Wat een vlogger in een zelfmoordbos ons leert over YouTube
Een filmpje van een 22-jarige Amerikaan in een Japans zelfmoordbos vat alles samen wat er mis aan het lopen is met YouTube.
Eind december 2017 trekt Logan Paul, een Amerikaanse YouTube-ster met ruim 20 miljoen volgers, naar Aokigahara in Japan, een woud dat bekendstaat als ‘het zelfmoordbos’. Kort nadat hij is beginnen te filmen – en kort nadat hij de berg Fuji met het eiland Fiji heeft verward – ziet Paul een lichaam hangen aan een boom. ‘Did we just find a dead person in a suicide forest?’ vraagt hij aan de camera. Paul is duidelijk geshockeerd, maar blijft draaien. Wat volgt, zijn close-ups van de blauwe handen en het dode lichaam (waarbij het gezicht geblurd is) en wat ongemakkelijke grapjes over hoe het is om naast een lijk te staan. Helpt niet: dat alles zich afspeelt terwijl Logan Paul een fluogroene muts van de alien uit Toy Story draagt.
Challenges en pranks zijn op YouTube in snel tempo uitgegroeid tot een soort Jack-Ass met minder supervisie, meer tieners en meer seks. En vooral: meer shock value.
Op 31 december zet Paul de video online op YouTube, met als titel ‘We Found a Dead Body in the Japanese Suicide Forest…’. In één dag tijd wordt de video 6,3 miljoen keer bekeken, goed voor een plek in de top tien van YouTubes trending video’s. Op 1 januari wordt het filmpje offline gehaald. Niet door YouTube, maar door Logan Paul zelf, die overspoeld wordt met klachten van geshockeerde kijkers. Aanvankelijk verontschuldigt hij zich in een statement waarin hij stelt dat het hem niet te doen was om de views, maar dat hij ‘meer bewustwording omtrent zelfmoord’ wilde creëren. Vervolgens probeert hij het een tweede keer in een filmpje waarin hij de video ‘een inschattingsfout’ noemt. YouTube hult zich ondertussen in stilzwijgen. Pas wanneer de mediastorm elf dagen later nog altijd niet is gaan liggen, maakt het bekend dat het de samenwerking met Paul zal terugschroeven, een zware klap voor diens YouTube-carrière.
Het is heel, heel moeilijk om het voor Logan Paul op te nemen. Een maand voor het Aokigahara-verhaal had hij nog een nummer opgenomen waarin hij beloofde je meisje te berijden zoals een fiets zonder stuur. In de bijhorende videoclip vormden drie meisjes met hun lichaam een fiets waarop Logan Paul reed – eentje was de trappers. Maar toch: schandalen als dit kwamen het jongste jaar net iets te vaak voor om het nog op de stupiditeit van één jongen te steken.
Een selectief overzicht. Afgelopen zomer schoot youtuber Monalisa Perez haar vriend dood in een verkeerd uitgedraaide challenge video. In augustus werd DaddyOFive, een koppel dat pranks uithaalde met zijn kinderen, veroordeeld tot vijf jaar voorwaardelijk wegens kindermishandeling. Rond diezelfde periode was er in Nederland ophef over vlogger Snapking, die zijn tienerfans had opgelicht door hen naar een betaalnummer te laten bellen. In september kwam de Zweed PewDiePie, op dat moment de grootste youtuber aller tijden, in de problemen na iets te veel antisemitische grappen, iets te veel nazisymbolen en iets te veel het woord ‘nigger’ in zijn video’s.
En dan is er nog Jake Paul, de twee jaar jongere broer van Logan Paul. Kreeg de voorbije zomer van buurtbewoners een rechtszaak aan zijn been nadat hij in een leeg zwembad matrassen in brand had gestoken, herhaaldelijk met een crossmotor door de straat had gescheurd en zijn thuisadres publiek had gemaakt om zo een permanente stroom fans naar de wijk te lokken. Toen een lokaal tv-station hem naar een reactie vroeg op de klachten van de buren, antwoordde hij: ‘There’s nothing we can do about it. The Jake Paulers are the strongest army out there. Dab!’ Waarna hij dabte. Echt. Hij zei eerst ‘Dab!’ en deed dan een dab.
YouTube heeft een probleem.
En het is groter dan Logan Paul.
Shockvideo’s zijn voor YouTube aan het worden wat fake news is voor Facebook of trollen zijn voor Twitter.
***
Bij wijze van snelcursus: au fond zijn youtubers zoals popsterren, elk met hun eigen imago en hun eigen fans, die filmpjes maken in plaats van muziek. Er zijn verschillende genres van video’s, hoofdzakelijk langere filmpjes van tien tot twintig minuten, waartussen youtubers vrijelijk switchen. Er is gaming, het grootste, bekendste en lucratiefste genre, waarin youtubers met een camera filmen hoe ze commentaar geven tijdens het gamen. Er zijn de beautyvloggers, die gespecialiseerd zijn in make-up, mode en stijl. Er zijn de personalityvloggers, die hun privéleven met de camera delen, een beetje als een realitysoap met één camera.
Verder lijkt iedereen op YouTube van springerige montages te houden.
Niemand weet waarom.
De jongste jaren is YouTube vooral in de ban van pranks en challenges: youtubers die voor de camera in een ijsbad gaan zitten, een zoveelste variant op de Menthos-en-Coca-Cola Light-truc uitproberen of de auto van een vriend met huishoudfolie inpakken. Dat genre was sowieso al op maat van YouTube gesneden, dat veel meer dan traditionele televisie op echtheid, rauwheid en persoonlijkheid teert. Alleen: wat begon als relatief onschuldige video’s in de lijn van Trigger Happy is in snel tempo uitgegroeid tot een soort Jack-Ass met minder supervisie, meer tieners en meer seks. En vooral: meer shock value.
Die shockcultuur is dezer dagen alomtegenwoordig op YouTube. In ‘Faking My Own Death Prank! *Crazy Reaction!*’ zet Logan Paul in scène dat hij door zijn hoofd geschoten wordt voor een livepubliek van tientallen jonge tieners. Broertje Jake Paul laat in ‘I Cheated on My Wife’ – een klassieker in het genre – zijn vriendin binnenwandelen terwijl hij pretendeert seks te hebben met iemand anders. De achttienjarige Nederlandse vlogster en zangeres Famke Louise moest in Concentrate, een YouTube-format waarin jongeren aan een leugendetector worden gehangen, antwoorden op de vraag of ze al anale seks had gehad. Haar vriend Snapking maakte dan weer ooit een vlog waarin hij een dakloze tien cent betaalde om zich op te drukken.
Om maar te zeggen: dat er ergens controverse over een youtuber zou ontstaan, lag in de lijn der verwachtingen.
Het was vooral verbazend dat het zo lang heeft geduurd.
Cruciaal om die shockcultuur te snappen is het belang van views. Sterren van pakweg Disney moeten rekening houden met de ouders van hun publiek of het imago van het bedrijf op lange termijn. Youtubers moeten dat niet. Views zijn alles. En een choquerend randje helpt enorm om die views omhoog te zien gaan.
Een interessant geval op dat vlak is Sam Pepper, een pionier van de shockcultuur die in 2016 in de problemen kwam na een ‘Fake Hand Ass Prank’, waarin hij met een verborgen hand op straat in de billen van vrouwen kneep. Het bizarre: de prank was opgezet spel, maar dat wilde Pepper niet toegeven. Ook niet nadat hij in een internetstorm terecht was gekomen. Ook niet nadat hij een tijd lang de meest gehate figuur van YouTube was geweest. Pepper wilde liever als handtastelijke etter door het leven gaan dan als filmpjesvervalser. Want toegeven dat de video fake was, zou hem meer views en subscribers kosten.
De druk van YouTube op zijn sterren creu0026#xEB;ert een cultuur van ‘film eerst, denk later’
Figuren als Logan en Jake Paul, die naar schatting een miljoen dollar per maand verdienen aan YouTube, lijken de volgende stap: ze hebben er op voorhand al voor gekozen om social-media villains te zijn. Booswichten voor de YouTube-generatie. Ze maken het gemakkelijk om gehaat te worden omdat gehaat worden de rol is die ze hebben uitgekozen. Het is de snelste weg naar views. Want dat is het cynische resultaat van alle kritiek die de gebroeders Paul te verduren kregen. ‘So Sorry’, het filmpje waarin Logan Paul zich excuseert voor het filmen van een lijk, zit aan ruim 45 miljoen views. Goed voor zijn vierde meestbekeken video aller tijden. De rechtszaak tegen Jake Paul van afgelopen zomer heette een pr-nachtmerrie te zijn. In werkelijkheid was het eerder een promocampagne. In het interview dat hij gaf, wordt hem verteld dat zijn buren vinden dat hij de buurt in ‘een circus’ veranderd heeft.
Zijn antwoord: ‘Maar mensen gaan graag naar een circus, toch?’
***
Mocht u eens 45 minuten tijd hebben, dan moet u op de site van VPRO de documentaire Goudzoekers in YouTube-land bekijken, een fascinerende introductie tot de wereld van youtubers. In één scène zie je een Nederlandse moeder proberen goed te praten dat haar twaalfjarige dochter in de thumbnail van haar meestbekeken YouTube-video met haar broek omlaag op het toilet zit. ‘We weten ook niet waarom YouTube net deze bovenaan heeft gezet.’ In een andere scène zie je Kwebbelkop, een bekende gamer, achtereenvolgens een banaan in de mond van zijn geblinddoekte vriendin steken en zich laten filmen op het ziekbed van zijn vader, die hij zeven jaar niet gezien heeft en een hersenbloeding heeft gehad. Het toont de andere kant van het geld dat er op YouTube te verdienen valt: hoe YouTube-sterren slaaf zijn van een algoritme dat kwantiteit, rauwheid en shockwaarde bevoordeelt.
Want dat is de andere booswicht in het verhaal: YouTubes algoritme. Welke filmpjes bovenaan in je zoekresultaten verschijnen en welke adverteerders aan welke video’s gekoppeld worden, wordt bepaald via een geautomatiseerd systeem, zowat de Coca Cola-formule van de 21e eeuw. YouTube houdt dat algoritme angstvallig geheim, maar de globale voorkeuren van het systeem zijn duidelijk. Zo is er een paar jaar geleden een grote aanpassing aan dat algoritme gebeurd met als doel kijkers zo lang mogelijk op YouTube te houden. Sindsdien bevoordeelt het algoritme lange video’s, met een duurtijd van tien à twintig minuten, en youtubers die elke dag een nieuw filmpje online zetten. Zonder uitzondering. Maak korte filmpjes, of film twee weken niks, en je daalt op de ladder van YouTube. Net zoals je aantal views. Val uit het algoritme en je bestaat simpelweg niet meer.
Logan Pauls Aokigahara-filmpje is daar niet los van te zien: de druk van YouTube op zijn sterren creëert een cultuur van ‘film eerst, denk later’. Komt daar nog bij dat YouTube geen enkele ambitie lijkt te hebben om dat soort excessen te voorkomen. Dat Logan Paul zelf zijn Aokigahara-video moest verwijderen – na 6,3 miljoen views – en YouTube er meer dan een week over deed om te reageren, zegt min of meer alles. YouTube ziet zichzelf als een platform, niet als een maker, een moderator of een gatekeeper.
De vraag is nu hoe lang het dat nog kan volhouden. YouTube maakt nu mee wat platformen als Facebook en Twitter al even doormaken. Shockvideo’s zijn voor YouTube wat fake news is voor Facebook of trollen zijn voor Twitter: uitwassen van een gederegulariseerd systeem dat steeds meer onder druk komt te staan.
De Aokigahara-video lijkt op dat vlak iets in gang gezet te hebben. Tot hiertoe heeft alles zich onder de radar afgespeeld in een wereld die hoofdzakelijk voor tieners bestemd was. Maar nu meer adverteerders en meer media naar het platform kijken, kijkt er plots veel meer volk mee. Die clash tussen de YouTube-cultuur en de traditionelere media zou straks wel eens iets bijzonders kunnen worden.
Logan Paul is maar het begin.
2018 wordt voor YouTube een jaar van morele paniek.
***
Minder dan 24 uur nadat zijn broer onder vuur was komen te liggen voor de Aokigahara-video, postte Jake Paul een video met als titel ‘I Lost My Virginity…’ In de thumbnail zie je een meisje in haar ondergoed bovenop hem zitten in bed. Hij heeft enkel witte sportsokken aan.
Dat was 2 januari.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier