Ziener, wandelaar en aanhanger van Milosevic: wie is Nobelprijswinnaar Peter Handke?

Peter Handke © reuters

Auteur Peter Handke, die ooit voor de afschaffing van de Nobelprijs pleitte, heeft hem zowaar gewonnen. De Oostenrijker kent als roman- en toneelschrijver zijn gelijke niet, maar krijgt al sinds de jaren negentig pakken kritiek, onder meer omdat hij op de begrafenis van Slobodan Milosevic heeft gespeecht.

‘De Nobelprijs voor Literatuur moet worden afgeschaft’, zei Peter Handke in 2014 in de Oostenrijkse krant Die Presse. De schrijver deed de meest prestigieuze erkenning in de letteren af als ‘valse canonisatie’ en niet meer dan ‘een moment van aandacht, zes pagina’s in de krant.’

Nu heeft Handke op zijn 76ste de prijs die hij zo verfoeide op zak, volgens de jury om, en we citeren, ‘het taalkundig vernuft waarmee hij de periferie van de menselijke ervaring verkent’. Zijn vaardige pen toonde de Oostenrijker voor het eerst op zijn 23ste met zijn eerste roman Die Hornissen en het toneelstuk Publikumsbeschimpfung, met als belangrijkste idee dat de acteurs het publiek uitscholden nadat ze simpelweg aanwezig waren. De première was een evenement van zulke allure dat een cameraploeg zelfs een voetbalmatch verliet om naar het theater te trekken. ‘Een stuk van Handke is per definitie onbevredigend’, schreef cultuurmagazine e-tcetera jaren later in een bespreking van diens ontregelende toneel.

‘Met een stuk van hem ben je vaak voor vijf à zes uur vertrokken’, zegt theatermaker en oprichter van gezelschap De Tijd Lucas Vandervost, die Handke meermaals vertaalde naar de planken. ‘Maar als auteur is hij met niemand te vergelijken. Veel mensen vinden hem zwaarwichtig, maar wie anders naar hem kijkt, ontdekt de humor in zijn werk. Het is heel beschrijvend, zoals een wandeling. Hij is zelf een fervent wandelaar, moet u weten.’

Vandervost noemt Handke toch vooral een ziener. ‘Iemand die naar de anekdotiek van elke dag kijkt, maar tegelijk naar alle ruimte rond dat kleine ding. Wie zijn De geschiedenis van het potlood heeft gelezen, vol kleine aforismen over gewone dingen, weet wat ik bedoel.’

Srebrenica

Vijftig jaar later na zijn debuut heeft Handke een enorm oeuvre aan romans, essays, notitieboeken en toneelwerk geschreven. Om maar enkele hoogtepunten te noemen:Die Stunde, da wir nichts voneinander wußten (1992), een stuk met 450 personages zonder dialogen, de roman Die Wiederholung (1986) en zijn scenario’s voor een aantal films van Wim Wenders, waaronder Der Himmel über Berlin (1987).

Verwezenlijkingen genoeg, maar dat neemt niet weg dat Handkes verkiezing niet unaniem wordt gevierd. Hij ontmoette oorlogsmisdadiger Radovan Karadzic en gaf het prijzengeld van de prestigieuze Büchnerprijs, die hij in 1973 won, terug als protest tegen het bombardement op Kosovo.

Bakken kritiek kreeg hij vooral door in 2006 op de begrafenis van Slobodan Milosevic te speechen. Datzelfde jaar zou hij de Heinrich Heine-prijs krijgen, maar de gemeenteraad van Düsseldorf, die dat moest bekrachtigen, stemde tegen Handke. Volgens velen – onder anderen Salman Rushdie schreef het ooit – zou hij ook de genocide in Srebrenica ontkend hebben, maar wanneer en in welke bewoordingen hij dat zou hebben gedaan, is niet duidelijk. In een later interview met Süddeutsche Zeitung naar aanleiding van de Heinrich Heine-prijs zei hij dat Srebrenica ‘de ergste misdaad tegen de mensheid’ was ‘die na de oorlog in Europa is gepleegd.’

Straatprotesten

Toen hij later de Henrik Ibsen Award kreeg, zowat de belangrijkste prijs die een toneelschrijver kan winnen, volgden er straatprotesten en liet de Noorse politieke wetenschapper Bernt Hagtvet achteraf optekenen dat de prijs voor Handke hetzelfde was als ‘de Immanuel Kantprijs aan Joseph Goebbels geven’. Handkes reactie tegen de demonstranten? ‘Ga naar de hel, waar je nu al bent.’

Zijn biograaf Malte Herwig ziet in Handkes provocatieve opinies een aversie tegen wat hij zelf de afvlakkende homogeniteit van de pers noemt, iets waar hij als dichter een tegengewicht voor wil zijn. Tegelijk speelt ook zijn gezinssituatie mee, oppert Herwig: de auteur is een kind van een Oostenrijks-Sloveense moeder en een Duitse vader, die hij pas als volwassen man voor het eerst zou zien. Ook zijn stiefvader was een Duitser. Dat alles maakt de kritiek op Handkes Nobelprijs er niet minder op. ‘Hier is niets nobels aan’, tweette de ambassadeur van Kosovo in de VS alvast.

Vandervost begrijpt Handkes politieke visies naar eigen zeggen niet, maar stipt aan dat de auteur op het moment dat hij zich politiek begon uit te laten over zijn hoogtepunt heen was. ‘Was dit het kronkelen van een koppige kunstenaar? Ik weet het niet, ik ben intussen opgehouden met het proberen te begrijpen en hou me vast aan zijn sublieme oeuvre. Ik hoop oprecht dat een nieuwe generatie zijn boeken weer ontdekt.’

‘Men verwijt hem nog steeds dat hij destijds met Radovan Karadzic in contact bleef, maar weinigen weten dat hij ook de enige is die van Karadzic de namenlijst van de verdwenen Bosniërs heeft durven te eisen’, zegt auteur Stefan Hertmans, die de verkiezing van Handke in De Standaard ‘een statement van formaat’ noemt. ‘Daarbij vergeet men voor het gemak ook graag welk een reus van een auteur hij is.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content