Wie is Frans Masereel, de graficus die ‘Winteruur’ vanavond nog een laatste keer opvrolijkt?

Uit 'Passionate Journey' (1919) © Frans Masereel
Jozefien Wouters
Jozefien Wouters Freelancejournaliste

Vanavond op Canvas: de voorlopig laatste aflevering van Winteruur, met host Wim Helsen, hond Boris en gast Peter Van den Eede. Én met Frans Masereel, de Belgische graficus die de reeks opvrolijkt met zijn kunst. Maar wie is die man ook alweer?

De lente is ingezet, en dat betekent dat we weer afscheid moeten nemen van het winteruur. Van de uurregeling, ja, maar ook van het gelijknamige programma op Canvas waarin Wim Helsen en golden retriever annex fulltime-luilak Boris in de zetel ploffen en hun gasten een streep tekst laten voorlezen die voor hen een speciale betekenis heeft. Zo houden ze liefhebbers van het woord vier avonden per week voor het scherm gekluisterd, net voor het slapengaan.

Maar voor wie behalve de oren ook de ogen openspert, valt er nog meer schoons te ontdekken. De begingeneriek is namelijk gebaseerd op het werk van de Vlaamse graficus Frans Masereel.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Hoewel Masereel 45 jaar geleden het hiernamaals betrad, blijft zijn werk onsterfelijk. Het was immers over ‘onze’ Frans Masereel dat ene Stefan Zweig ooit zei: ‘Wanneer alle boeken, monumenten, foto’s en verslagen ten gronde zouden gaan en enkel de houtsneden die Masereel gedurende tien jaar geschapen heeft gespaard zouden blijven, dan zou men alleen daaruit onze hele hedendaagse wereld kunnen heropbouwen.’

***

Frans Masereel wordt in 1889 geboren in Blankenberge, waar zijn welgestelde Gentse ouders ieder jaar een tijdje verblijven in hun villa aan de kust. Als kind al doet hij niets liever dan tekenen. Van andere schoolvakken brengt hij minder terecht. De Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Gent biedt gelukkig soelaas, en zijn artistieke genialiteit wordt er meteen erkend. Sterker nog: naar verluidt zou de directeur hem de deur hebben gewezen met de woorden: ‘Voor u is hier niets meer te leren, ga heen en ontdek de wereld!’

Hij krijgt de reismicrobe dan ook te pakken en rond 1910 verhuist hij naar het bruisende Parijs, waar hij de houtsnede en de pacifistische kunststroming ontdekt. Wanneer de Tweede Wereldoorlog uitbarst, vlucht hij naar het Zwitserse Genève en verdiept hij zich in geëngageerde, maatschappijkritische en vaak zelfs anarchistische kunst.

 Uit 'Die Passion Eines Menschen' ('The Passion of a Man') (1918)
Uit ‘Die Passion Eines Menschen’ (‘The Passion of a Man’) (1918)© Frans Masereel

Dankzij die interesses wordt hij huistekenaar van La Feuille, een krant die in 1917 verschijnt met als functie ‘haat en vooroordelen bestrijden, de waarheid proberen te achterhalen en alle oorlogvoerende volkeren zonder onderscheid met dezelfde maat te meten’. Ze geven scherpe kritiek op de oorlogsontwikkelingen en Masereel groeit al snel uit tot een spilfiguur. ‘Mijn collega’s van de redactie zullen het me niet kwalijk nemen’, schrijft Frédéric Gutrel in 1919, ‘maar ik denk dat onze proza zijn doel af en toe heeft gemist. Wat La Feuille wil bereiken, krijgt Masereel zonder onze hulp voor elkaar.’

Illustratie uit een graphic novel van Masereel.
Illustratie uit een graphic novel van Masereel.© Frans Masereel

Een van zijn stevigste werken is 25 images de la passion d’un homme, zijn eerste woordeloze novelle. In vijfentwintig houtsnedes vertelt hij daarin het leven van een jonge arbeider die revolteert tegen zijn werkgever en aan de hand van zelfstudie een revolutie wil ontketenen. Een prototype van wat Masereel zo sterk maakt: als een ooggetuige geeft hij weer wat er leeft in de moderne maatschappij – de decadentie van de burgerij enerzijds, de armoede van de arbeiders anderzijds.

Na de oorlog keert hij terug naar Frankrijk en illustreert hij boeken van onder meer Stefan Zweig, Victor Hugo, Oscar Wilde en Hemingway. Hij groeit uit tot een van de belangrijkste grafici van dat moment. Samen met Jan-Frans Cantré, Jozef Cantré, Henri Van Straten en Joris Minne wordt hij gerekend tot ‘de Grote Vijf’, zij die de Vlaamse grafische kunst na de Eerste Wereldoorlog nieuw leven inblazen. Nog later krijgt hij op de Biënnale van Venetië een prestigieuze prijs toegekend voor zijn grafiek.

Ook decennia na zijn dood staat hij bij kunstliefhebbers nog steeds bekend als een van de belangrijkste én succesvolste kunstenaars van ons land. In de houtsnede vond hij naar eigen zeggen dan ook het middel bij uitstek om zijn ideeën aan duizenden mensen bekend te maken.

Want hoe brandend actueel het werk van Frans Masereel bijna een eeuw geleden ook was, ook vandaag kan hij nog mensen bekoren. Dus wanneer Peter van den Eede vanavond zijn geliefkoosde tekst voorleest, denk dan ook eens aan dat andere aanwezige icoon. Want daarna is het weer zomertijd. Of om het met Wim Helsen te zeggen: ‘Slaapwel!’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content