Z
Z ****
Zondag 4/8, 23.25 – Ned 2. Costa-Gavras, FR-Algerije 1969
Z, een meeslepende politieke thriller over het kolonelsregime in Griekenland, kwam net na de studentenrevoltes van mei 68 en ten tijde van het groeiende protest in de VS tegen de Vietnamoorlog in de bioscopen. Veel had Costa-Gavras moedige aanklacht tegen onderdrukking, corrupte samenzweringen en fascisme in een land dat nota bene de democratie uitgevonden had bijgevolg niet nodig om uit te groeien tot een sleutelfilm van de geëngageerde cinema.
Maar de impact van Z heeft niet alleen te maken met die tijdgeest van verscherpt politiek bewustzijn en burgerlijke ongehoorzaamheid, de film is ook een blauwdruk voor heel wat latere klassiekers over samenzweringstheorieën, van All the President’s Men (1976) tot Spielbergs Munich (2005).
Z speelt zich af in een niet nader genoemd mediterraan land, maar de film maakt er nooit een geheim van dat hij geïnspireerd is op de affaire-Lambrakis. De Griekse vredesactivist en linkse staatsman Grigoris Lambrakis (Z in de film, vertolkt door Yves Montand) werd in 1963 tijdens een anti-oorlogsbijeenkomst in Thessaloniki door extreemrechts vermoord. Een half miljoen Grieken kwam bij zijn begrafenis op straat om te protesteren tegen de rechtse regering, de letter Z – als afkorting van zei, Grieks voor ‘hij leeft’ – verscheen als graffiti in de straten. Twee onderzoeksrechters – ze werden later door de militaire junta uit hun ambt ontzet – spitten uit dat er banden waren tussen politie, leger en extreemrechtse knokploegen.
In de film staat het onderzoek van een integere magistraat (Jean-Louis Trintignant) en zijn ontdekking van een geheime organisatie die door leger en politie ondersteund wordt centraal. Uit vrees voor censuur werd gedraaid in Algerije. Op de soundtrack stond muziek van componist en verzetsboegbeeld Mikis Theodorakis, die toen onder huisarrest stond. En alsof dat alles nog niet genoeg symbolische waarde aan de film gaf, was de Spaanse scenarist Jorge Semprun niet langer in zijn geboorteland welkom, waar Franco toen de plak zwaaide.
De kritische reputatie van Z, praatdruk maar met een bruisend gevoel voor donkere humor, berust op het doorvoeld inzetten op feiten en zijn semidocumentaire stijl. Die komt nu misschien wat gedateerd over, in het licht van de hyperopwindende vérité-stijl van een cineast als pakweg Paul Greengrass. Maar op het Taksim- of het Tahrirplein vind je nog altijd dezelfde woede als in de straten van Z.
LUC JORIS
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier