Al speelt Gezien van Henk Groenewegen zich af tijdens de Franse Revolutie, toch is zijn oproep om niet mee te gaan in propaganda ook vandaag hoogst relevant.
‘Ze hebben mijn ogen uitgestoken’, luidt de heftige openingszin van Henk Groenewegens debuut Gezien. Aan het woord is Isabelle Blanchet, die in 1769 de jonge aartshertogin Marie Antoinette van haar Oostenrijkse kledij en afkomst ontdeed om haar de Franse identiteit te laten aannemen. Ze was de enige die de toekomstige koningin naakt had gezien, wat Lodewijk ertoe aanzette haar te laten verminken. Twintig jaar later is Isabelle op weg naar Parijs om er de executie van de koningin bij te wonen – gedwongen, want een aanhangster van de op ideologische leugens en haatspraak drijvende revolutie is ze niet. Ze weet wel beter. Nadat ze blind werd, is ze immers haar andere zintuigen extra beginnen te ontwikkelen en hoort ze dat onder het gejuich van de massa rond de guillotine heel veel angst schuilgaat.
Was er in het echt ook een Isabelle?
Henk Groenewegen: Voor zover ik weet niet, maar in mijn hoofd wel. In zijn biografie van Marie Antoinette heeft Stefan Zweig het over haar reis naar Frankrijk, maar dat verhaal is gebaseerd op notities van een hofdame die wellicht het een en ander heeft opgesmukt. Ik heb het verder niet onderzocht, maar het gegeven dat de veertienjarige Oostenrijkse prinses om Française te kunnen worden helemaal moest worden uitgekleed is alleszins waar. Ik veronderstel dat iemand haar daarbij geholpen heeft, wat in mijn verbeelding een even oud meisje was met heel wat meer levenservaring, die dus ook op een heel andere manier naar de realiteit keek.
‘Kijken is niet onschuldig. We worden bedrogen door onze ogen.’
Dat levert meteen het voornaamste thema van het boek op. En ook een link naar vandaag?
Groenewegen: Precies, want kijken is niet onschuldig. We worden bedrogen door onze ogen. In onze beeldcultuur is het makkelijk om zaken te tonen die niet meteen de waarheid zijn, maar wel de visie van degene die ze ons voorschotelt. Zeker wanneer het over nieuws gaat, kan dit kwalijke trekken aannemen. Klassiek zijn de beelden uit 1992 van het Servische ‘concentratiekamp’ waarin graatmagere moslims opgesloten zaten. Ze gingen de wereld rond tot uitkwam dat ze in scène gezet waren door een Britse filmploeg.
Dus moeten we altijd op onze hoede zijn?
Groenewegen: Ik zie vooral een taak weggelegd voor de journalistiek, die moet blijven zoeken naar een zo objectief mogelijke weergave van de werkelijkheid. Maar ook wij, kijkers, hebben een grote verantwoordelijkheid. Er is een verschil tussen kijken en zien. Dat laatste vraagt tijd en concentratie, terwijl we geneigd zijn heel snel te oordelen. En we moeten het nieuws blijven volgen natuurlijk, en niet de ogen sluiten voor wat er gebeurt in de wereld, onder het mom dat we al die negativiteit zat zijn. Het voornaamste doel van een journaal is niet mensen vrolijk maken, maar wel hen informeren. We kunnen niet toestaan dat er in Gaza een genocide plaatsvindt omdat we niet vrolijk worden van de beelden ervan en dus liever de andere kant op kijken.
