Een ChatGPT-interview met Lieven Scheire: ‘Play5, Play6, VTM 4, 5 en 28: ik snap het niet’

Dit weekend zakt u allicht weer met enkele ­tienduizenden af naar Wachtebeke voor de derde editie van het Nerdland Festival. Lieven Scheire over een nevenactiviteit die zo stilaan tot een serieuze ­dagtaak is uitgegroeid. ‘Lap, straks worden we nog de Studio 100 van de wetenschap!’

We zitten in de tuin van Lieven Scheire. Met de geur van lente in de lucht, een koor van kwetterende vogels in de bomen en de wonderen van de moderne technologie binnen handbereik.

Lieven Scheire: Ik heb hier op mijn ­telefoon een chatbot die kan ­antwoorden als mezelf – hij is ­getraind op mijn nieuwsbrieven, tweets en andere teksten. Misschien moeten we dat ook eens proberen? Zodat de computer praat met de computer? Goed? Hier gaan we.

Lieven Scheire: (leest de tekst voor die zijn chatbot heeft gemaakt) ‘Een goede dag, olraajt. Als je een passie hebt voor wetenschap en technologie, dan ­bezit je iets immens waardevols. In onze moderne wereld waar technologische ontwikkelingen en ­wetenschappelijke doorbraken aan de basis liggen van ­alles wat we doen, zijn nieuwsgierig­heid en de drang om te ontdekken eigen­schappen om te koesteren en trots op te zijn. Weet je, het beeld van ‘nerdy’ zijn is in de loop der jaren enorm geëvolueerd. Het wordt nu vaak gezien als…’ Wacht, zal ik het je anders gewoon doorsturen? Dan heb je mij ook niet meer nodig.

43 is Scheire ondertussen en nog altijd zit er geen sleet op zijn ­verwondering. Zijn onbegrensde liefde voor wetenschap, ­technologie en natuur laat hij in steeds meer ­verschillende vormen op de ­wereld los: dit voorjaar was het vijfde ­seizoen van Scheire en de schepping te zien op Play4, nog tot eind dit jaar tourt hij met de theatershow ­Artificiële Intelligentie, maandelijks lanceert hij een nieuwe aflevering van zijn wetenschapspodcast Nerdland en komend weekend is hij alomtegenwoordig op het gelijknamige, razend populaire wetenschaps­festival – 20.000 bezoekers had het vorig jaar – dat hij samen met Hetty Helsmoortel en Toon Verlinden nu al voor de derde keer op poten heeft gezet. Een liveversie van Scheire en de schepping, De slimste mens ter ­wereld: the nerd edition, shows over wetenschap en sport, over wetenschap en gaming en over wetenschap in thema­parken: in provinciaal domein Puyenbroeck in Wachtebeke zul je al goed je best moeten doen om ­Lieven Scheire níét begeesterd op een ­podium te zien staan.

De term ‘nerd’ opwaarderen, ­reclaiming the n-word als het ware, daar is het hem om te doen. ‘Een jaar of vier ­geleden zat ik op de trein van ­Brussel naar Gent naast een paar zatte rechten­studenten. Iets te jong voor het ­kostuum dat ze aanhadden, you know the kind. “Hé, Scheire! We vinden u de max, jong!” Dat. Een van hen kwam naast mij zitten en zei halfzat: “Nu heb ik gelezen dat gij gewoon van uzelf zegt dat ge een nerd zijt?” Ik knikte eens. “Awel”, zei hij. “Dat vind ik, wel, euh …”’

Moedig?

Scheire: (lacht) Inderdaad. ‘Moedig’ was exact het woord dat hij ­gebruikte. Ik wist niet wat ik hoorde, ik was al compleet vergeten dat het woord ‘nerd’ lang zo’n negatieve bijklank heeft gehad.

Er is een festival, een maandelijkse podcast, een scheurkalender, een doeboek, kerstballen, pins: proficiat, Nerdland is een bedrijf geworden.

Scheire: Lap zeg, straks worden we nog de Studio 100 van de wetenschap!

Heeft er altijd al een Hans Bourlon in jou gezeten?

Scheire: Verre van. Ik ben geen onder­nemer, ook nooit geweest. Mijn ­passie ligt veel meer in het vertellen en ­performen. Maar acht jaar geleden ben ik begonnen met een ­maandelijkse podcast over wetenschap en zo ­ontstond er gaandeweg een soort ­community van luisteraars met wie ik geen handelsrelatie had en die ik ook nooit tegenkwam. Na verloop van tijd zijn Hetty en ik – we zitten bij hetzelfde managementbureau – gaan inzien dat we al onze podcasts, boeken en shows beter onder dezelfde koepel konden steken. Zij had al een festival, Sound of Science, en op haar initiatief hebben we dat toen omgedoopt tot Nerdland, de naam van mijn podcast.

Waarmee hij meteen het ­antwoord heeft gegeven op de eerste van tien ­vragen die we ChatGPT voor dit interview hadden laten bedenken: ‘The Nerd Revolution: wat inspireerde je om een wetenschapsfestival te creëren met de nadruk op het mainstream maken van nerdy onderwerpen?’

De instructie – een ‘prompt’ in AI-jargon – was kort en helder: ‘Geef me ideeën voor een interview met Lieven Scheire, een Belgische tv- en podcastpresentator en cabaretier, zwaar geïnteresseerd in AI. Hij is ook organisator van een wetenschaps­festival, Nerdland, en streeft ernaar om het epitheton ‘nerd’ hip te maken.’

Nog geen vijf seconden later ­presenteerde ChatGPT een reeks ­verrassend bruikbare ­vragen. Met een bijsluiter: ‘Het inter­viewen van Lieven Scheire biedt een rijke kans om het snijvlak van komedie, wetenschap en ­technologie te verkennen. Hier zijn enkele ideeën voor vragen die tot een boeiend gesprek kunnen leiden.’

Scheire: Olraajt, ik ben benieuwd wat ChatGPT ervan bakt. Laat maar ­komen.

ChatGPT: Van tv naar podcasting: hoe kun je met het podcastmedium onderwerpen als AI en wetenschap op een andere manier verkennen?

Scheire: Het entertainende, gestroomlijnde high-tempo-aspect van tv heeft absoluut zijn plaats. Maar ik wilde ook mijn eigen clubhuis, met bestofte ­zetels en bierflesjes van de week ­ervoor, en dat is mijn podcast geworden. Heel vaak kon ik op tv maar een fractie van mijn verhaal kwijt en moest ik alle unnecessary details laten vallen. Terwijl net díé vaak het interessants zijn.

En gezien het succes van Nerdland zaten veel mensen op die onnodige details te wachten?

Scheire: ­Wetenschapscommunicatie is lang onderschat door de grote media­merken. Het is lang een unserved ­audience geweest, een publiek dat het moest hebben van de aangekochte buitenlandse reeksen over het heelal op Canvas. Ik had wel een vermoeden dat dia publiek er was, maar ik ben toch aangenaam verrast nu ik zie hoe groot het is.

‘Paterke wetenschap’ noemde mijn vorige manager Rick Tubbax me altijd. Ik ben begonnen als stand-up­comedian, maar als student had ik al de ­neiging om boeiende lessen over kwantummechanica of relativiteit ­achteraf op café enthousiast samen te vatten. ­Gili, de illusionist, heeft me toen eens uitgenodigd in De Trukendoos, zijn comedycafé in Stasegem, om daar ‘een momentje’ van te maken. Uit die try-outs is mijn De laatste show-­rubriek ­geboren en daar heb ik gemerkt dat er een enorm publiek voor ­science ­comedy was. Het publiek dat ook trouw naar bibliotheeklezingen gaat en ’s avonds in bed wil kruipen met het idee dat het iets opgestoken heeft.

Het maakt dat je vandaag niet langer afhankelijk bent van televisie.

Scheire: Heel blij mee, want dat is een bewuste keuze geweest. In de glorie­jaren van Neveneffecten (Scheire, Jonas Geirnaert, Koen De Poorter en Jelle De Beule, nvdr.) wilden we ons ­spiegelen aan mensen als Mark Uytter­hoeven, Bart De Pauw, Tom ­Lenaerts of Jan Eelen: vast werken bij Woestijnvis, tijd krijgen om iets goeds te maken, dat één of twee jaar volhouden en dan een stap terugzetten om met iets nieuws te komen. We hebben dat nog even meegemaakt, maar toen kwam de grote besparingsronde bij de VRT, trok Woestijnvis naar Vier en werd het vrij snel duidelijk dat die gloriejaren voorbij waren. Ik belandde bij de VRT, waar ik De schuur van Scheire heb gemaakt. Toen dat contract afliep, heb ik voor mezelf uitgemaakt dat ik niet langer van tv ­afhankelijk wilde zijn.

Want?

Scheire: Bier na wijn geeft venijn, wijn na bier geeft plezier: je kent de uitdrukking en weet waar ze vandaan komt?

Ongetwijfeld heb ik het ooit gelezen in een boek van Bill Bryson.

Scheire: Dat zou inderdaad goed ­kunnen. Het komt uit de sociologie: wijn werd vroeger gedronken door wie het goed had, bier door mensen die minder hadden. Als je tijdens je leven kon evolueren van bier- naar wijn­drinker had je plezier, het ­omgekeerde gaf venijn. Wat tv-maken betreft, was ik spreekwoordelijk van wijn naar bier geëvolueerd: er was steeds ­minder tijd, budget en ­vrijheid. ­Lineaire tv heeft in Vlaanderen gewoon zijn gouden tijd gehad en valt nu tussen twee ­stoelen: die van de topkwaliteit van de ­internationale streamingdiensten en die van de lokale, heel ­persoonlijke content van de YouTube-kanalen. Het is een paar jaar pompen of verzuipen geweest. Nu is het pompen en we raken er wel, maar het is nog ­altijd niet ­gezellig. Die heel rare reflex van de voorbije jaren, ‘er zijn minder kijkers, dus we gaan meer zenders ­maken’, daar snap ik bijvoorbeeld niks van. Er zal vast wel een Excel-sheet zijn bij de reclamespotverkoper die het verklaart, maar Play5 en Play6 en VTM 4, 5 en 28: ik snap het niet. Zo krijg je toch alleen een ­almaar grotere boterham waar je almaar ­dunner choco op smeert?

Om in de drankmetafoor te blijven: je hebt met Nerdland je eigen wijndomein gecreëerd?

Scheire: (lacht) Min of meer, ja. Al was het oorspronkelijk vooral mijn bedoeling om een microbrouwerij op te richten naast de pintjes van de grote merken. Maar op dit moment begint het wel echt goed te gaan, dat klopt.

Is het dan ook een aandachtspunt om wijn van hoge kwaliteit – AAA+ of hoe wordt dat ook alweer genoemd? – te blijven fabriceren?

Scheire: Laat ons de drank­metafoor stilletjes verlaten. (lacht) Maar ja, dat is het zeker. Vooral de tone of voice moet juist blijven. Op ­Nerdland ­Festival zijn er straks 200 sprekers en geen ­enkele zal nerveus achter een ­pupiter zijn ­slides staan ­aflezen. Er moet om te ­beginnen altijd ­begeestering zijn, mensen die als je ze op ­café tegenkomt op café en vraagt wat ze in het leven doen enthousiast ­beginnen te ­vertellen dat ze zebra­vissen ­bestuderen om ALS de wereld uit te helpen. En twee: ze moeten het ­kunnen overbrengen op een publiek.

Ik kom niet vaak meer op café, maar ook vroeger kwam ik er zelden mensen tegen die zebravissen bestuderen.

Scheire: Ik trek dat aan. Heel vaak spreken mensen mij aan, voorzichtig meestal, om te vertellen wat voor ­rare kennis ze hebben. ‘Allee, als het je ­interesseert, hè’, zeggen ze er meestal bij. Tuurlijk! Ik vind alles boeiend!

ChatGPT: Comedy en wetenschap: comedy is vaak afhankelijk van timing en verrassing, terwijl de wetenschap de wereld om ons heen probeert te verklaren. Hoe vind jij in jouw werk de balans tussen humor en accurate wetenschap?

Scheire: Prachtige vraag, zeg. Het zijn in se twee werelden met een totaal ­verschillend tempo, dat klopt, maar als science comedian neem je de traagheid van de wetenschappelijke methode niet over. De moeilijkheid is dat je de balans tussen inhoud en ­entertainment moet behouden. Soms komen wetenschappers me na een voorstelling ­vragen waarom ik dit of dat niet heb verteld. Maar ik geef geen basiscursus, ik probeer gewoon mijn verwondering op een zo compact mogelijke manier over te brengen. En dan moet je al eens een kortere bocht nemen.

ChatGPT: Het publiek betrekken bij wetenschap: wat zijn volgens jou enkele effectieve strategieën om complexe wetenschappelijke onderwerpen toegankelijk en boeiend te maken voor een breed publiek?

Scheire: Verwondering is essentieel. De ‘allee jong!’ die je zelf hebt gevoeld moet je op anderen kunnen over­brengen. Niet in de val van een dwingende chrono­logische opbouw trappen, dat ook. Niet zeggen: ’We gaan vandaag iets heel boeiends vertellen over onderwerp X, maar eerst moeten we kwadratische vergelijkingen herhalen.’ Nee: eerst ­verwonderen, en van daaruit naar de kwadratische vergelijkingen.

ChatGPT: Uitdagingen en triomfen: wat zijn enkele van de grootste uitdagingen waarmee je in je carrière bent geconfronteerd, en hoe heb je die overwonnen?

Scheire: Ik moet eerlijk zeggen dat veel mij gewoon is overkomen. Of zo voelt het toch. Ik heb niet stilgezeten, maar ik heb vooral veel geluk gehad. Het heeft meegezeten op de juiste ­momenten. En als middenklassekind sta je daar ook niet bij stil, tot je ­andere verhalen hoort. Het parcours dat – om maar iemand te noemen – Xander De Rycke heeft afgelegd, is een pak indruk­wekkender dan het mijne.

Maar als het dan al eens wat moeilijker gaat, verander ik telkens in een stresskonijn. Dan lig ik ’s nachts te piekeren over zaken als: wat als het dak van ons huis instort terwijl er geen geld is om het te vervangen? Ondertussen heb ik gelukkig een spaarboek waarmee ik zeker zes maanden verder zou moeten kunnen, en dat besef heb ik hard nodig. De AI-tournee eindigt dit najaar en op dit moment heb ik nog geen tv-programma voor volgend voorjaar gepland. Zonder mijn spaarboek was ik nu aan het flippen en was ik waarschijnlijk werk aan het aan­nemen dat ik eigenlijk niet zie zitten, zoals ik vroeger te vaak heb gedaan. Om dan na twee jaar vast te stellen dat ik veel te veel aan het doen ben en niets echt graag. Dit is de eerste keer in mijn leven dat ik kan denken: geen paniek, het komt wel goed.

Waar komt die stressreflex vandaan?

Scheire: Dat zal voor een stuk wel ­genetisch zijn en voor een stuk zal ik het meegekregen hebben van thuis. Mijn pa heeft zijn hele leven in een staalbedrijf in loondienst gewerkt en dat was voor mij altijd het idee van rust en stabiliteit. Ik heb kameraden die perfect van kwartaal naar kwartaal kunnen leven: ik ben er stikjaloers op. Ik ben altijd al een spaarder geweest – ‘bijhouden voor wanneer het stilvalt’, dat idee – en dat zal allicht niet snel meer veranderen.

ChatGPT: Advies voor aspirant-nerds: welk advies zou je geven aan jonge mensen die misschien een passie voor wetenschap of technologie hebben, maar zich zorgen maken of ze er dan bij horen of als ‘nerdy’ worden bestempeld?

Scheire: Die tijd is, denk ik, echt wel voorbij, beste ChatGPT. Ook door het internet: de community’s zijn gigantisch nu. Als je vroeger een Rubiks-­kubusnerd was, was je met vijf in het dorp en verre omstreken. Nu ben je met tienduizenden in een online­groep. Wat ik dus zou zeggen: kom erbij, je hoort bij ons!

○○○

Op voorhand had ChatGPT ­geschreven: ‘Deze vragen moeten een solide basis vormen voor een ­inzichtelijk en vermakelijk interview met Lieven Scheire waarin zijn uiteenlopende interesses en ervaringen aan bod komen.’

Nu zegt Scheire – de mens, niet de chatbot: ’Dat is gelukt, denk ik. Met dank aan de human touch, niet te ­vergeten. Je prompt was goed, je hebt bijvragen gesteld en je moet het nu nog uitschrijven ook. Stel dat je de vragen gewoon gemaild had, dan had je een heel ander eindresultaat gekregen.’

En toch dacht ik toen ik de vragen las die ChatGPT voor jou had verzonnen: binnen een paar jaar ben ik mijn baan kwijt.

Scheire: Nee, binnen een paar jaar heb jij een nog betere digitale assistent dan hij nu al is. Maar mensen gaan nog ­altijd veel liever het menselijke gesprek zien en lezen. Ik vergelijk het vaak met de tractor. Is de boer vervangen door de tractor? Nee. Vroeger werkten er ­twintig mensen op een boerderij en nu twee, akkoord. Maar zonder de boer is de tractor nog altijd niets. Zo zal het met AI ook gaan, denk ik.