Sommige avonturen van de kleine Jezus hebben het vroege christendom niet overleefd. In het begin was het woord heel wat minder eenduidig, zo leert Ketterij.
Op een dag kregen Maria en Jozef een paar boze buren over de vloer. Met die Jezus van jullie valt geen land te bezeilen, zeiden ze, hij heeft een van onze kinderen gedood en een ander verlamd. Nadat die goede ziel van een Jozef zich uitvoerig verontschuldigd had, berispte hij zijn vijfjarige zoon, waarop die zich tegen de klikkende ouders keerde en hen blind maakte. Voor veel christenen zal de opening van het Kindheidsevangelie van Thomas toch wat onwennig aandoen, net zoals dat van de ongeveer veertig andere evangelies die de kerk apocrief noemt en dus niet aanvaardt. Zo is er ook het Kindheidsevangelie van Jacobus, dat het uitvoerig heeft over de geboorte van Jezus en waarin ene Salomé na de bevalling controleert of Maria‘s maagdenvlies nog intact is. Ze steekt haar hand in de vagina van de Moeder Gods, wat haar op een paar verschrikkelijke brandwonden komt te staan.
De antieke filosofen rolden over de grond van het lachen toen ze al die hocus pocus over de maagdelijke conceptie en dito geboorte hoorden, beschreef de Britse classica Catherine Nixey zes jaar geleden al in Eeuwen van duisternis. De christenen vonden dat heel wat minder grappig en sloegen aan het moorden en verjagen. Of waarom dacht u anders dat de paar resterende Griekse filosofen eind vierde eeuw opeens richting Arabië vertrokken?
Op een dag kreeg Jozef boze buren over de vloer: met die Jezus van jullie valt geen land te bezeilen.
In haar nieuwe boek Ketterij beschrijft Nixey hoe eenzelfde terreur van de vele vroege christendommen één enkele geconsolideerde religie maakte. ‘In het begin was het woord’, zo opent het Evangelie van Johannes, terwijl er in realiteit vele woorden waren die een voor een uitgewist dienden te worden. In hoofdstukken die je vaak als op zich staande essays kunt lezen, toont Nixey niet alleen hoe Jezus slechts een van de vele magiërs van zijn tijd was, maar ook hoe vanaf de tweede eeuw het Griekse woord ‘heresie’, ketterij dus, van een positieve in een uiterst negatieve eigenschap veranderde. Het stond voor onafhankelijk denken, wat een religie die de waarheid in pacht heeft natuurlijk kan missen als de pest.
De strijd tegen de ketterij ging pas echt van start nadat keizer Constantijn zich in 312 tot het christendom had bekeerd en het Romeinse Rijk een christelijk rijk werd. In 326 kwam er een wet die ketters en schismatici veroordeelde tot verplichte gemeenschapsdienst. In 379 werd ketterij verboden. Vanaf 405 werden ketters gegeseld met loden zwepen en vervolgens verbannen. Twee jaar later volgde een beroepsverbod en de wettelijke bepaling dat ketters ‘niets gemeen hebben met het menselijk ras’. 90 procent van de inwoners van Romeinse Rijk was toen niet-christen.
