Big Brother van Lionel Shriver is een boek over een dieet, maar daarom geen dieetboek. Hoewel: de inhoud is al even tragikomisch en de afloop net zo onvoorspelbaar.

De Amerikaanse Lionel Shriver (56) heeft de reputatie een scherp van de tongriem gesneden, excentrieke, ascetische tante te zijn. Die trekken schemeren ook door in Big Brother, wellicht haar ontroerendste, dichtst op haar eigen vel zittende roman.

Pandora Halfdanarson is het peisvolle, saaie oog van de storm die de wereld is: middelste van drie kinderen, middelbare leeftijd, woont in de Midwest… Bijna alles is een zekerheid, op het fatalistische af. Haar succes als ondernemer – ze heeft een bedrijfje dat pratende poppen maakt, voorwaar een vondst van de auteur – beschouwt ze als een scheve situatie: het is tegennatuurlijk dat net zij glorieert en niet haar meubelmakende man Fletcher.

Wanneer haar broer en idool, de jazzmuzikant Edison, voor het eerst in vier jaar neerstrijkt op de dichtstbijzijnde luchthaven, verdubbelt Pandora’s schuldgevoel. De man weegt bijna tweehonderd kilo – in plaats van zijn ideale tachtig – en lijkt tijdens zijn logeerpartij van onbepaalde duur niet van zin zijn walgelijke eetgewoontes aan te passen. ‘Ik had graag gewild dat hij bedoelde dat hij zich niet dood wilde eten. Maar de alternatieve interpretatie was waarschijnlijker: dat zijn stelselmatige overconsumptie doelbewust was – een slowmotionzelfmoord door taart te eten.’

En dus grijpt Pandora in. Edison hoort op dieet te gaan, al moet ze daarvoor een jaar lang met hem samenhokken op een appartement en daarmee haar huwelijk op het spel zetten. Een delicate materie, in meer dan één opzicht, zo blijkt. Shriver laat immers niet na haar landgenoten met de neus in de onwelriekende feitenbrij te duwen. Zwaarlijvigheid is helemaal geen toonbeeld van de Amerikaanse vrijheidsbeleving, geen gewoonterecht, geen complot van spiegels. Wanneer Pandora afdwaalt in een monoloog over vet- én magerzucht, merk je dat Shriver-de-polemiste even het roer overneemt.

Aandoenlijker is de wetenschap dat Shriver Big Brother heeft geschreven nadat haar eigen broer vier jaar geleden overleed aan de gevolgen van obesitas. Hij was 25. Met dit boek stelt de schrijfster zich dan ook de spijkerharde vraag: had ze haar bloedverwant kunnen redden als ze het heft maar vroeger in handen had genomen?

Big Brother is een roman over familiebanden. Over de obsessie van de mens met zijn eigen uiterlijk. Over het uit de hand gelopen socioculturele belang van een dierlijke behoefte als eten. ‘Geen enkel maal, hoe lekker bereid ook, kon oplossen wat je voor of na de schranspartij met je leven aan moest.’ Ja, Lionel Shriver drijft de dingen graag op de spits. Maar wie weet dat ze zelf een gezondheidsfreak is, zal zelfspot herkennen in haar portrettering van de stuurse Fletcher, wiens leven is gestoeld op urenlang fietsen en het afzweren van belachelijk veel voedselcategorieën.

Valt er met al die gevatte en heldere dialogen en Pandora’s overtuigende karaktertekening dan niets op Big Brother aan te merken? Welja, de manier waarop de veelbelovende verhaallijn met Pandora’s zeventienjarige stiefzoon Tanner ergens halverwege op een zijspoor wordt gedwongen, is nogal onbeholpen. Ook het einde is in staat lezers danig te verdelen. Hoe dan ook, Big Brother is véél, maar dus geen dieetboek.

BIG BROTHER ****

Lionel Shriver, Atlas Contact

(originele titel: Big Brother), 413 blz., ?21,95.

KURT BLONDEEL

CENTRALE ZIN Wat zo mooi aan bloedverwantschap is, maakt het ook zo vreselijk: er is geen streep in het zand, geen natuurlijke grens aan wat deze mensen redelijkerwijs van jou kunnen verwachten.