Joost Vandecasteele, een guerrillastrijder op sokken in ‘Habeas Corpus’

Godzijdank draait de wereld vierkant. Joost Vandecasteele dompelt zich gretig onder in alle wereldse ellende en komt opnieuw boven met een indrukwekkende stapel papier, beschreven met een verhaal dat onze wereld meteen tot een melige, marshmallowzachte mietjesmaatschappij degradeert (of ophemelt, kiest u maar).

Op 22 maart 2016 stuurt Joost Vandecasteele via de website van Lebowski , zijn uitgever, een blogpost de wereld in. De pas gepleegde aanslagen in zijn thuisstad Brussel kregen zelfs hem en zijn flamboyante pen (even) op de knieën. Hij schrijft:

‘8u30

Ook al wonen we nauwelijks 300 meter van de school, toch vertrekken we altijd te laat.

Ligt meestal aan mijn zoon, deze keer aan mij.

Ik staar naar elk scherm rondom mij.

Ik staar naar al die gebarsten ramen van die luchthaven, de knal moet enorm geweest zijn.

Maar we moeten vertrekken, we moeten naar school.

Hij weet van niks, we wandelen met flinke tred naar de school en voor de eerste keer sinds jaren zijn de sirenes luider dan het getoeter in Brussel.

Ze komen van overal, ambulances, politiewagens, brandweerauto’s.

Sirenes klinken nijdiger als de weg geblokkeerd blijft.

Ik omhels hem iets langer dan normaal wanneer de schoolbel rinkelt.’

Die zachte taal zijn we niet gewoon van de explosieve, spitse Vandecasteele. Enkele uren later herschrijft hij de tekst en sluipt zijn vlammende ritme en spitante taal weer in zijn pen. De schok is verwerkt. Toch hakten de gebeurtenissen er danig in. En, zoals dat vaak gaat bij kunstenaars, in de schaduw van het ongeluk loert het geluk, of beter, de inspiratie. Uit de wonde die de aanslagen sloegen, borrelde een geweldig ‘luidop boek’ op: Habeas Corpus. Dankzij dit verhaal staat Vandecasteele weer stevig overeind, vastbesloten zich niet nog eens op de knieën te laten dwingen door de realiteit. Zijn remedie? Een futuristische wereld verzinnen waarin alles nog veel en veel en veel erger is dan wij, mensen – minus Vandecasteele – het ons ooit kunnen voorstellen.

Vandecasteele staat op sokken en zonder bril op een kale scène. Enkel een wit, lichtgevend wereldbolletje – helemaal achteraan op de scène – houdt hem gezelschap. Die opstelling is uiteraard niet toevallig: Vandecasteele staat er als de verteller van wat er op die wereld én daarbuiten gebeurt. Want ook ruimtewezens voert Vandecasteele moeiteloos op. Anderhalf uur lang schetst hij het ontstaan en bestaan van een hallucinante donkere, dreigende wereld waarin geweld, egoïsme en kilte meer dan ooit zegevieren. Hij neemt ons mee op een hallucinante trip langs de superdupersnelweg die via de evenaar loopt en alle landen met elkaar verbindt. Langs die snelweg doolt ook een meisje, Bella. Wie zij is en hoe zij daar terechtkomt, verklappen we niet.

U had het al begrepen: de overweldigende aantrekkingskracht van Habeas Corpus zit niet in het o zo gesofisticeerde scènebeeld, ook niet in de prachtige gave, grijze sokken van Vandecasteele of in zijn schamel ruimtegebruik en zijn eentonige gestiek. De magie verstopt zich in de woorden die hij aan een (soms te) razend ritme uitspuwt. Als Vandecasteele performt, lijkt hij een medium voor zijn woorden te worden. Haast dwangmatig beweegt hij, zijn ogen staan wild van concentratie maar woord voor woord dwingt hij onze fantasie in de meest vreemde, hilarische en franke kronkels. Met zijn verbeelding relativeert hij niet alleen de gruwel maar bekritiseert ook de maatschappij waarin die gruwel kon plaatsvinden. Hij doet dat door in zijn verhaal de maatschappelijke zwakteplekken zodanig uit te vergroten dat het even geestig als griezelig wordt.

Vandecasteele pleegt ‘stand-upliteratuur’. We zouden ook het label ‘literaire stand-upcomedy’ kunnen opdissen maar dat klinkt te veel als een variant, een zeer welgekomen variant, van de stand-upcomedy. Hij is bovenal een schrijver die het gesproken woord – bij voorkeur uitgesproken aan een vlammend tempo – nodig heeft om de scherpste zinnen achterna te jagen. Zinnen die op hun beurt graag in de buurt van film- of animatiebeelden vertoeven. Al staan ze ook prachtig op papier.

Daarom was Habeas Corpus voorlopig amper twee avonden te zien in de Kaaitheaterstudio’s. Vandecasteele gebruikt de inzichten van die premièrereeks om de tekst voor Bella, de papieren boekvariant van Habeas Corpus, te perfectioneren. Bella is overigens geen klassieke roman maar een comic met knappe illustraties van Jeroen Los wiens tekenstijl dezelfde swingende rauwheid bezit als Vandecasteeles schrijfstijl.

Het boek Bella (dat in het voorjaar van 2017 verschijnt) en het ‘luidop boek’ Habeas Corpus blijven naast elkaar bestaan. De tournee van Habeas Corpus wordt een guerrillatournee. De komende maanden zal Vandecasteele opduiken in boekhandels en kleine zaaltjes. Om te achterhalen waar hij opduikt, kunt u de brave mens op Twitter volgen. Zijn volgelingen beloont hij met wat deze wereld nodig heeft: spitse, grappige inzichten die een woeste, weelderige verbeelding verraden. Dat die verbeelding nu een om te gieren zo gruwelijke dystopische wereld baarde vol reusachtige auto’s, eenzame kinderen, musicalbetogingen, saaie spektakelshows voor ruimtewezens en een minzame vrouw die dit alles het hoofd biedt en ondergaat, bewijst dat Vandecasteele een explosief (literaire) genre op zichzelf is. Hij is een guerrillagenre dat tegen de vierkant draaiende wereld strijdt met woorden die de meest merkwaardige en donkerformidabele allianties aangaan. Dat deze guerrillastrijder op sokken het gepantserde (want zachte) hart op de tong draagt, weet hij duivels goed te maskeren. Behalve wanneer de realiteit zelfs zijn verbeelding tart. Gelukkig duurde dat maar heel even.

Els Van Steenberghe

Smaakmaker – fragment uit zijn optreden tijdens het festival Noorderzon in Groningen: