Tom Lanoye, na zijn drukke jaar: ‘Volgend jaar ga ik proberen toch minder hard te werken’

In Deze Week blikt Tom Lanoye, die in 2017 bijzonder actief was, terug en vooruit. ‘Ik ben een controlefreak’, zegt Lanoye.

Een nieuwe roman, een solotheatertour en een toneelstuk. Een zelfverklaarde literaire drietapsraket maakte Tom Lanoye dit najaar alomtegenwoordig. Dat mocht ook, na een aantal jaar in de schrijversbunker.

Over Zuivering, je nieuwe roman, zei je: ‘Ik denk dat het een van de boeken is waarvoor ik geboren ben om ze te schrijven.’

TOM LANOYE: Dat was natuurlijk nog meer het geval voor Sprakeloos, de roman over de afasie van mijn moeder. Maar het begon me pas gaandeweg te dagen dat zowel Zuivering als Gaz, een theatermonoloog die ik voor Viviane De Muynck maakte, eigenlijk een onbedoelde ‘Trilogie van de grensverlegging’ vormde met Het derde huwelijk, een roman die ik ondertussen negen jaar geleden schreef.

‘Onze angst voor de vluchtelingen is beter gedocumenteerd en vertolkt dan de drijfveren waarom zu0026#xED;j naar hier willen komen.’

Drie keer gaat het over eenlingen: een man die net een relatie achter de rug heeft, een alleenstaande moeder, en nu dus een hakkelaar die heel erg met taal bezig is, en zo een band weet op te bouwen met een vluchteling. En natuurlijk gaat het net als in Sprakeloos weer over taal. Ook dat maakt het een belangrijk boek.

Het is niet de eerste keer dat je over het vluchtelingenthema schreef.

LANOYE: Neen. Al in Het derde huwelijk had ik het daarover, tot zelfs met beschrijvingen van Palmyra toe. En dan was er ook nog het theaterstuk Fort Europa, twaalf jaar oud is dat inmiddels. Ik heb toen heel veel gesprekken gehad met regisseur Johan Simons over hoe ik dat moest aanpakken. Ik voelde gêne om dat vanuit mijn fantasie te doen, om daarover te schrijven als je geen vluchteling bent.

‘Om de u0026#xE9;u0026#xE9;n of andere reden heb ik de gewoonte ook eens te likken aan de cover.’

Uiteindelijk kwam ik tot de conclusie dat het voor mij het interessantste is om te vertellen vanuit het standpunt van degenen die Fort Europa bouwen, en wat dat doet met ons: de westerlingen. In Zuivering komt op die manier nooit rechtstreeks een vluchteling zelf aan het woord. Want zo werkt het ook in de vluchtelingencrisis. Onze angst voor de vluchtelingen is beter gedocumenteerd en vertolkt dan de drijfveren waarom zíj naar hier willen komen. Meer nog: die worden al bij voorbaat verdacht gemaakt met woorden als ‘gelukzoeker’. Alsof dat een schanddaad is. Terwijl we hen zouden moeten helpen, al was het maar omwille van onze eigen vluchtelingengeschiedenis.

Mijn grootvader, bijvoorbeeld, was een West-Vlaming die is moeten vluchten in de Eerste Wereldoorlog en in Sint-Niklaas is blijven hangen. We hebben onze mond vol over de verlichting, onze cultuur als de kathedralen en onze taal, maar als het over die erfenis gaat, en onze verantwoordelijkheid daar, dan komt dat niet meer door.

Voelt het als een verlossing als je na een hele tijd opnieuw een boek uitbrengt?

LANOYE: Zeker, al was het maar omdat ik me had mispakt. Schrijven is bij mij een weerkerend zelfbedrog, waarbij ik steevast denk dat ik veel minder werk heb dan uiteindelijk zal blijken. Zo was het ook deze keer, en dan nam ik er uit zuivere overmoed nog een toneelbewerking van Christopher Marlowe voor Theater Zuidpool bij. De verlossing zit er dan vooral in, dat eenmaal het boek in de winkel ligt, ik opnieuw mag gaan optreden.

Nu, eigenlijk is het meest bevrijdende moment nog net iets eerder: de allereerste keer dat ik een boek vastheb, er aan kan ruiken. Om de één of andere reden heb ik zelfs de gewoonte om dan ook eens te likken aan de cover. Geen idee waarom. (lachje)

Zuivering kwam uit aan het eind van de zomer.Wat herinner je je van 2017 daarvoor?

LANOYE: Dat alles wat ik aan het schrijven was, zoals die hele aanslagenreeks die ik beschrijf, soms benauwend dichtbij kwam. Ik heb veel geput uit de actualiteit, maar zo werkt het natuurlijk: zo’n ‘wat als’-verhaal kan maar geloofwaardig zijn als er een plausibele parallelle werkelijkheid is.

‘Zestig… het is een stevig getal, maar ach, als auteur beginnen je beste jaren dan pas.’

Het verbijstert me soms dat mensen die feiten, zoals die kebabmoorden of die imamzoon in Luik die door drie autochtone homofoben werd doodgeschopt niet hebben opgepikt. En denken dat ze fictie zijn. En zo zijn er wel meer discussies die ik het jaar vooraf als mee te nemen in Zuivering had genoteerd, dit jaar in alle hevigheid losgebarsten.

Je schetst geen vrolijk nabije toekomstbeeld in Zuivering.

LANOYE: Het is natuurlijk de vertelling van Gideon Rottier, en je kunt je afvragen in hoeverre hij de dingen niet aandikt om zichzelf te vergoelijken. Ik wilde immers tonen wat angst doet met mensen, en wat het hen doet doen. Maar het klopt: ik heb vorig jaar veel op sociale media gelezen, om die sfeer in het boek te verwerken, en dat heeft me niet bepaald tot de meest optimistische persoon gemaakt. Gelukkig hoef ik dat nu niet langer te doen.

In augustus 2018 word je zestig. Doet dat getal je iets?

LANOYE: Ik ben ooit heel bang geweest om dertig te worden. Eenmaal daar voorbij heeft geen enkele leeftijd me nog iets gedaan. Ik ben dus van plan in 2018 uitgebreid te verjaren. Ik weet ook dat die dingen gevierd worden, en dat hou ik liefst van al zelf in de hand, controleteef die ik ben.

Er komt een nieuw en bijzonder boek, een nieuwe tour Jubilee Lanoye, waarbij ik samen met het publiek zal bepalen wat ik voorlees. Zestig… het is een stevig getal, maar ach, als auteur beginnen je beste jaren dan pas. Arme voetballers of balletdansers wat dat betreft, voor wie het zo snel voorbij is. Neen, een schrijver is daarentegen een olifant, die blijft groeien. Ik ga nog niet snel met pensioen

Het jaar van Tom

Wat was jouw persoonlijke hoogtepunt van het jaar?

LANOYE: De avond in de Arenbergschouwburg waar ik mijn drie projecten van het najaar heb voorgesteld.

Welke gebeurtenis in de wereld heeft je geschokt?

LANOYE: Dat we bij die mesaanval van een Somaliër op een soldaat in Brussel niet meer in staat waren om de persoonlijke tragedies te zien.

Waar droom je van voor volgend jaar?

LANOYE: Dat het een spectaculair boek en een geweldige feesttournee mag worden. En dat de twee grote theatervoorstellen die me zijn gedaan ook zullen doorgaan.

Heb je goede voornemens voor 2018?

LANOYE: Toch iets minder hooi op mijn vork nemen dan afgelopen jaar.

Wie vind je zelf de figuur van het jaar in jouw categorie?

LANOYE: Tot mijn scha en schande heb ik nu pas de fenomenale gedichten van Delphine Lecompte ontdekt.

Dit interview werd opgetekend door Matthieu Van Steenkiste voor Deze Week.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content