Het geschenk van Gaea Schoeters: ‘Ik moet de president van Botswana nog een bedankbriefje sturen’

Vlaams prijsbeest en Duits bestsellerfenomeen Gaea Schoeters laat in haar nieuwe novelle Het geschenk een kudde olifanten los in Berlijn. ‘Politici zijn enkel bezig met non-problemen.’

Heeft Gaea Schoeters een geheime tweelingzus? Naast romancier, thrillerauteur en essayist is Schoeters ook – even ademhalen – lid van schrijverscollecief FixDit, literair journalist, theatermaker, librettist van meerdere opera’s, opiniemaker, blogger, vertaler van Kae Tempest, bezieler van de Dead Ladies Show, leesambassadeur, pamflettist, dichter en reisschrijver. Die literaire ijver is niet onopgemerkt gebleven: vorige week mocht Gaea Schoeters de Ultima voor de Letteren in ontvangst nemen, een bekroning waar ze zeer verguld mee is. ‘Het was Wim Oosterlinck die me, onder het mom van een opname voor zijn podcast Drie boeken, kwam verrassen met het goede nieuws. Dat de jury me feliciteert met mijn literaire werk en maatschappelijke betrokkenheid doet deugd.’

Tijd om te vieren is er amper. Op dit moment is ze gastprofessor aan de universiteit van Bern, en binnenkort ligt Het geschenk in de winkel, een novelle waarin Schoeters Berlijn laat overspoelen door Afrikaanse olifanten. ‘Eigenlijk moet ik de president van Botswana bedanken. Nadat de Duitse regering een strenger invoerbeleid op ivoor afkondigde, dreigde Mokgweetsi Masisi ermee om 20.000 olifanten naar Duitsland te sturen. Hoe wreed ook, de trofeejacht is een bron van inkomsten, en in Botswana is de olifantenpopulatie zo groot dat het soms problematisch wordt: ze vernielen oogsten en vormen een gevaar voor de landbouwers. Na zijn dreigement zag ik meteen de openingsscène van Het geschenk voor me: de bondskanselier die vanuit zijn ambtswoning olifanten ziet baden in de Spree.’

Het geschenk leest als een politieke deurenkomedie. Had je zin om de politieke kaste even te kijk te zetten?

Gaea Schoeters: Na mijn grimmige roman Trofee wilde ik even een luchtiger toon aanslaan. Afrikaanse olifanten die trompetterend door Berlijn banjeren, dat levert alvast een komisch beeld op. Maar het was een goed uitgangspunt om het over de maatschappelijke systeemcrisis te hebben. Tegenwoordig zijn politici enkel bezig met non-problemen, alles draait rond electoraal gewin, niemand heeft nog oog voor inhoud, laat staan dat er een langetermijnvisie wordt ontwikkeld. Westerse politici zijn doodsbang voor de opmars van extreemrechts maar weigeren naar de onderliggende oorzaken te kijken. Het hyperkapitalisme, de roofbouw op de aarde, de hang naar autoritaire leiders: daar moet dringend over nagedacht worden. Maar nee, liever de waan van de dag en populistisch gekrijt.

Je kan de novelle ook bekijken als een satire over de vluchtelingencrisis.

Schoeters: Kijk, met dat woord ‘crisis’ doe je al aan framing. Iedereen klaagt altijd over migratie terwijl niemand de positieve kanten belicht. De uitwisseling van culturen, de confrontatie met andere denkwijzen, de intellectuele verrijking… Het Westen pretendeert nog altijd dat wij ethisch en intellectueel superieur zijn, en dat we ons maatschappijbeeld moeten exporteren naar andere werelddelen, maar misschien kan het geen kwaad om andere wereldvisies te onderzoeken.

In Het geschenk koketteer ik natuurlijk met ‘Wir schaffen das’ en extreemrechtse politici die bij de invasie van de olifanten meteen beginnen te huilen over ‘de afrikanisering van Europa’ maar voor een pas aangestelde minister vormt het migratieprobleem net een vertrekpunt om het systeem te herdenken. Iets waar het politiek bestel helaas niet klaar voor is.

Duitsland is jouw nieuwe heimat geworden. Jouw roman Trofee is daar uitgegroeid tot een bestseller. Heb je een verklaring voor dat succes?

Schoeters: In het algemeen doet de Vlaamse cultuur – van beeldende kunst tot dans en mode – het bijzonder goed in het buitenland. De literatuur hobbelt daar een beetje achteraan omdat het Nederlands vaak een drempel vormt. Toch is succes niet onmogelijk. Ondertussen zijn er van Trofee meer dan 50.000 exemplaren verkocht in Duitsland. De omstandigheden zaten wel mee. Trofee profiteerde mee van het Nederlands-Vlaams gastlandschap op de Leipziger Buchmesse, maar introduceerde ook een onderbelichte thematiek in de Duitse letteren, namelijk de dekolonisatie. Veel Duitse auteurs zijn bezig met autofictie, of schrijven romans over Die Wende en de Tweede Wereldoorlog, maar hun koloniale verleden bleef onverwerkt.

Het helpt ook als je zelf aan de kar duwt. Naar aanleiding van de vertaling heb ik in anderhalf jaar Duits geleerd zodat ik overal te lande lezingen kan geven. Dat wordt zeer geapprecieerd, want Duitsers zijn niet zo meertalig als de doorsnee Vlaming – veel Engelstalige programma’s worden bijvoorbeeld nog altijd gedubd.

De grens met Duitsland heb je geslecht. Maar in een recent essay voor het tijdschrift De lage landen schets je een droef beeld van onze relatie met onze noorderburen. Vrouwelijke Vlaamse schrijvers komen er amper aan de bak.

Schoeters: Op enkele uitzonderingen na, dringt Vlaamse literatuur amper door in Nederland. We winnen geen prijzen, er is weinig persaandacht, geen enkele Vlaamse auteur heeft een column in een Nederlands blad… Terwijl kranten hier ruim baan geven aan Nederlandse schrijvers. Misschien mogen we wat chauvinistischer zijn. Maar ook dat is een probleem. Zodra je ‘Leve de Vlaamse letteren!’ roept, schieten sommigen in een kramp. Vlaamse trots wordt geassocieerd met rechts gedachtegoed, en daar wil de cultuursector – doorgaans toch een links bastion – niks mee te maken hebben.

Wat staat er na een welverdiend Ultima-feestje nog op het programma van Gaea Schoeters?

Schoeters: Mijn agenda is gevuld tot 2030. Ik ben bezig met een oorlogsroman – jammer genoeg weer een zeer actueel thema – en dan volgt een theaterversie van Trofee. Tegelijk ben ik met het scenario bezig want de verfilming van Trofee krijgt almaar meer vorm. Tel daar nog een kameropera bij en je begrijpt dat ik stilaan een kloon van mezelf zal nodig hebben om het te bolwerken. Doe er dan maar meteen twee, want ik wil nog eens met mijn motor door de Himalaya rijden.