Waarom is Banksy en zijn nieuwe anti-pretpark zo populair bij iedereen die zichzelf zo progressief en meegaand noemt? Brendan O’Neill heeft wel een idee. Omdat Banksy de minachting voor de domme massa, zo intens gevoeld door de kakelende klasse, briljant verbeeldt.
Dit weekend opende Dismaland de deuren, het antipretpark van Banksy. Nu heeft de wereldberoemde straatkunstenaar ook een trailer vrijgegeven van zijn antwoord op Disneyland en andere themaparken. Bekijk hier de trailer.
Hé, jij daar, imbeciel! Ja, jij, met je saaie kantoorbaan en je plichtmatige 2,4 kinderen. Jij die wel eens een dagje naar het strand of pretpark gaat, of nog erger: naar een dolfinarium waar arme dolfijnen en orka’s eerst een trucje moeten opvoeren voor ze een visje te eten krijgen. Jij die zó dom bent dat je er voortdurend aan herinnerd moet worden dat er een migrantencrisis is, dat de tabloids niet te vertrouwen zijn en dat huiselijk geweld gewoon echt, echt niet kan. Jij, dus. Banksy heeft een boodschap voor jou: je bent een klootzak (m/v).
‘Banksy’s kunst: moet daar niet eens een sloophamer tegenaan?’
Dit is waar het allemaal om gaat in Dismaland, het onlangs onder luid gejubel geopende ‘anti-pretpark’ van Banksy. Kennelijk was onze kunstenaar nog niet tevreden met al die gigantische ratten die hij op onze stadsmuren kalkt om de menigte erop te wijzen dat we allemaal in een ratrace zitten. (Origineel, hè?) Nu heeft Banksy een heuse parodie op Disneyland gemaakt om ons te komen vertellen dat hij onze smaak heel plat vindt en dat wat simpel vermaak ons al kan afleiden van echt belangrijke zaken (zoals de vluchtelingencrisis.
Het is zoals een commentator al – met instemming – schreef: Dismaland (letterlijk: Somberland, of Naargeestigland) herinnert ons eraan dat onze medemens een schijnheilige lomperik is… Nou, bedankt.
‘Banksy voegt zo veel laagjes ironie toe, dat je je afvraagt of het geen tijd wordt om er dan maar mee te stoppen.’
Domme massa
Banksy is hip. Al jarenlang. Angelina Jolie houdt van hem. Sotheby’s, het veilinghuis, ook. Zijn spullen verkopen voor honderdenduizenden pond. En jawel hoor, in zijn werk spot hij zelfs met zijn eigen status als onderdeel van deze elitaire kliek, waarmee hij nóg een laagje ironie toevoegt aan al die andere laagjes ironie, waarmee hij zo’n hoge toren van ironie bouwt, dat je… tja, dat je je afvraagt of het niet tijd wordt om er dan maar mee te stoppen.
Met Dismaland wordt het duidelijk waarom Banksy zo populair is bij iedereen die zichzelf zo progressief en meegaand noemt, of die, zoals die sterren in Hollywood, gewoon zijn losgezogen van de alledaagse wereld: omdat hij de minachting voor de domme massa, die zo intens wordt gevoeld door deze post-politieke, post-interessante klasse, briljant verbeeldt.
Kunst, vermoed ik
Bij Dismaland is aan de details gedacht. Het personeel lacht niet, maar fronst. De tekst op de ballonnen die er worden verkocht, luidt: “I am an imbecile”, want ja, wie een ballon koopt in een pretpark is natuurlijk een imbeciel. Dismaland is bedoeld als pretparkparodie met het werk van wel vijftig kunstenaars en artiesten, onder wie Damian Hirst en Pussy Riot.
Wat is er te zien? Er is – tja, wat is het woord – ‘iets’ (kunst, vermoed ik) dat een orka moet voorstellen die uit een wc-pot springt en door een hoepel (want een dolfinarium behandelt hun dieren heel slecht, begrepen?). Er is een schilderij van zonaanbidders die op het punt staan te worden overspoeld door een tsunami (want dit soort mensen zijn te dom om zoiets te zien aankomen, dat ze zo’n lot verdienen, of zoiets?). En dan is er nog al die andere voorspelbare troep die ons moet herinneren aan loonslavernij, huiselijk geweld en natuurlijk de vluchtelingencrsis.
Het is alsof iemand een week lang alle brave commentaren en opiniestukken uit de linkse kranten heeft geknipt en aan een stel verwende en verveelde middelbare scholieren heeft gegeven met de opdracht om er iets kunstzinnigs van te maken.
Gehersenspoeld
Echt ieder geloofsbrief van de linkse kerk zit in Dismaland. Consumentisme is hersenloos, check. Dierentuinen zijn slecht, check. Tabloids zijn oppervlakkig… Geeuw! Kijk, de mensen die boodschappen doen bij Tesco, een soort Carrefour, zijn zo gehersenspoeld dat ze de vlag van de supermarktketen aanbidden! En kijk, hoe verrassend, die eindeloze ‘ietsen’ die Amerika op de korrel nemen, zoals het Vietnamese meisje dat met napalm op haar lichaam haar dorp verlaat, terwijl niet alleen Mickey Mouse, maar ook nog Ronald McDonald staan te grinniken.
Ja, Banksy’s kunst is één grote, dikke middelvinger naar de onnadenkende, harteloze inwoners van onze moderne samenleving die allemaal – met uitzondering uiteraard van Banksy zelf en zijn fans – zijn opgeslokt door de lege beloften en vluchtige bevrediging van het kapitalisme.
Kakelende klasse
De meeste gesprekken over Banksy gaan over de vraag of zijn werk nu kunst is of graffiti. (Volgens mij is het geen van beide: voor graffiti is er een gebrek of tekort aan durf en bijbehorende wetsovertreding, voor kunst mist het diepte.) Of ze gaan over de vraag of zijn succes het einde signaleert van een vermogen om onderscheid te maken tussen goede en slechte smaak. (Ja, vast.)
‘Banksy en zijn volgelingen zien de mens als een gevaarlijk kwaad.’
Dat soort intellectuele reflecties op een anonieme, omhooggevallen kwast hoeft voor mij niet zo. Maar ik zou zeggen dat Banksy’s succes te verklaren valt doordat hij de belevingswereld van de kakelende klasse – die zich bij een macchiato niet kunnen inhouden om hun morele superioriteit op Twitter te gooien – zo treffend en cynisch verbeeldt: hun ongemak met de massa, hun neerbuigende houding jegens de materiële behoeften van het plebs, hun afkeer van de superrijken, hun bezorgdheid over de natuur. In het kort: Banksy en zijn volgelingen zien de mens als een gevaarlijk kwaad.
Banksy wordt wel een criticus van het kapitalisme en de gevestigde orde genoemd. Houd toch op. Banksy is de verpersoonlijking van het gebrek aan vertrouwen in de mens. Hij weet slim munt te slaan uit de zelfhaat onder de hoger opgeleide, bemiddelde progressievelingen in ons midden. Hij is de artist-in-residence van de nieuwe elite en Dismaland is hun jongste tirade tegen óns, de imbecielen.
(Met dank aan Tegengeluid, de nieuwsbrief voor dwarsdenkers. Dit artikel verscheen eerst in Spiked. Vertaling: Marco Visscher.)
Brendan O’Neill is een van de sprekers bij het debat Are greens the enemies of progress?, in De Balie, het debatcentrum in Amsterdam, op 30 september.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier