Biënnale Venetië: wat u zeker moet bezoeken

De hoofdtentoonstelling stelt dit jaar teleur, de landenpaviljoenen zijn interessanter.

De Biënnale van Venetië is één groot (speel)plein waar behalve het grote publiek ook de kunstscène verzamelen blaast. Ze leggen er contacten, smeden er plannen en sluiten er commerciële deals. De hoofdtentoonstelling stelt dit jaar teleur, de landenpaviljoenen zijn interessanter.

De directrice van de Biënnale, Bice Curiger, is er niet in geslaagd om rond drie schitterende schilderijen van Tintoretto een concept uit te werken dat verder reikt dan een aantal losse kunstwerken. Die moeten een handige illustratie zijn van haar titel ‘illumiNATIONS’.

Bice Curiger parkeert haar concept in een grensgebied tussen de erfenis van het modernisme en de vroege (kunst)geschiedenis. Ze neemt ook Walter Benjamin’s begrip “profane verlichting” over als alibi om haar selectie te verantwoorden. Misschien is “Polizeischwein” (1986) van wijlen Sigmar Polke hier een compromisloos sleutelwerk dat het afbrokkelen van het begrip ‘staat’ op een venijnig anarchistische manier uitbeeldt en in relatie brengt met globalisering en de actuele wanhopige slag om identiteit.

De hoofdtentoonstelling: het meest opmerkelijke

Opmerkelijke kunst in Curigers expo komt vooral van Jack Goldstein, Fischli & Weiss, Franz West, Gelitin en Gabriel Kuri. Van wijlen Jack Goldstein is het fijne filmpje ‘The Jump’ (1978), waarin een duiker getransformeerd in een motief van fonkelende lichtjes in “loop” en in peilloze bloedrode donkerte de elegante beweging eindeloos herhaalt.

Het Zwitserse duo Fischli & Weiss schittert met ‘Space Number 13’. Die bestaat uit een video met een beeld van het grillige maanlandschap in combinatie met eenvoudige, op witte sokkels rustende geometrische kleisculpturen in de vorm van een buis, een hoek of een muurtje. De maan, het aardewerk en de gedachte aan vuur piloteren deze bijdrage tot gedachten, die ver achter de banaliteit van de interventie liggen.

Franz West (1947) ontving méér dan verdiend de Gouden Leeuw voor zijn gehele oeuvre. Hij is een spilfiguur tussen de avant-garde van het einde van de jaren zestig en de kunst van vandaag met artistieke vernieuwing op het vlak van performance, beeldhouwkunst en kunst in de publieke ruimte. In de Arsenale installeerde Franz West een fantastische remake van de keuken van zijn studio. Hij liet de keuken “decoreren” met kunst van bevriende kunstenaars als één heftig “chambre d’amis”.

Het collectief Gelitin komt ook uit Oostenrijk en ageerde op een theatraal-anarchistische manier in de tuin van de Arsenale met drank, een glasoven, dj-sets, drumsessies en met verklede en naakte performances. De actie van Gelitin verleende “het licht” van Bice Curigers concept met het smelten van kristallen in de context van de glasstad Venetië een provocerende én militant ontwapenende bijsmaak.

Bice Curiger selecteerde niet één Belgische kunstenaar… Al is ons land wel een beetje vertegenwoordigd door de Mexicaan Gabriel Kuri (1970), die in Brussel verblijft. Met eenvoudig ogende sculpturen blinkt hij uit. Ze bestaan uit constellaties van gewone, gevonden materialen die elkaar tegenspreken of in hun banaliteit in de context van kunst ongeziene schoonheid veroorzaken. Gabriel Kuri bewijst dat kunst, die gemaakt is met banale middelen, een bijzondere poëtische taal kan veroorzaken. Zoals bij het werk ‘Three Arrested Clouds’: twee rotsstenen die elkaar raken via drie paar in elkaar gevouwen witte sokken.

De paviljoenen De meeste landen sturen hun beste kunstenaars of curatoren naar Venetië. België haalde er bijvoorbeeld de hulp bij van curator Luc Tuymans, Rusland doet het met de eminente cultuurdenker Boris Groys, waarschijnlijk de slimste mens in de kunstwereld. De algemene kwaliteit van de paviljoenen valt bij deze editie best mee. Een subjectieve greep.

Zwitserland

Thomas Hirschhorn, die eerder dit jaar één van de beste tentoonstellingen maakte in Museum Dhondt-Dhaenens in Deurle, bedacht met ‘Crystal of resistance’ letterlijk een parel van een Zwitsers paviljoen. De titel is ontleend aan de ervaring op de Furka-Pass, waar hij kinderen kristallen zag verkopen. Als fonkelende dingetjes spreken ze universeel tot de verbeelding, ze dragen het licht in zich uit en zijn het versteende resultaat van eeuwenlange natuurlijke transformaties.

Een overvloed aan kristallen overvalt het paviljoen dat Hirschhorn als een schelp of een enveloppe gebruikt, want zijn kunst wil niets met de context te maken hebben. Tussen de mysterieuze kristallen vlechtte Hirschhorn een waterval van objecten zoals magazines, stoelen, gsm’s en etalagepoppen die als in één gemonteerde beweging aan elkaar vastzitten met aluminiumfolie, plastiek en bruine tape. Vanuit de vier thema’s liefde, filosofie, politiek en esthetiek ontsluit hij vanuit een non-conventionele kunstopvatting “weerstand”, niet als kritiek maar als een verlangen afstand te organiseren tussen tijd en ruimte.

Thomas Hirschhorn is op zoek naar “een vorm” voor zijn kunst die achter alle conventies de waarheid probeert te benaderen. Thomas Hischhorn gaat als een donquichot de strijd aan met wat hij in onze tijd omschrijft als de dictatuur van feiten en meningen. “Energie, ja. Kwaliteit, neen” is zijn credo. Daarbij worstelt hij “met de werkelijkheid in al haar complexiteit, massaliteit en onbegrijpelijkheid”. Het Zwitserse paviljoen genereert een overrompelende ervaring waarin Hirschhorn ook heel genereus zijn (literatuur)bronnen, die hij beschouwt als mentaal voedsel en “compagnons de route”, prijsgeeft.

Verenigde Staten Het kunstenaarsduo Jennifer en Guillermo Calzadilla uit Puerto-Rico zorgt voor een bijzonder kritische bijdrage in het statige Amerikaanse paviljoen. Hun kunst gaat op een spectaculaire en kritische manier in op de connotaties tussen kunst, oorlog, nationalisme en atletiek. ‘Track & Field’ overheerst de hele Giardini-site door het ratelende gedonder van de rupsbanden van een op zijn kop liggende legertank.

Erbovenop staat een fitnesstoestel waar op bepaalde tijdstippen een getrainde loper afstanden afmaalt. Het is een sterk performatief werk dat weinig uitleg vraagt. Net zoals ‘Algorithm’, een geldautomaat die gelinkt is aan een automatisch orgel in de vorm van een “gouden” M. Wie hier met zijn Maestro-kaart geld afhaalt, wordt ‘oorverdovend’ bedankt en getrakteerd op een gepersonaliseerd “orgelpunt” van componist Jonathan Bailey.

Het sterkste werk is de indrukwekkende video ‘Half Mast/Full Mast’, gefilmd op het eiland Vieques dat tot 2003 door het Amerikaanse leger werd gebruikt voor oefeningen. We zien een dubbele videoprojectie met centraal een vlaggenstok waar een atleet de vlaggenmast aanvult met zijn horizontale lichaam dat even een “levende vlag’ wordt. Het is één van de strafste videofilms op deze Biënnale: symbolisch, beeldkrachtig en een universeel politiek statement.

Roemeens paviljoen

De paviljoenen van het voormalige Oostblok kapen vandaag veel interesse weg, omdat er na de val van het communisme ruimte vrij kwam om de clandestiene kunst onder het totalitaire regime te bestuderen. Het Roemeense paviljoen presenteert het werk van de kunstenaar Ion Grigorescu (1945), die bekend staat als een icoon van het verzet. Zijn performances zijn gebaseerd op seksualiteit, religie en acties in de openbare ruimte die niet meteen werden ervaren als performances of kunst. Zijn indringende video’s, gemaakt met schaarse technische middelen, worden gekenmerkt door een rauwe directheid die haaks stond op de ‘realistische’ kunst van het regime.

Dit weinig bekende, maar indrukwekkende oeuvre wordt in dialoog gebracht met dat van het jonge militante duo Anetta Mona Chisa en Lucia Tkacova. Het is merkwaardig hoe deze jonge kunstenaars ook tegen de stroom in “verzet” symboliseren en de door een neo-kapitalistische logica gebeten kunstwereld confronteren met een aantal pakkende interventies. ‘Try Again. Fail Again.Fail Better’ is de beckettiaanse titel van een video waarin de kunstenaars pogen een ballon in de vorm van een gebalde vuist in de lucht te krijgen. De interventie op de gevel van het paviljoen laat op basis van het Pareto-principe het kunstpubliek de 20 % redenen lezen om niet op de biënnale te zijn en 80 % redenen om er wel bij te zijn.

Vlak voor de opening brachten de kunstenaars zonder medeweten van de curatoren op alle werken en alle screens met fluo-oranje spray slogans aan die tot de verbeelding spreken zoals ‘Contract or Conflict’, ‘Mission or Ambition’, ‘Deal or Feel’, ‘Trust or Control’.

Andere tentoonstellingen

Prada In het prachtig gerenoveerde Ca’ Corner della Regina huist de Fondazione Prada. Het luxemerk boert als nooit tevoren en associeert zich graag met de beste architecten zoals OMA/Rem Koolhaas. Die tekent de nieuwe hoofdzetel in Milaan, de maquettes vallen hier in Venetië te bewonderen.

De openingsexpo, samengesteld door arte-poverapromotor Germano Celant, illustreert hoe een succesvol bedrijf al even succesvolle kunst koopt van o.a. Anish Kapoor, Damien Hirst en Jeff Koons. In deze boeiende expo blinkt vooral de fenomenale afdeling met werk van de Italiaanse kunst van 1952 tot 1964 uit. De avant-garde druipt af van absolute meesterwerken van vooral Alberto Burri, Lucio Fontana, Lo Savio en Mario Schifano.

Mediterraan In ‘The Mediterranean Approach’ beschouwen de zeer beslagen curatoren Adelina von Fürstenberg en Thierry Ollat de landen rond de Middellandse Zee als kruispunten van volkeren en culturen tussen Oost en West. Kunst die verknoopt tussen de drie continenten Afrika, Europa en Azië is de aanleiding voor een expo met intrigerende kunstwerken.

De Italiaan David Casini schittert met een reeks architecturale maquettes onder een glazen globe die rusten op koralen. De kunstenaar neemt de massieve toeristische accommodatie, die het landschap ontwricht, op de korrel. Ange Leccia toont vanuit een loodrecht perspectief videobeelden van de zee, die als een golf verf op en af bewegen.

De Griekse Maria Papadimitriou realiseerde een boot met hemelsmooie sculpturen van glas die rust op een “zee” van verbrijzeld glas. Die doet denken aan de vele bootvluchtelingen. Zeer straf is de animatiefilm ‘No darkness will make us forget’ van Hüseyin Karabey. Hij inspireerde zich op de moord op de Armeens-Turkse journalist Hrant Dink door een piepjonge Turkse Nationalist.

De indrukwekkende animatiefilm wordt begeleid door de originele toespraak tijdens de massale begrafenis met een intense, krachtige en aandoenlijke kreet voor vrede en verdraagdzamheid.

Tot slot nog een tip: een bezoek aan al dit moois eindig je best met een prosecco op het terras van café ‘In Paradiso’, dat aan de inkom van de Giardini ligt en een machtig uitzicht op de glinsterende laguna biedt.

Luk Lambrecht