Auteur Christoph Ransmayr gebruikt nakende milieuramp als decor voor zijn toekomstsprookje

Hoeveel is een leven waard in tijden van oorlog? En verdienen wij mensen deze aarde wel? Christoph Ransmayr stelt heikele vragen in zijn postapocalyptisch sprookje.

Was het een dom ongeluk of heeft zijn vader bewust vijf mensen laten verdrinken in het sluizencomplex van de Witte Rivier? Die vraag blijft de zoon van de sluismeester kwellen. Zelf is hij niet bij machte zijn vader te ondervragen. Op het moment van de ramp werkt hij als hydrograaf in Brazilië en hij krijgt geen verlof om terug naar Europa te reizen. Het internet brengt geen soelaas: aangezien de wereld is ondergedompeld in aanhoudende wateroorlogen, wordt al het elektronisch verkeer streng gecensureerd. ‘Europa’ dekt overigens ook een iets andere lading dan in onze tijd: de Unie is uiteengespat in concurrerende stadsstaten die elkaar constant bekampen om zoet water, een grondstof die sinds de dramatische stijging van de zeespiegel duurder dan olie is geworden.

Ook met zijn moeder Jana en zijn zus Mira heeft hij nog amper contact. Jana is gevlucht naar een Grieks eiland. Mira zou zich ergens in een vuurtoren bij de Noordzee schuilhouden. De weinige berichten die de zoon bereiken, zijn confuus: woedt er opnieuw oorlog tussen de Friese alliantie en de steden aan de Elbe? Klopt het dat de vier resterende Amerikaanse staten door China veroordeeld zijn tot gigantische herstelbetalingen aan Vietnam en Korea? En zal Antwerpen dan toch vrede sluiten met Rotterdam? Als een eenzame Odysseus zal de verloren zoon toch de wereld moeten bevaren, op zoek naar antwoorden.

Het universum van De sluismeester doet verdacht veel aan Waterworld denken, het sciencefictiongedrocht waarin piraat Kevin Costner over een ondergelopen wereldbol zeilt, dromend van een mythisch droog land. Gelukkig houdt de Oostenrijkse schrijver Christoph Ransmayr zich ver van grotesk spektakel en gebruikt hij de nakende milieuramp enkel als decor voor zijn ontroerend toekomstsprookje. Ook het moordmysterie dient slechts als gangmaker voor een intens familiedrama dat Ransmayr met bloedmooie beelden en snijdende scènes stoffeert.

Ransmayr raakt gevoelige thema’s aan. De incestueuze relatie tussen de naamloze verteller en zijn zus Mira weet hij bijvoorbeeld geloofwaardig te brengen door hen als koningskinderen neer te zetten – in adellijke kringen werd al eens met bloedverwanten getrouwd om de erfenis binnen de familie te houden. Ook het taboe van egoïstische ouders die hun vrijheid boven hun kinderen verkiezen, ontmantelt hij begripvol: is ouderschap een levenstaak of komt er een eind aan je verantwoordelijkheid als draagster en verwekker?

Enig schoonheidsvlekje op deze haast perfecte roman: het stroeve taalgebruik. Een helikopter wordt bijvoorbeeld een hefschroefvliegtuig genoemd, en vaak bedient Ransmayr zich van archaïsche zinsconstructies die een mythologisch sfeertje moeten scheppen maar het leesgemak soms in de weg staan. Maar eens meegesleurd in deze literaire draaikolk spoelt dat euvel vlot weg.