Charlotte Abramow, de fotografe die spaghetti op het hoofd van Angèle legde

Ze stond al in Frankrijk en New York, nu kunt u eindelijk ook in Brussel de foto’s ontdekken van Charlotte Abramow, die mee aan de wieg stond van de carrière van Angèle.

Arles, Zuid-Frankrijk, 2021. Een oudere man en vrouw gaan naar de expo van de Belgische fotograaf Charlotte Abramow. De man stormt even later briesend buiten. ‘Ik voel me aangevallen door de tentoonstelling.’

Angèle in een gele regenjas met spaghetti op het haar. Angèle geflankeerd door twee gigantische opblaasbare oogbollen. Angèle met een fret. Het grote publiek kent Charlotte Abramow van het artwork en de eerste clips van Angèle (La loi de Murphy, Je veux tes yeux en Balance ton quoi), maar ze maakt al foto’s sinds haar kindertijd, gefascineerd door het vrouwenlichaam en wat we het allemaal toedichten. Witgeschilderde huidrollen die wel een landschap lijken, een meisje dat een rode vlek op een witte broek schildert en een blote poep die tevoorschijn komt bij een handenstand: veel uitleg hebben haar kleurrijke, zorgvuldig geënsceneerde foto’s niet nodig.

Ik kan mensen beter aanspreken met een beeld dat doet lachen dan met een dat choqueert.

Dit najaar stelt ze een selectie van de werken die ze doorheen de jaren maakte tentoon in de Brusselse galerie Hangar. Al heeft ze liever niet dat je Volle petrol een retrospectieve noemt: dat klinkt nogal zwaar voor een artiest die nog niet eens dertig is. Ook al is ze al meer dan twintig jaar bezig, en al meer dan een decennium op een serieuze manier.

Het begon allemaal op haar zevende, toen haar ouders haar een wegwerpcamera in de hand drukten. De kleine Charlotte begon foto’s te maken van wat ze rond zich zag: haar vader in de tuin van het ouderlijke huis in Hoeilaart, de poten van haar kat, de tippen van haar sneakers. En vooral: van haar vriendinnen op de speelplaats van de lagere school van het Bretoense eiland Belle-Île-en-Mer, waarnaar de familie verkaste toen ze acht was. Al snel vindt ze haar belangrijkste onderwerp: het vrouwelijke lichaam.

‘Ik wilde meisjes van mijn leeftijd op een andere manier portretteren en ze níét bekijken met een blik van begeerte. Men verwacht van ons dat we sexy zijn, maar we riskeren tegelijk uitgescholden te worden voor salope als we effectief een verlangen uiten’, zegt ze terwijl ze haar lunch verorbert op de persopening van Volle petrol. Met een kleurrijk hemd en dito haarspeld lijkt ze zo uit een van haar foto’s gestapt. ‘Dat is bizar. Ik fotografeerde geen jongens omdat ik simpelweg niet wist hoe ik dat moest aanpakken. Doorheen de geschiedenis zijn vrouwen veel meer gefotografeerd dan mannen. Als ze al in beeld kwamen, werden mannen steeds als heel viriel of net als heel vrouwelijk afgebeeld, en ik voelde mij bij beide niet comfortabel.’

Een van die meisjes die je toen fotografeerde, was zangeres en kunstenaar Claire Laffut. Jullie hebben elkaar online leren kennen toen jullie vijftien waren. ‘Charlotte was vaak op zichzelf, ze was een enig kind en ontsnapte via haar foto’s’, herinnert Laffut zich in La Libre. Heeft ze gelijk?

Charlotte Abramow: Ja. Ik denk dat alle tieners een manier zoeken om te ontsnappen – de puberteit is een ingewikkelde periode. Fotografie hielp me om mezelf te ontwikkelen. Ze gaf me een doel, verlangens en dromen. Toen ik zestien was, wilde ik simpelweg foto’s van mijn vriendinnen maken. Doorheen de jaren is het meer… zeg maar intellectueel geworden. Een manier om me uit te drukken en na te denken over maatschappelijke kwesties.

Zoals de seksualisering van het vrouwelijke lichaam. We hebben allemaal, vrouwen inbegrepen, de male gaze geïnternaliseerd. Gewoon omdat het de dominante manier van kijken naar de wereld is. Hoe kunnen we ons daarvan bevrijden?

Abramow:(denkt na) Door te begrijpen dat je eigenwaarde niet in de blik van anderen zit, al is het moeilijk om dat helemaal los te laten en kan het wel degelijk een impact op je leven hebben: er bestaat zoiets als pretty privilege(het idee dat wie aan de conventionele schoonheidsidealen beantwoordt beter behandeld wordt, nvdr.). Maar het leven gaat snel en je verliest beter niet te veel tijd met alle complexen die de maatschappij je opdringt. We moeten op een andere manier leren kijken, met meer zachtheid, nieuwsgierigheid en minder vooroordelen. Zowel naar onszelf als naar de ander.

Soms heb ik het gevoel dat ik ridicule schoonheidsidealen in stand houd omdat ik soms mijn oksels scheer of graag lang haar wil.

Abramow: Ik denk dat feminisme eerder draait om de vrijheid van een keuze te kunnen maken dan om het opleggen van nieuwe normen. Een wereld waarin het verboden zou zijn om je te scheren, je op te maken of je haar te laten groeien, zou even vreselijk zijn. Maar het is belangrijk dat we een stap achteruit zetten en beseffen dat een vrouw met kort haar óók vrouwelijk kan zijn. Het gaat eerder over het uitbreiden dan het vervangen van de norm. Ook ik maak me op en lak mijn nagels (op dit moment zijn ze blauw met witte wolkjes, net zoals een van de muren in de expositieruimte, nvdr.). En toch heb ik niet de indruk dat ik zo het feminisme verraad.

Er zit veel humor en ook wel wat surrealisme in je werk. Is dat een tactiek om te tonen hoe absurd sommige taboes zijn?

Abramow: Het is een manier om een dialoog te creëren, om moeilijke thema’s wat lichter te maken. Én om zo veel mogelijk mensen aan te spreken. Dat gaat, althans voor mij, beter met een beeld dat doet lachen dan met een dat choqueert.

Die humor heb je gemeen met Angèle. Jullie carrières raakten in een stroomversnelling nadat je haar eerste persfoto’s en videoclips had gemaakt. Hoe heb je haar overtuigd om spaghetti op haar hoofd te leggen?

Abramow:(lacht) In 2017 was Angèle madame Tout-le-Monde, de eerste de beste. Die foto met de spaghetti was de allereerste foto die we gemaakt hebben. Ze was niet moeilijk te overtuigen. Integendeel, ik moet straks een bar van vijftig man vullen, zei ze, leg alles op mijn hoofd wat je wilt. (lacht) Al had ik het niet moeten proberen met spinnen.

Zij doopte haar eerste album Brol, jij je eerste expo op Belgische bodem Volle petrol. Wat hebben Franstalige artiesten met Vlaamse uitdrukkingen?

Abramow: Eerlijk: toen ik de titel koos, was ik me er niet van bewust dat het eigenlijk een Vlaamse uitdrukking is. Voor mij is ‘volle petrol’ vooral typisch Belgisch, en ik wilde een typisch Belgische titel voor de expo. Ik had de tentoonstelling ook ‘brol’ kunnen noemen, aangezien het een allegaartje is van wat ik de voorbije jaren heb gemaakt. Maar goed, ‘brol’ was al gebruikt.

Kinderen van elf kijken porno in de klas, maar Clit Is Good, dat een zachtere visie op seks toont, wordt verstopt voor wie jonger is dan achttien. Dat is heel hypocriet.

Volle petrol is dan wel je eerste solo-expo in België, je hebt er al gehad in Frankrijk en zelfs in New York. Blijft het nog spannend?

Abramow: Natuurlijk. Ik vond deze expo zelfs stresserender dan die in New York. Daar kent niemand me, er zijn geen verwachtingen. In Brussel wel. Soms heb ik last van impostor syndrome. ‘Is mijn werk wel goed genoeg?’ denk ik dan.

***

Nochtans wordt dat toch al even opgemerkt. Op haar zestiende trok het de aandacht van de Italiaanse modefotograaf Paolo Roversi op Les Rencontres d’Arles. Haar ouders hadden haar meegenomen naar dat fotografiefestival, het grootste van Frankrijk, zodat zij die wereld zou leren kennen én om te begrijpen wat hun dochter nu eigenlijk deed met die camera. De fotografen ter plaatse waren enthousiast – Roversi schreef zelfs een artikel over haar in fototijdschrift Polka – en stelden haar ouders gerust dat het wel goed zou komen met die artistieke carrière. Negen jaar na het festival, was ze opnieuw in Arles. Deze keer was ze zélf een van de fotografen die er een workshop gaf.

Ondertussen kreeg ze al Angelina Jolie voor haar camera, net als Lous and the Yakuza, Pomme, Juliette Armanet en Virginie Efira. In de aanloop naar het tweede seizoen van de serie Sex Education maakte ze voor Netflix Le petit manuel de Sex Education, een openhartig en inclusief handboek voor seksuele opvoeding. Ze heeft verschillende prijzen gewonnen – vorige maand nog die voor culturele impact op het festival voor commerciële film van Berlijn met 12 h – Le cri défendu, een kortfilm over huiselijk geweld. En als Roger Ballen, de gerenommeerde huisfotograaf van Die Antwoord, tijdens ons gesprek de foyer van galerie Hangar binnenkomt, geeft ze hem een knikje. Om maar te zeggen: het is goedgekomen.

Eerder dit jaar maakte je de videoclip voor Clit Is Good, een nummer van de Franse zangeres Suzane over vrouwelijk genot. Die werd gecensureerd, zoals heel wat van je projecten.

Abramow: Natuurlijk! Bij alle andere projecten verwachtte ik het niet, maar hier was het geen verrassing.

Kunnen we iets doen tegen die censuur?

Abramow:(denkt na) We moeten in elk geval opletten dat ze niet steeds meer plaats inneemt en niet steeds strenger wordt. Het is heel hypocriet. Er zijn kinderen van elf jaar die porno in de klas kijken, vertelde een vriendin die leerkracht is me. Porno is dus héél beschikbaar. Die beelden kunnen problematisch zijn als ze gewelddadig zijn, niet-realistische seks tonen of vrouwen als een object voorstellen. En een video als Clit Is Good, die een andere en zachtere visie op seks toont, wordt verstopt voor wie jonger is dan achttien. Wellicht omdat veel YouTube-gebruikers de clip gerapporteerd hebben. Dat is erg jammer.

Zodra we het over feminisme, woke of progressieve thema’s hebben, lijken er mannen zich geschoffeerd te voelen.

Abramow: Evidemment. De commentsectie van Les passantes(een clip die ze maakte voor het nummer van Georges Brassens en die onder meer enkele creatieve voorstellingen van een vagina toont, zoals een aardbei, een meloen, een dipsausje en een kauwgom, nvdr.) is een sociologische studie op zich. Er is veel haat, en dat allemaal omdat er een dikke, een oude en een zwarte vrouw in beeld komen. Maar als die mannen de straat op lopen, zien ze hen toch ook, les passantes, vrouwen van alle soorten? Ze vallen hen toch ook niet aan omdat ze er niet uitzien zoals ze zouden willen?

Het is vreemd dat iemand zich aangevallen kan voelen door een uit wortelschillen opgetrokken representatie van een vagina.

Abramow:(lacht) Dat wil iets zeggen. De reactie maakt als het ware deel uit van het werk, want ze zegt meer over de maatschappij dan ik die simpelweg een metafoor bedenk. Toen ik nog op school zat, maakte ik een reeks naaktfoto’s van Claudette, een vrouw van 74. Toen ik ze in de les bewerkte – voor de duidelijkheid: ik heb alleen de kleuren aangepast, ik heb niet haar hele lichaam geretoucheerd, la pauvre(lacht) – was er een groot verschil tussen de reacties van de jongens en de meisjes uit mijn klas. De meisjes waren enthousiast, de jongens vonden het vreselijk. Het choqueerde hen. De reacties waren zo anders, niet omdat ons geslacht ons fundamenteel zo verschillend maakt, maar omdat sociale constructies ons anders naar dingen doen kijken.

Arles, Zuid-Frankrijk, 2021. Een dag later komt dezelfde vrouw terug naar Abramows tentoonstelling. Ze is het niet eens met haar man, zegt ze. ‘Ik ben dol op de expo. Ik ben een feministe. Bravo.’