Filosoof Slavoj Zizek giet de coronacrisis in een nieuwe maatschappijvorm in ‘Pandemie’

Roderik Six
Roderik Six Journalist voor Knack

Luidt de coronacrisis de wederopstanding van het communisme in? Filosoof Slavoj Zizek hoopt van wel.

Wat een half jaar geleden onmogelijk leek, is nu het nieuwe normaal. De eeuwig draaiende machine van de economie staat op een laag pitje, burgers geven gewillig hun bewegingsvrijheid op en luid weerklinkt plots de roep om een sterke overheid. Wie had durven te denken dat zelfs de felste aanhangers van de vrije markt plots staatssteun gaan goedpraten, nationaliseringen eisen en de deugden van de sociale zekerheid bezingen? Donald Trump die gratis geld uitdeelt en daarmee het idee van een universeel basisinkomen een stapje dichterbij brengt? Ongezien.

Centrale zin: ‘Onze media herhalen eindeloos de formule ‘Geen paniek!’ en vervolgens krijgen we alle feiten voorgeschoteld die alleen maar paniek kunnen veroorzaken.’

De Sloveense denker Slavoj Zizek reageert aangenaam verrast in zijn lange essay Pandemie. In heldere hoofdstukken ontmantelt hij eerst een aantal misvattingen en paradoxen. Neen, dit virus is geen straf van de natuur of een vertoornde god. Virussen hebben geen bedoelingen, ze willen zich louter vermenigvuldigen en reduceren de mens tot een kopieerapparaat. En neen, de verplichte isolatie – een maatregel die in elk ander tijdvak als totalitair beschouwd zou worden – staat niet haaks op de groeiende solidariteit. Het is zaak dat samenhorigheidsgevoel te bestendigen en in nieuwe maatschappijvormen te gieten, want deze crisis legt de pijnpunten van het neoliberale systeem bloot.

De klassenstrijd wordt voor het eerst sinds lang op leven en dood gevoerd en Zizek hoopt dat het communisme opnieuw door de wereld zal spoken. Alleen is het niet duidelijk welk communisme Zizek bedoelt. Hij toont zich zeer kritisch voor de Chinese interpretatie en de vage contouren die hij schetst, doen denken aan het versterken van de sociale welvaartsstaat. Dat neigt meer naar het dappere midden dan naar gebalde vuisten en rode vlaggen. Op zich niks mis mee, maar vermijd dan de beladen term communisme.

Filosoof Slavoj Zizek giet de coronacrisis in een nieuwe maatschappijvorm in 'Pandemie'

Zeker naar het einde toe vervalt Zizek in cryptische terminologie: ‘Nieuwe materialisten benadrukken natuurlijk niet de ouderwetse directe teleologie maar een aleatorische dynamiek die immanent is aan materie, emergente eigenschappen ontstaan uit niet-voorspelbare ontmoetingen tussen meerdere soorten actoren, de handelingsmacht is verdeeld over een verscheidenheid aan lichamen.’ Ergerlijk, temeer omdat Zizek zo de helderheid van zijn eerste hoofdstukken onderuithaalt. Die blijven wel verfrissend: altijd leuk om te zien hoe Zizek in een handomdraai Hegel met Tarantino verbindt.

Pandemie

Slavoj Zizek, Uitgeverij JEA (oorspronkelijke titel: Pandemic! Covid-19 Shakes the World), 152 blz., 9,99 euro.

Slavoj Zizek

Slavoj Zizek (1949) wordt wel eens het ‘denkbeest van Ljubljana’ genoemd. Die bijnaam heeft hij te danken aan zijn enorme productie en zijn flamboyante mediaoptredens, waarbij hij controverse en humor niet schuwt. Zijn aparte stijl leidde tot meerdere internetparodieën, waaronder de videoclip The Perverted Dance (Cut the Balls) – op een trancebeat.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content