We moeten niet alleen de natuur herstellen, schrijft Johan De Vriendt, vertrekkende vanuit zijn ervaringen in polderdorp Doel, maar ook onze relatie met die natuur.
‘Sommigen noemen Doel een spookdorp. Ik noem het een misdaad’, schrijft Johan De Vriendt in Heimweeën. Geboren in Sint-Niklaas en opgroeiend in Tielrode zette De Vriendt eind jaren zeventig zijn eerste stappen in het door de haven van Antwerpen bedreigde polderdorp. Hij zat in het eerste middelbaar en tussen een bezoek aan de kerncentrale en een wandeling in het Verdronken Land van Saeftinghe werd daar even halt gehouden. In 2000 kraakte hij er de toen al acht jaar leeg staande jongensschool en maakte er het gemeenschapscentrum De Doolen van. Zes jaar later verhuisde hij na een relatiebreuk naar het nabije De Klinge en sloeg de heimwee toe, een gevoel dat hij zich nog herinnerde: toen zijn ouders uit elkaar gingen en Tielrode, met zijn grote tuin, zwoele zomergeuren en rijpe kersen, ingeruild werd voor een kleine stadswoning knaagde het ook al aan zijn ziel.
Sommigen noemen Doel een spookdorp. Ik noem het een misdaad’, schrijft Johan De Vriendt.
Heimweeën is een intrigerende en bijzonder geslaagde combinatie van het persoonlijke verhaal van De Vriendt (die aan de wieg stond van de erfgoedgemeenschap Doel en Polder) met de geschiedenis van Doel, van de Noormannen en de moedwillige verwaarlozing van de voorbije halve eeuw tot vorig jaar, toen de weinige resterende bewoners te horen kregen dat het dorp toch niet zou verdwijnen. Het is ook een uitvoerig essay over heimwee en wat het met een mens doet en een pleidooi voor een visie op natuurrestauratie waarin erfgoed en de mens, ook in de gedaante van de landbouwer, elkaar ontmoeten. Of zoals De Vriendt een lokale boer citeert: ‘Ik voel me verbonden met dit gebied en het beheren ervan is een middel tegen ontworteling.’
Heimwee is dodelijk, toont De Vriendt. De negentiende-eeuwse Californische goudzoekers verloren er hun verstand door en in 1839 stierven er op een paar weken tijd 39 Franse militairen aan. Ook Hendrik Conscience, die zich na de Belgische onafhankelijkheid enthousiast had aangediend om tegen de Nederlanders te strijden, kreeg te maken met wat hij beschreef als ‘de schrikkelyke en meest altyd doodelyke kwael’. Heimwee is geen teken van psychische zwakte, aldus De Vriendt, maar een volstrekt normaal deel van het authentieke leven, dat in onze wereld waar migratie eerder regel dan uitzondering is, te weinig erkenning krijgt.
Op zijn achttiende las De Vriendt Valentin Raspoetins roman Afscheid van Matjora (1976), waarin een dorp centraal staat dat moet verdwijnen omdat de Sovjet-Unie er een waterkrachtcentrale wil bouwen. Het boek zou zijn leven veranderen, bekent hij, en hij citeert er dan ook vrijelijk uit. Raspoetin hield een pleidooi dat wars van enige linkse of rechtse ideologie de in harmonie met zijn omgeving levende mens vooropstelde. En zo ziet De Vriendt ook de toekomst van Doel, dat gelukkig ver van Bokrijk ligt, zoals hij schrijft.
