‘Alledaags Utopia’ van etnologe Kristen Ghodsee is een boek voor iedereen die droomt van een betere toekomst

Verbeter de wereld, begin bij jezelf. Kristen Ghodsee toont u de weg naar Utopia.

Soms lijkt het een kwade droom. Een onooglijk virus dat vanuit China overwaaide en de volledige wereldeconomie overhoopgooide. Een vleermuispluisje dat fabrieken lamlegde, scholen en crèches dichtgooide en volledige bevolkingen in isolatie dwong terwijl we lijdzaam moesten toekijken hoe de zorgsector bijna instortte en we onze doden in kleine kring moesten begraven. Ondanks alle verdriet leek het ook een tijd van bezinning. Plots bestond er wel iets als gratis geld, plots was telewerken wel mogelijk, plots besefte iedereen hoe onderbetaald levensbelangrijke jobs zijn. Misschien konden we uit dat drama wel iets positiefs puren, een nieuwe samenleving bedenken die meer op menselijke verbondenheid en minder op winstbejag is gericht. Misschien moet de toekomst anders en beter.

We willen het misschien niet toegeven, maar velen van ons zijn te bang, te moe of te lui om te dromen. Buiten de gebaande paden denken vereist moed.

De Amerikaanse etnologe Kristen Ghodsee merkte tijdens de pandemie een opstoot van utopisch denken en doorploegde tweeduizend jaar menselijke geschiedenis op zoek naar andere samenlevingsvormen. Doorheen de eeuwen hebben filosofen en intellectuelen nagedacht over de ideale maatschappijvorm – met de Staat van Plato als bekendste voorbeeld – en die denkoefeningen vormden vaak de basis voor praktische experimenten. In Ghodsees overzichtswerk Alledaags Utopia passeren allerlei pogingen de revue, van idealistische communes tot kibboetsen en zelfvoorzienende ecodorpen.en Veel systemen faalden, maar sommige bleken ook zeer succesvol. Het Familistère in Guise van weldoener Jean-Baptiste André Godin bijvoorbeeld werd gesticht in 1859 en de socialistische commune hield meer dan een eeuw stand.

Ghodsee beperkt zich niet tot een droge opsomming. Haar boek is vooral een oproep tot actie, tot ‘militant optimisme’. Ze heiligt ze het adagium ‘verander de wereld, begin bij jezelf’ en daagt de lezer uit door je ingebakken waardenpatroon te bevragen. Is het kerngezin wel de steunpilaar van de maatschappij? Vergt het geen dorp om een kind op te voeden? Waarom steken we ons in diepe schulden om een eigen huis te kopen als cohousing zoveel goedkoper is? Waarom moeten we allemaal een auto en een wasmachine en een grasmaaier hebben terwijl een deeleconomie veel ecologischer is?

Ghodsee bekritiseert ook het structurele paternalisme in onze kapitalistische maatschappij: tijdens de coronapandemie bleek hoe vrouwen weer het merendeel van de zorgtaken op hun schouders namen. Haar zoektocht naar nieuwe gezinsvormen is tevens een feministische queeste: te lang hebben vrouwen via hun onbetaald thuiswerk de economie draaiende gehouden. Hoog tijd voor verandering, en in Alledaags Utopia strooit Ghodsee handenvol prikkelende ideeën. Haar aanstekelijke boek is verplichte kost voor sneakersocialisten en linkse intellectuelen die op het rechtse pad gesukkeld zijn. En voor iedereen die droomt van een betere toekomst.