Stripauteur Chris Ware: ‘Als wij één superkracht hebben, dan wel empathie’
U moet er telkens lang op wachten, maar als Chris Ware dan eindelijk een nieuwe graphic novel lost, stelt hij niet teleur. Met Rusty Brown begint de meest bewierookte nog levende stripauteur nu aan een onderneming waar hij allicht de rest van zijn leven zoet mee is.
‘Bedankt voor je vragen. Ze waren stukken interessanter dan mijn antwoorden’, zo beëindigt Chris Ware het interview op voor hem typische wijze. Zoals gewoonlijk hemelt hij anderen op om zichzelf genadeloos neer te halen. Geheel onterecht: weinig stripauteurs hebben zo veel boeiende dingen te vertellen als de maker van Jimmy Corrigan (2001) en Building Stories (2012), de man die met slechts enkele, zij het uit de kluiten gewassen strips op zijn actief eigenhandig de vertelmogelijkheden van het beeldverhaal uitbreidde. Hij heeft het veel te druk bij de lancering van zijn langverwachte nieuwe boek, maar beantwoordt onze vragen toch het liefst via mail, zodat hij er lang genoeg over kan nadenken.
‘Zelfs Trump verdient nog een morzel begrip, want zijn vader moet wel een ellendige man geweest zijn om een zoon voort te brengen die maar op één manier zijn weg in de wereld kan banen.’
Rusty Brown is opnieuw een spectaculair boek over weinig spectaculaire gebeurtenissen – ‘Het dagelijkse leven is voor mij al avontuurlijk genoeg’, zoals hij zelf zegt. Het titelpersonage is een rosse jongen die op een besneeuwde dag in 1975 voor het eerst naar een nieuwe basisschool in Omaha, Nebraska (waar ook Ware zelf opgroeide) moet. De bedeesde Rusty blijkt trouwens meer aanleiding dan echt hoofdpersonage: aan enkele mensen die in die eerste, moeilijke schooldag figureren, zoals de pestkop Jordan Lint, wijdt Ware volledige biografieën die tot een kwart van de strip innemen. Ware noemt Rusty Brown niet voor niets zijn Moby-Dick – ‘ook een boek met een gênante titel’, waarin het titelpersonage evenmin altijd even centraal staat.
Ware laat de lezer meer dan ooit meevoelen met al zijn personages, zelfs de meest onsympathieke, zoals ene Chris Ware, een vreselijk egoïstische en hoogdravende kunstleraar. ‘Ik had een klootzak nodig en ik was beschikbaar’, legde hij laconiek uit in The Guardian.
In het Engels is Rusty Brown al een tijdje uit en de ontvangst was andermaal bijzonder enthousiast, maar er waren ook andere geluiden: enkelingen stoorden zich aan de gebruikelijke overvloed aan petieterige prentjes en wierpen op dat Wares strips te deprimerend zijn. Dat heeft hem voldoende geraakt om erop terug te komen wanneer ik hem complimenteer met zijn geloofwaardige personages. ‘Dank je wel voor de vriendelijke woorden, vooral omdat ik laatst een artikel las waarin precies het tegenovergestelde beweerd werd. Terwijl alles in mijn strips er net op gericht is rijk geschakeerde personages te scheppen met wie je kunt meevoelen. Als de mens één superkracht bezit, dan wel de capaciteit om mee te voelen met een ander, je zelfs in plaats van een ander te stellen. Een belangrijker vaardigheid bestaat niet. Die empathie koesteren en ontwikkelen is de enige manier waarop onze beschaving vooruit kan gaan. Gebrek aan empathie heeft de grootste misdaden van mijn land mogelijk gemaakt: slavernij, de uitroeing van de oorspronkelijke bewoners, de bom op Hiroshima, om nog maar te zwijgen over de verkiezing van onze huidige president. Zelfs Trump verdient nog een morzel begrip, want zijn vader moet wel een ellendige man geweest zijn om een zoon voort te brengen die maar op één manier zijn weg in de wereld kan banen: door op te scheppen, te liegen en te stelen. Kort gezegd: het is gemakkelijk om slecht te zijn, maar om een goed hart te tonen moet je moeite willen doen, mededogen hebben en nederig zijn.’
Als er één personage in Rusty Brown al die deugden belichaamt, is het wel Rusty’s zwarte juf Joanne. Met name hier toont Ware dat hij met zijn schijnbaar beredeneerde stijl emoties kan overbrengen. En dat net Joanne in het onderwijs staat, is geen toeval. ‘Mijn vrouw, mijn schoonzus en zowat de helft van mijn vrienden zijn leerkrachten. Er bestaat echt geen belangrijker werk. Zij zijn de reden dat we überhaupt nog een beschaving hebben. Als kind heb ik van leerkrachten Engels het meest over het leven geleerd, vooral toen een van hen, Jackie Byers – ik denk toen ik een jaar of dertien was – me Of Mice and Men van John Steinbeck liet lezen. Daarvoor had ik alleen maar strips en sciencefiction gelezen. Ik had geen benul dat een boek je zo diep kon raken, je zo kon laten meevoelen met een andere mens dat je er uiteindelijk van moet huilen. Soms denk ik dat ik nooit geprobeerd zou hebben om een auteur te worden als zij me dat boek niet had laten lezen.’
Ware heeft zijn prille jeugdlectuur wel in zijn boek gesmokkeld, via Woody, Rusty’s vader, die een carrière als scifischrijver geambieerd heeft. Zijn verhaal over een kolonie op Mars waar het slecht mee afloopt, vertelt Ware integraal als strip. ‘Ik voel nog steeds een grote genegenheid voor die boeken en tijdschriften die ik als jonge kerel las en die zo stijf staan van seksuele angst en nieuwsgierigheid dat het gênant kan zijn. Aan de andere kant reikte de menselijke verbeelding in die sciencefiction verder dan ooit tevoren. Als kind werd ik voor die voorliefde uitgelachen, vandaag is het volledig acceptabel, misschien zelfs de ‘norm’ voor sociaal aangepaste mensen. Stel je voor!’
‘De verhalen die we onszelf over ons eigen leven telkens opnieuw vertellen, verliezen uiteindelijk elke band met de werkelijkheid. Maar ze zijn wel het enige wat we hebben.’
De aandachtige lezer zal opmerken dat er een personage in Rusty Brown met een vertrouwde familienaam rondloopt: Amy Corrigan is de zus van Jimmy Corrigan, uit Wares gelijknamige eerste boek. ‘Al mijn verhalen zijn op een subtiele manier met elkaar verweven, ‘ legt de tekenaar uit, ‘hopelijk min of meer zoals onze levens ook in het echt vervlochten zijn.’ En er zullen ongetwijfeld heelder studies gemaakt worden over de betekenis van de talrijke cirkels die in alle hoofdstukken van Rusty Brown opduiken, of over de bril van Woody Brown: op een bepaald moment breekt een van de glazen daarvan, waardoor Woody in een deel van zijn blikveld alleen gekleurde bolletjes ziet. ‘Enkele jaren geleden ben ik door een migraine-aanval tijdelijk half blind geworden. Ik heb toen zelf meegemaakt hoe mijn hersens de werkelijkheid probeerden samen te stellen op basis van onvolledige zintuiglijke informatie. Dat was onrustwekkend en tegelijk fascinerend. Het heeft me doen inzien dat dat eigenlijk de hele tijd gebeurt, dat de werkelijkheid zoals wij ze zien eigenlijk meer een samenwerking is tussen onze herinneringen en onze waarnemingen en soms misschien zelfs vooral uit herinneringen bestaat.’
De manier waarop ons geheugen invloed heeft op ons leven is een weerkerend onderwerp in Ware werk. Voor het eerst speelt hij nu ook met valse herinneringen. ‘Daar hebben we er veel van. De verhalen die we onszelf over ons eigen leven telkens opnieuw vertellen, raken uiteindelijk zo vervormd dat ze elke connectie met de eigenlijke gebeurtenissen verliezen. Maar die mythes over onszelf zijn uiteindelijk het enige wat we hebben. Ik geloof echt dat een groot deel van ons ‘levensverhaal’ eigenlijk fictief is. Daarom is fictie zo belangrijk. Ook al biedt een roman je zelden een duidelijke richtlijn over hoe je moet leven, toch kunnen de beste boeken ons aanvoelen van de wereld versterken. Denk aan hoe alles vreemd en nieuw kan lijken als je na een middagvoorstelling de cinema verlaat.’
Rusty Brown is het eerste deel van wat een tweeluik moet worden, en dat heeft Ware al zo’n twintig jaar gekost om te maken. Het hoeft dus niet te verbazen dat hij schat dat hij de rest van zijn leven met Rusty Brown bezig zal zijn. ‘Nee, deprimerend is dat niet, maar misschien zou dat wel moeten. Ik werk ondertussen nog aan andere boeken, hoor, dus helemaal geschift is het niet. Laten we zeggen: half geschift. Ik heb een vrij goed idee van wat er in mijn verhalen gaat gebeuren, maar ik weet ook dat mijn eigen leven die plannen beïnvloedt. Het voegt er een laag aan toe die ik niet kan voorspellen en die waarschijnlijk pas zichtbaar wordt als het werk af is. Die interactie van leven en kunst is misschien nog duidelijker in strips dan in andere media. Kijk naar hoe Hergé Kuifje tekende in het begin van zijn carrière tegenover later. Kuifje was nog altijd herkenbaar, maar drukte ook een soort maturiteit uit. Je kunt zien wat Hergé over zijn personage en over zichzelf dacht naarmate hij ouder werd. Het heeft allemaal te maken met herinneringen, want – ik blijf erbij – dat is het enige wat we hebben.’
Rusty Brown
De Nederlandse editie verschijnt op 28/11 bij Concerto Books.
Chris Ware
1994 Start van zijn eigen serie The Acme Novelty Library, waarin hij korte strips en lange feuilletons publiceert.
2000 Zijn boek Jimmy Corrigan, de slimste jongen ter wereld wint wereldwijd belangrijke prijzen, waaronder de Guardian First Book Award.
2012 Building Stories, een soort spelletjesdoos met veertien strips erin, vertelt het levensverhaal van een gewone vrouw. Krijgt onder andere de juryprijs in Angoulême.
2017 Ware is kunstboekenauteurs en biografen te snel af met Monograph, een oversized mengeling van portfolio en levensverhaal in zijn kenmerkende zichzelf kleinerende stijl.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier