Met de rug tegen de klimaatmuur gedrukt kan de mens nog iets leren van de naakte molrat, toont Tijl Nuyts in zijn prozadebuut Grondwerk.
Dat er ooit een roman geschreven zou worden over de Brusselse ondergrond, met zijn zinkgaten, afbrokkelende autotunnels en nimmer afgewerkt rakende metrolijnen lag voor de hand, maar dat de verteller van die roman een naakte molrat zou zijn heel wat minder. Toch is dat precies hoe Tijl Nuyts, wiens dichtbundel Vervoersbewijzen in 2022 werd bekroond met de Herman de Conickprijs, zijn misschien wat te uitvoerige prozadebuut Grondwerk heeft opgevat. De molrat in kwestie wacht op een signaal om het Plan ten uitvoer te brengen dat zijn soort de wereldhegemonie moet opleveren nu de mens zijn eigen graf aan het graven is. In de tussentijd raakt de rat aan de praat met een klimaatactiviste en steken de twee een en ander van elkaar op.
Kun je met een klimaatfabel mensen beter bereiken dan met het zoveelste nieuwsbericht?
Tijl Nuyts: Mijn boek ontstond uit fascinatie voor de molrat die uitzwermt vanuit de Hoorn van Afrika, net zoals de mens dat ooit deed. De klimaatverandering laat zich daar goed voelen. De jarenlange droogte doet de bevolking op de vlucht slaan, maar de naakte molrat heeft er geen last van. De dieren leven in kolonies, vergelijkbaar met mieren en bijen, in onderaardse gangenstelsels die een paar voetbalvelden groot kunnen worden. Iedere kolonie heeft haar eigen taal en tekensysteem dat bestaat uit piepjes, knorretjes en fluitjes. Stel dat ik die taal zou begrijpen, wat zou zo’n molrat mij willen vertellen, dacht ik.
‘Molratten zetten zich in voor het collectief belang. Misschien zijn wij mensen dat uit het oog verloren.’
En?
Nuyts: Volgens mijn verteller ontbreekt het ons aan verbeeldingskracht. Onze samenleving zit vast en politici blijven onwillig om wezenlijke veranderingen door te voeren. Ik wil zo’n molrattenkolonie niet als een utopie voorstellen, maar meer als een voorbeeld van hoe andere soorten soms andere keuzes maken. De molratten leven op een bijzonder innige manier samen. Ieder dier kent zijn plaats en zet zich in voor het collectief belang. Misschien zijn wij mensen dat uit het oog verloren.
Ken je Bernard Mandevilles De fabel van de bijen? Daarin wordt net beweerd dat wanneer iedereen zich alleen nog voor het algemeen belang inzet, de maatschappij in elkaar stuikt. Zonder eigenbelang steekt niemand nog een poot uit.
Nuyts: In de roman zijn er zeker ook molratten die soms uit eigenbelang handelen. Maar het klopt dat we niet zomaar een voorbeeld moeten nemen aan die soort. Molratten kunnen bij momenten erg gewelddadig zijn en misschien zelfs een tikje fascistoïde in hun hang naar harmonie. Wanneer twee kolonies elkaar treffen, volgt een bloedbad. Bij de keuze voor een nieuwe koningin bijten tegenstanders elkaar soms de oren af. Al gaat de mens killer en methodischer te werk. Tot dusver gebruiken naakte molratten geen artificiële intelligentie om te berekenen hoe ze met hun bommen zo veel mogelijk soortgenoten tegelijk kunnen treffen.
