ritme dan hun blanke collega’s. Of krijg ik daar nu voor op mijn kop?’

Het ‘spitantste’ dat Brian Regan zich ooit over Donald Trump heeft laten ontvallen? ‘Ik zou nooit president willen zijn. Je zult maar elke ochtend wakker gemaakt worden met de woorden: “Problemen! Allerhande problemen!”‘

Niet bepaald bijtende comedy, nee. Regan geldt als de Mister Clean onder de succesvolle stand-uppers, zo clean dat zelfs de Mormonen hem warmhartig aanbevelen.

Geen vuiligheid, geen politieke of religieuze hete hangijzers, zelfs geen verdwaalde krachtterm. Maar potvolkoffie, Regan is behoorlijk geestig. Denk aan die ad-remnonkel op elk familiefeest – vóór die vier trappisten de cryptofascist in hem wakker maken. Bovendien is zijn delivery ijzersterk. Wij kunnen het weten, we hebben twintig van ’s mans grappen tevergeefs proberen uit te tikken.

‘Hoeveel make-up ik ook droeg, mensen bleven maar zeggen: “Yes, sir. Had u daar graag thee bij gehad?” Ja, ik had er graag thee bij gehad. Zet u hem maar op mijn borsten. “Zeker. Thee voor de borsten van deze heer. Had u verder nog iets gewenst, meneer?”‘

In een top tien met meer testosteron dan Axel Daeseleire moeten we haast blij zijn met een man die zich weleens in een jurk hijst.

De Brit Eddie Izzard, zelfverklaarde heteroseksuele actietravestiet, raffelde het gros van zijn shows in drag af. Al is het vooral zijn intelligente en bijwijlen van de pot gerukte gebrabbel dat u moet onthouden.

Izzard, door John Cleese ooit terecht het verloren lid van Monty Python gedoopt, rondde vorig jaar zijn Force Majeure-toer af, waarmee hij 28 landen aandeed en waarvoor hij zelfs zijn Arabisch bijspijkerde.

‘Het leven is als dierenporno. Niet voor iedereen.’ Als Louis C.K. de comedian is die je dwingt om in de beerput des levens te kijken, is Doug Stanhope de comedian die je er grijnzend in duwt. Stanhope is het soort non-conformistische komiek waarvoor men het woord ‘scabreus’ nog eens uit de kast haalt. In Mormoonse top tiens moet u hem dus niet zoeken. Dat kan aan zijn weinig lichtvoetige grappen over porno, kinderen met kanker (jaloers op hun pruiken), de IS (die hem beconcurreert qua aanhang van kwade jonge mannen) en kindermisbruik liggen. Zo zijn er ongetwijfeld betere manieren om een Ierse tournee te beginnen dan door de nationale pedofilieschandalen toe te schrijven aan de lelijkheid van de lokale vrouwen.

En wat als je vriendin haar hoofd stoot op haar eigen verjaardagsfeestje en in een coma belandt? ‘Net toen ik dacht dat ze dat feestje echt niet meer om haarzelf kon laten draaien, doet ze dat.’

Patton Oswalt reduceren tot stand-upper zou oneerlijk zijn. De Amerikaan schrijft net zo goed boeken (fictie en non-fictie) en comics, is een begenadigde Twittertrol als het hem pleziert en hoewel hij ons vooral is bijgebleven als Spence in King of Queens, acteerde hij grote en kleine (stem)rollen bijeen in zowat elke reeks of film die u kunt bedenken. Inderdaad, hij is ook de stem van Quibble Pants in My Little Pony: Friendship Is Magic. En neen, Big Boo uit Orange Is the New Black wordt door iemand anders neergezet. Al heeft Oswalt al meer dan eens vastgesteld dat hij wat weg heeft van een forse lesbienne.

Als comedian springt hij van het Marveluniversum over de correcte kijkvolgorde van de Star Wars-franchise (*) naar vrouwenrechten en politiek. Of dat alles tegelijk. ‘We hebben een vrouwelijke president nodig, en dat weet ik door mijn liefde voor film. De kans is groot dat jouw favoriete film geregisseerd werd door een man, maar gemonteerd door een vrouw. (…) Een kerel wijst met zijn camerapik in alle richtingen: “Oh, I’m just shooting fucking film. Oh my God, I’m making a masterpiece. Aargh, I’m done.” (…) En dan dagen de vrouwen op: “Helemaal klaar, liefje? Ga jij maar terwijl ik een verhaal probeer te distilleren uit dit zootje.”‘

(*) de zogenaamde Machete-volgorde: IV, V, II, III, VI, waarna je The Phantom Menace uit het raam keilt.

‘”Welk soort comedy breng jij, Jim?” Eh, ik zeg vaker cunt dan om het even wie. Ik sta zo’n beetje bekend om cunt zeggen.’ De Australische Jim Jefferies speelt het wat dommig, maar kan venijnig hard en intelligent uithalen. Zijn stukje over wapenbezit, in zijn special Bare, haalde in 2014 alle Amerikaanse nieuwszenders en – naar eigen zeggen – het curriculum van de rechtenstudenten aan Yale. Zelfs al gaf hij achteraf toe wat statistiekjes gefingeerd te hebben. Jefferies grossiert ook maar gewoon in entertainment, zo benadrukt hij vaak genoeg, grof entertainment. Al lijkt dat zelfs na zes zaalshows nog niet bij iedereen doorgedrongen: Jefferies blijft om de zoveel tijd goed voor een rel. Vorig jaar nog protesteerden Australiërs voor de theaters waar hij speelde omdat hij lachte met de meervoudige verkrachtingszaak tegen Bill Cosby. Wat hij gewoon recupereerde in zijn show, uiteraard. ‘Weet je voor wiens zalen er nooit geprotesteerd werd? Die van Bill Cosby. Je moet hem Bill nageven: wat een waardige man. Hij heeft zichzelf nooit tot mijn niveau verlaagd. Wat een klasse. Een propere, heilzame komiek. Die verkracht.’

Het hoeft niet te verbazen dat net Xander De Rycke hem bovenaan in zijn lijstje heeft geplaatst: Jerry Seinfeld – die u misschien nog kent van dat bescheiden, naar hem genoemde tv-reeksje – heeft een hele generatie observatiecomedians beïnvloed: het is weinigen gegeven om humor te vinden in de grootste banaliteiten en de meest uitgebeende onderwerpen.

‘Tv–maaltijden: de smaak van de gevangenis bij je thuis (…) Maar ze helpen mensen hun levensdoel te bereiken. Wanneer je dat plastic eraf pelt en je je door die vier vierkanten van de hel werkt… Tegen de tijd dat je aan het dessert zit, denk je: ik moet dringend iets doen met mijn leven.’

Sinds 2012 kart Seinfeld met comedians – en de occasionele president – door Amerika in de webserie Comedians in Cars Getting Coffee. Netflix haalde dit jaar het tiende seizoen binnen, én twee nieuwe stand-upspecials. Prijskaartje: 100 miljoen dollar. We moeten dringend meer tv-maaltijden gaan eten.

‘I wish I had a pound for every time I offended someone. Wait, I do.’ Met Humanity kroop Ricky Gervais dit jaar eindelijk weer op het podium. Zijn vorige special dateerde alweer van 2010, lange jaren waarin we ons warm moesten houden met pakweg zijn passages op de Golden Globes, zoals vorig jaar nog: ‘Oude kaskrakers nieuw leven inblazen met een vrouwelijke cast? Dat snap ik wel. Je verdient eraan en je hoeft weinig uit te geven aan de cast.’ We zouden de Britse The Office– en Extras-ster liever méér op het podium zien. Zo blijft er ook minder tijd over om matige films te maken, genre David Brent: Life on the Road.

O, en Patton Oswalt staat hier wel twee plaatsen hoger, maar in de Cracked-lijst van ‘Men Who Look Like Old Lesbians’ staat Gervais toch maar mooi in de top drie.