Mariken Heitman heeft met haar tweede boek Wormmaan de Libris Literatuur Prijs gewonnen. Het boek is een ode aan de natuur en een gedachtenexperiment, over de plaats van de mens in die natuur en wat er gebeurt als opgelegde denkbeelden worden afgepeld.
In Wormmaan vertelt Heitman twee verhalen, een uit het heden en een uit een ver verleden. In het verhaal dat zich vandaag afspeelt, volgen we Elke, die werkt als plantenteler tot een project rond een nieuwe pompoenensoort misloopt. Ze beslist om naar een Waddeneiland te trekken om er een erwtensoort weer te laten verwilderen, net het omgekeerde van wat ze jarenlang heeft gedaan als plantenveredelaar.
De tweede verhaallijn volgt het personage Ra, dat 9.000 jaar geleden terechtkomt in een dorp van vroege landbouwers in de Levant. Ze wordt gezien als ‘Middenmens’ (half god, half mens) en wanneer de hongersnood dreigt, kunnen de erwtenplantjes die zij bij zich heeft mogelijk een oplossing bieden.
Wormmaan is een ode aan de natuur en een zoektocht naar de natuur van de mens. Volgens Heitman hebben wij als mens de neiging om onszelf buiten de natuur te plaatsen, terwijl wij net onderdeel uitmaken van die natuur en ze ook zelf mee georganiseerd hebben, zei ze in de podcast De Shortlist. Door 9.000 jaar terug te gaan in de tijd, en nog verder tot de voorouders die eveneens deel uitmaken van het verhaal, wil ze ook aantonen hoe relatief die constructies zijn.
Zowel Elke als Ra zijn genderfluïde personages, beiden worden gezien als man en als vrouw en beiden stellen zich vragen over hun ‘rol’. Zo wordt Elke even goed jongeman genoemd bij de bakker als ‘de vrouw van’ een vriend. Ze sleurt ook een soort van alter ego met zich mee, de vrouwelijke ‘vrouw die ik nooit werd’. Ook genderrollen werden echter door de mens gecreëerd en in haar roman gaat Heitman dan ook op zoek naar de vraag wie je bent als opgelegde denkbeelden worden afgepeld, als die verwilderen, net zoals de erwten.
Heitmans schrijfstijl is heel rijk en lyrisch en haar roman staat bol van symboliek. Ze neemt de lezer mee in haar eigen gedachtenexperiment, waarbij ze zelf ook nog op zoek is naar antwoorden en de lezer ook actief aanspoort om zich vragen te stellen. Dat maakt haar boek soms wat cryptisch en soms voelt het wat als een opgave. Toch is het ook interessant, niet alleen omdat Heitman als biologe de lezer heel veel bijleert over evolutie en landbouw, maar ook omdat ze een thema dat niet voor iedereen bekend is – Elke’s strijd met gender en gendernormen – probeert behapbaar te maken.
Wormmaan is de tweede roman van Heitman. Haar debuut De Wateraap (2019), dat zich in hetzelfde universum afspeelt als haar tweede boek, werd genomineerd voor de Jan Wolkers Prijs, de Bronzen Uil en stond op de shortlist van de Anton Wachterprijs.
