De grens tussen daders en slachtoffers is soms flinterdun, toont Jana Antonissen in haar debuutroman ‘Ludwig’, die ons wil aanzetten tot meer nuance.
Vijf jaar nadat in Berlijn het experimentele Neue Gesellschaft van cultregisseur Ludwig von Sachsenheim op een gewelddadig fiasco is uitgelopen, krijgt Mira, ooit sturend lid van dat NG, een journalist achter zich aan die het fijne van de zaak wil weten. Maar weet Mira het zelf wel?
Ludwig is een roman over de zoektocht naar gemeenschap wanneer er geen ideologie meer is om die te schragen, over onze neiging om achter modebegrippen aan te hollen, en over het verlangen om onszelf te ontdekken en daarbij onze grenzen op te zoeken én te overschrijden. Het is een roman die de wereld van vandaag toont in al zijn stuurloosheid en ambiguïteit, net zo desoriënterend als die wereld zelf.
Wie is Ludwig, een messias die de weg naar de bevrijding predikt of een tiran die macht wil over zijn discipelen?
Jana Antonissen: Utopische ideeën hebben vaak ook een dystopische kant. Ik wilde geen duivel neerzetten, maar een mens. Wanneer Ludwig op een bepaald moment zegt dat het lot niet bestaat en wij zelf ons lot zijn, wil hij mensen overtuigen om te blijven meestappen in zijn dubieuze kunstproject. Maar tezelfdertijd heeft hij ergens misschien wel gelijk met zijn bewering dat we geen voorgeschreven identiteit meer hebben en die zelf overal een beetje bij elkaar kunnen sprokkelen. Ludwig hanteert een zelfoptimaliserend taaltje, handig geassembleerd uit psychoanalytische, filosofische en therapeutische inzichten, een taaltje dat we vandaag wel vaker horen. De wereld loopt vol Ludwigs.
‘Ik had van mijn boek autofictie kunnen maken en cashen met mijn trauma. Mensen smullen daarvan.’
‘Ontuchtige traumakunst’ noemt een journalist de NG. Is trauma een typisch woord uit het zelfoptimaliserende taaltje?
Antonissen: Ja, net als toxisch of grensoverschrijdend. Als iemand een trauma heeft, verklaart dat waarom die is zoals hij is. Opgelost. Het is een al te eenvoudige manier om naar de werkelijkheid te kijken. Wie is er slachtoffer en wie dader? Ik zou het in het geval van Ludwig en Mira niet meteen durven te zeggen. Wat is grensoverschrijdend wanneer een politiek gedreven dominatrix en een transseksuele sporter ruwe seks hebben, wie bepaalt dat? Net als Mira ben ik mijn moeder verloren in een auto-ongeluk, toen ik acht was. Ik had van mijn boek autofictie kunnen maken en cashen met mijn trauma. Mensen smullen daarvan. Maar ik wilde mijn eigen verhaal ontstijgen, het op een breder maatschappelijk plan plaatsen.
Ook binair denken levert houvast in warrige tijden?
Antonissen: Het valt inderdaad op hoe we steeds vaker terugvallen op categorieën als goed en slecht, veilig en onveilig, ethisch en onethisch, ook in de kunst. Je ziet het bijvoorbeeld in de theaterwereld, waar vaak voor eigen parochie wordt gepreekt. Maar ik wil geen boek lezen of een theaterstuk zien om onderricht te worden. Het mag ook wat schuren. Ik wil uitgedaagd worden. Bovendien heb ik zelf ook geen antwoorden, want als ik die zou hebben, was ik net als Ludwig. Of zoals Donald Trump en Elon Musk.
