Met het suspensedrama Jagten – over een kleuterleider die wordt beschuldigd van seksueel misbruik – heeft Thomas Vinterberg eindelijk weer de vorm van zijn doorbraakfilm Festen te pakken. De voormalige Deense wonderboy over conservatieve paranoia, gecastreerde Scandinaven en de geest van Dogme 95. ‘Mijn verleden heeft me lang genoeg achtervolgd.’
n 1995 vierde een groep Deense filmmakers – onder wie Lars von Trier en de toen 26-jarige Thomas Vinterberg – de honderdste verjaardag van de cinema met het opstellen van het Dogme 95-manifest. Met een mix van engagement en ironie zwoeren ze daarin de cinema te willen redden van het decadente individualisme en illusionisme. En dat met tien regels die ze de Eed der Kuisheid doopten en die alle onnodige opsmuk verboden, zoals kunstmatig licht, toegevoegde rekwisieten of muziek op de klankband.
De eerste film die volgens die strikte Dogme 95-regels werd gedraaid, was Vinterbergs tweede langspeler, Festen (1998), een vanuit de losse pols geschoten drama over een familiefeest dat idyllisch begint, maar compleet ontaardt wanneer nogal wat pijnlijke waarheden over de ouders en hun kinderen naar boven komen. Het naakte, confronterende resultaat sloeg in als een bom en maakte van Vinterberg meteen een internationale arthousesensatie en een nieuwe Ingmar Bergman in de dop.
Vinterbergs plotse faam bleek meer een vloek dan een zegen. Of het nu lag aan de Dogme-beweging, die snel uitgeraasd bleek, of aan de kwaliteit van Vinterbergs films, feit is dat It’s All about Love (2003), zijn doemfabel met Joaquin Phoenix en Sean Penn, smalend werd afgedaan als een potje pedanterie. Bovendien bleek zijn door Von Trier neergepende westernpastiche Dear Wendy (2004) geen succes, terwijl er naar zijn offbeatkomedie When a Man Comes Home (2007) zelfs in thuisland Denemarken geen kat ging kijken.
‘Tuurlijk heb ik aan mezelf getwijfeld’, zucht Vinterberg, die met zijn dandylooks nog altijd de allures van een filmster heeft. ‘Niet dat ik niet langer in mezelf geloofde. Alleen leek het publiek dat niet meer te doen. Ik wist: met het juiste script en de juiste acteurs komt het wel goed. Ik heb altijd geweigerd een afleggertje van Festen te maken, hoewel ik veel voorstellen in die richting heb gekregen, vooral vanuit Hollywood. Ik wil persoonlijke verhalen vertellen die me fascineren en ontroeren, die iets zeggen over de maatschappij waarin we leven, over haar angsten, obsessies en sociale problemen.’
Zo’n verhaal was Submarino (2010), een aardedonker sociodrama over twee van elkaar vervreemde junkiebroers uit de marge van de Deense maatschappij. Niet alleen was het Vinterbergs eerste wapenfeit sinds Festen dat door de critici positief werd onthaald, de voormalige wonderboy toonde eindelijk nog eens waar hij echt goed in is: familiale dynamieken ontleden, sterke karakters met issues neerzetten en spanning koppelen aan sentiment, zonder daarvoor de clichédoos open te trekken.
Zorgde Submarino al voor een bescheiden rehabilitatie, dan etaleert Vinterberg diezelfde kwaliteiten met nog meer overtuiging en metier in zijn nieuwe film Jagten, met voorsprong zijn beste sinds Festen. In een klassieke, compacte vertelstijl toont de regisseur hoe een aimabele, recent gescheiden kleuterleider plots een outcast wordt voor zijn familie, vrienden, dorpsgenoten en collega’s. En dat terwijl hij door een zevenjarig meisje – al dan niet onder druk en zonder tastbaar bewijs – wordt beschuldigd van seksueel misbruik.
Wat dat ‘juiste script’ en die ‘juiste acteurs’te pakken krijgen betreft, heeft Vinterberg ditmaal trouwens niks te klagen. De inmiddels 43-jarige Deen schreef zijn pedofilie-, of beter: zijn massapsychosedrama samen met Tobias Lindholm, scribent van de successerie Borgen en coauteur van Submarino. Voor de hoofdrol van de opgejaagde huisvader en vermeende pedofiel kon hij een beroep doen op Mads Mikkelsen, de stoere, flegmatieke acteur uit onder meer Adam’s Apples, Casino Royale en A Royal Affair, die misschien wel de beste rol uit zijn carrière neerzet.
‘Ik voer niet het proces van Lucas, Mads’ personage’, legt Vinterberg uit, duidelijk blij met het applaus dat Jagten in Cannes en daarbuiten kreeg. ‘Over de vraag ‘deed hij het of deed het hij niet?’ zijn al genoeg films gemaakt. En meestal saaie. Daarom stond ik erop dat die vraag al in de trailer zou worden beantwoord. Ik voer ook niet het proces van de mensen die Lucas veroordelen. Het is normaal dat ze vijandig reageren, omdat ze hun kinderen willen beschermen en bang zijn om tegen hun gemeenschap in te gaan. Ik voer wel het proces van onze manier van denken, voelen en samenleven. De waarheid is nooit zomaar zwart of wit. Mensen zijn nooit zomaar goed of slecht. Dat zijn dooddoeners natuurlijk, maar of het nu om wereldoorlogen of pedofiliezaken gaat: de geschiedenis leert ons dat het heel verleidelijk en gevaarlijk is om dat te vergeten.’
In het verleden vertolkte Mads Mikkelsen vaak de slechterik. Hier speelt hij het meest morele personage van de film, hoewel hij van immorele daden beschuldigd wordt. Speelde je bewust met die dubbelzinnigheid?
THOMAS VINTERBERG: Eigenlijk niet. Omdat ik Mads ook ken van andere rollen. Ik was me wel bewust van het feit dat hij een uitstekend en joviaal acteur is. En dat kijkers zich makkelijk met hem identificeren omdat hij zo knap en elegant is. Ik heb hem zelfs bewust wat sjofeler moeten maken. Misschien was ik wel gewoon jaloers. (lacht)
Is het feit dat Lucas zonder bewijs door zijn vrienden verstoten wordt symptomatisch voor de tijd waarin we leven?
VINTERBERG: Zeker. Het zijn duistere, conservatieve tijden vol angsten en neuroses. Liefde tussen kinderen en volwassenen mag niet meer op een fysieke manier worden getoond, zeker niet in het openbaar. Toen mijn dochter een jaar of vijf was, gaf ze me soms een kus op mijn mond en als we op de bus zaten, bezorgde me dat altijd een ongemakkelijk gevoel. Omdat ik de blikken van de omstanders voelde. Begrijp me niet verkeerd: pedofilie is een reëel probleem dat nooit mag worden geminimaliseerd, maar de paranoia eromheen en het verlies van fysiek contact met onze kinderen vind ik een heel spijtige zaak.
Was dat een extra reden om deze problematiek aan te kaarten?
VINTERBERG:(knikt) Het is geen thriller of schandaalfilm. Het is een fictief drama over verloren onschuld met een sterk, moreel personage in het midden en daarrond een bijna sprookjesachtig dorp met goede, onschuldige mensen die hopeloos verward zijn. Ik ben opgegroeid in de jaren zeventig toen kinderen en volwassenen vaak naakt door elkaar liepen en toen er in het bijzijn van kinderen ook nog werd gerookt en geblowt. Wel, ik ben nooit misbruikt en ik ben geen junk geworden. Ik denk met veel plezier terug aan die vrije, ongedwongen tijd, maar tegenwoordig kan het niet meer. Je vliegt meteen in de bak.
Lucas blijft vreedzaam en geduldig ondanks wat hem overkomt. Zou je zelf ook zo rustig blijven?
VINTERBERG: Hij is het prototype van de goede, Scandinavische, symbolisch gecastreerde patriarch. Hij is ook zo koppig dat hij weigert om te vluchten. Daar herken ik mezelf wel in. Ik herinner me nog dat toen ik klein was mijn vader – een zachtaardig man die filmcriticus was – het op de bus aan de stok kreeg met een dikke, onbeschofte kerel die mij en mijn zus had weggeduwd. Mijn vader sloeg verbaal terug door tegen ons sarcastische opmerkingen over hem te maken. Ik was iets directer en noemde hem in zijn gezicht een stomkop, waarop hij me neersloeg. Toen ik weer bij bewustzijn kwam, stond de politie om ons heen en voerden die kerel en mijn pa een soort paringsdans uit, want echt vechten kon je het niet noemen. Als kind had ik gewoon gezegd waar het op stond, vanuit morele principes. Toen al zat er blijkbaar een Lucas in mezelf.
Vorig jaar grapte je voormalige Dogme-kompaan Lars von Trier in Cannes dat hij een nazi was, waarop hij persona non grata werd verklaard. Was dat hetzelfde fenomeen: een incident dat plots totaal escaleert?
VINTERBERG: Ik denk dat het een juiste parallel is, met dit verschil dat Lars het natuurlijk zelf verklootte. (lacht) Lars zou herinnerd moeten worden voor belangrijker zaken dan dat ene misverstand. Kijk naar zijn films. Hij is een humanist, een vriend en een fijne collega. Geen nazi, verdorie.
Over zijn films gesproken: het eerste deel van Melancholia vertoonde wel erg veel gelijkenissen met Festen.
VINTERBERG: Het was een complete rip-off. Maar ik ben niet kwaad op hem. Festen was toch stukken beter. (lacht)
Veertien jaar lang heeft men elke nieuwe film van jou met Festen vergeleken. Wordt Jagten de maatstaf voor de komende veertien jaar, zoals Von Trier schamper opmerkte?
VINTERBERG: Ik hoop van niet. Inhoudelijk is Jagten de antithese van Festen, omdat het in de grond een goedhartige film is die bewijst dat liefde veel kan overwinnen. Mijn verleden heeft me lang genoeg achtervolgd en ik ben het beu om terug te blikken. Festen was voor mij geen begin, maar een eindpunt. Het was de voltooiing van de Dogme-principes die ik indertijd huldigde en van een bepaalde manier van films maken. Ik heb ook maar één Dogme-film gemaakt. Daarna moest ik andere wegen inslaan en andere territoria verkennen, wat soms pijnlijk was, maar toch vooral leerzaam en boeiend. Na Festen voelde ik me soms Mohammed Ali. Ik was de jonge kampioen die na zijn eerste titel voortdurend rake klappen te incasseren kreeg en constant weer overeind moest klauteren. Alleen is films maken geen sport.
Was het een lastige periode?
VINTERBERG: Ik huilde elke dag. (lacht) Welneen. Het is een mythe die de pers heeft uitgevonden. De waarheid is dat ik veertien gelukkige jaren achter de rug heb. En ik heb lol beleefd aan het maken van It’s All about Love, Dear Wendy en noem maar op. De waarheid is ook dat zelfs Festen indertijd gemengde kritieken kreeg. De waarheid heeft vele gezichten, zoals ook blijkt uit Jagten – wat ik beschouw als mijn beste en meest volledige film tot nu toe.
Iets praktisch tot slot: hoe heb je aan dat meisje dat Lucas beschuldigt van seksueel misbruik uitgelegd waar de film precies over ging?
VINTERBERG: Goede vraag. We hebben haar alleen het hoogst noodzakelijke uitgelegd omdat ze toch niet kon begrijpen wat seksueel misbruik is. En gelukkig maar. Ze voelde instinctief aan dat het om liegen en manipuleren ging en vond het fantastisch om op de set te staan en Mads van het scherm te spelen. Kinderen liegen niet en zijn altijd onschuldig. Wel, dat klopt niet helemaal en dat doorprikken is wat Jagten zo anders en fascinerend maakt.
JAGTEN
Vanaf 14/11 in de bioscoop.
DOOR DAVE MESTDACH
Thomas Vinterberg ‘HET ZIJN DUISTERE, CONSERVATIEVE TIJDEN. LIEFDE TUSSEN KINDEREN EN VOLWASSENEN MAG NIET MEER FYSIEK WORDEN GETOOND, ZEKER NIET IN HET OPENBAAR.’
Thomas Vinterberg ‘NA FESTEN VOELDE IK ME SOMS MOHAMMED ALI: IK WAS DE JONGE KAMPIOEN DIE NA ZIJN EERSTE TITEL VOORTDUREND RAKE KLAPPEN TE INCASSEREN KREEG.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier