Deze week verschijnt Grand Theft Auto V. Wereldwijd reppen miljoenen fans zich naar de (digitale) spelletjeswinkel. Wat begon als een ondeugende grap is ondertussen een van de grootste omzetkanonnen in de entertainmentwereld. Zes ingrediënten van dat succesrecept.

I GTA VOND EEN HEEL GENRE UIT

Grand Theft Auto speelt zich steevast af binnen de grenzen van een virtuele stad. Zo passeerden onder meer al replica’s van New York, Miami en San Francisco de revue. De spelwereld wordt bij elke episode groter en gedetailleerder en kun je het best omschrijven als een gigantische open speeltuin waar je eindeloos in kunt vertoeven, verdwalen en experimenteren – vandaar het etiket sandbox– of open worldgame.

Die omgeving is geen statisch decor maar een levende entiteit met inwoners, drukke verkeersaders, voetgangers, winkels, havens, ziekenhuizen, nachtclubs en een automatische dag- en nachtcyclus. Alles bruist en ademt. Wie in GTA aan de kant van de weg parkeert en even de sfeer opsnuift, waant zich midden in een bedrijvige mierenkolonie die volledig autonoom functioneert. In dat uitgekiende artificiële ecosysteem heb je een gigantische bewegingsvrijheid. Rustig cruisen door de straten, verkeersopstoppingen veroorzaken, een peperdure sportwagen jatten, als taxichauffeur of ambulancier aan de slag gaan, met een boot over de waterlopen varen, een duik in zee nemen, aan het strand van de zonsondergang genieten: the sky is the limit. De stad reageert op alles wat je als speler onderneemt. Tegenwoordig maken tal van games gebruik van zo’n openwereldsysteem, maar Grand Theft Auto heeft dat destijds bij de massa geïntroduceerd én immens populair gemaakt. Sterker nog: het succes van GTA heeft de voorbije tien jaar voor een stortvloed van klonen en varianten gezorgd, waardoor het inmiddels een subgenre op zich is geworden. Zonder GTA was er geen Just Cause, Maffia, Saints Row, Driver, Sleeping Dogs en The Godfather: The Game. Iedere gamer begrijpt meteen wat GTA-stijl is.

II GTA ZORGDE VOOR BETERE SCENARIO’S EN PERSONAGES

Door missies en opdrachten tot een goed einde te brengen, wordt het hoofdverhaal aangestuurd én evolueren de hoofd- en nevenpersonages. De antiheld groeit doorheen het spel doorgaans uit van onbeduidende loopjongen tot de ultieme onderwereldkoning – denk aan de weg die Tony Montana aflegt in de film Scarface (1983). Een onderhoudend scenario is daarbij cruciaal voor een memorabele spelervaring. Sinds Grand Theft Auto III (2001) zijn de verhaallijnen, maar ook de personages – en de stemacteurs die hen vertolken – steeds belangrijker geworden. De Brit Dan Hauser, een van de geestelijke vaders van GTA, besteedt doorgaans enkele jaren aan het bedenken en uitschrijven van de scenario’s. GTA IV (2008) telt meer dan tachtigduizend dialooglijnen, het script van het nieuwe GTA V beslaat meer dan duizend bladzijden én heeft evenveel personages aan boord als een volledig seizoen van een beetje tv-serie. Dan Hauser en zijn broer Sam (die sinds GTA III de producersrol op zich neemt) worden inmiddels beschouwd als van de eerste westerse spelauteurs die games filmischer en persoonlijker hebben gemaakt.

Bekende acteurs verlenen daarbij met plezier hun medewerking. Zo waren onder meer al James Woods, Ray Liotta, Dennis Hopper, Samuel L. Jackson, Michael Madsen, Joe Pantoliano, Gary Busey, Ricky Gervais en Tom Sizemore als spelpersonages te horen. Geregeld worden, Tarantinogewijs, ook vergeten sterren van onder het stof gehaald, zoals Burt Reynolds, Lee Majors, Peter Fonda en Miami Vice-legende Philip Michael Thomas. De dialogen bulken vaak van de satire en bevatten tal van verwijzingen naar reële problemen binnen de Amerikaanse samenleving (sociale uitsluiting, armoede, drugsdelicten, straatcriminaliteit). De toon wordt lichter gemaakt met een overdosis popculturele knipogen. GTA heeft er het voorbije decennium mee voor gezorgd dat spelmakers tot het besef zijn gekomen dat een sterk gameconcept nog beter kan worden met een verzorgd verhaal en dito personages.

III GTA ZOCHT DE CONTROVERSE DOELBEWUST OP

Het had niet veel gescheeld of de eerste GTA had nooit het daglicht gezien. De makers werkten rond 1995 aan een game met als werktitel ‘Race ‘n’ Chase’, waarbij je als politieagent boeven diende te achtervolgen of als boef uit de tengels van de sterke arm der wet moest zien te blijven. Door een glitch, een onvoorziene fout in de software, reageerden de computergestuurde politievoertuigen tijdens achtervolgingen behoorlijk agressief. In plaats van volgens het boekje de klopjacht in te zetten, begonnen ze de wagen van de speler vanuit alle windrichtingen te rammen en van de rijbaan te beuken, met een uit de kluiten gewassen kettingbotsing als gevolg. Dat viel bij het testpubliek zo in de smaak dat de ontwikkelaars besloten de game volledig om te gooien. Sindsdien focussen ze nadrukkelijk op criminaliteit en bruuskerende activiteiten die in het echte leven tot chaos en ellende zouden leiden. Zo werd de kiem gelegd voor het controversiële karakter van de serie.

Moraalridders waren er bij de release van de eerste GTA niet over te spreken dat je doelbewust voetgangers omver kon rijden – en dat dat zelfs aangemoedigd werd met bonuspunten, bijvoorbeeld wanneer je een groep zingende hare krisjna’s voltallig van het trottoir maaide. De controverse droeg ontegensprekelijk bij tot de aantrekkingskracht van het spel. De ondertussen geroyeerde advocaat Jack Thompson uit Florida maakte er een sport van rechtszaken tegen de makers aan te spannen. Volgens hem is er een direct verband tussen in het echte leven gepleegde moorden en mensen die GTA spelen. In totaal hebben Thompson en zijn collega’s inmiddels voor meer dan een miljard dollar aan schadeclaims ingediend tegen speluitgever Rockstar. Geen enkele leidde uiteindelijk tot een veroordeling, maar de op niets uitdraaiende rechtszaken legden de speluitgever promotioneel bepaald geen windeieren. Het eeuwenoude verhaal: iedereen wil van de verboden vrucht proeven.

IV GTA VOND DE SOUNDTRACK OPNIEUW UIT

Naast de grootstedelijke setting, het verhaal, de personages en de grote bewegingsvrijheid heeft GTA ook steevast een tot de verbeelding sprekende soundtrack. In het spel is elk voertuig waar je instapt uitgerust met een radio. Zo kun je tijdens het verkennen van de urbane omgeving genieten van een fijn streepje muziek. Daarbij heb je de keuze uit verschillende fictieve radiostations, elk gespecialiseerd in een specifiek muziekgenre en met een bijpassende presentator die de platen en reclameblokken aaneenrijgt. Rock, pop, electro, soul, jazz: er is voor elk wat wils. De nummers die je hoort, komen van hippe artiesten, die soms speciaal voor de game een aangepaste versie maken. Onder meer John Legend, Kanye West, David Bowie, Killing Joke, Busta Rhymes, Justice, Major Lazer, Elton John, Giorgio Moroder, Aphex Twin, Queen, R.E.M., Philip Glass en Sepultura zijn in GTA te horen. Ook de presentators en muzieksamenstellers zijn ronkende namen uit de entertainmentwereld. Zo figureerden modegoeroe Karl Lagerfeld, Iggy Pop, Juliette Lewis, Roy Ayers en Femi Kuti als radiodeejays in GTA IV. Die fictieve radiostations waren nieuw in gameland. En Grand Theft Auto V is daarin de overtreffende trap: er zijn in totaal zeventien radiostations, met 240 songs, grofweg het equivalent van twintig cd’s of vijftien filmsoundtracks.

V GTA IS MEDIAKONING

Geen game waar wereldwijd meer over geschreven en gepraat wordt, die meer in de internationale media opgevoerd wordt dan GTA. Het moet geleden zijn van de jaren vijftig (de opkomst van de rock-‘n-roll) of begin jaren tachtig (de censuur van video nasties) dat er nog zoveel giftige inkt is gevloeid over een populair entertainmentfenomeen. Maar er is niet alleen de negatieve berichtgeving die de spelreeks te pas en te onpas in verband bracht met steeds driester wordend geweld in de samenleving – en die, zoals al gezegd, uiteindelijk de aantrekkingskracht van de reeks stimuleerde. Er zijn ook gerenommeerde media die de impact van GTA op onze cultuur en maatschappij erkennen. Time nam in 2009 de twee bezielers van de GTA-franchise op in haar Top 100 Most Influential People. Hun werk werd daarbij als ‘zonder weerga’ omschreven: ‘De broers Houser doen het werk van een Tom Wolfe, door een tapijt van de moderne tijd te weven dat even gedetailleerd is als dat van een Dickens of Balzac.’ The New York Times riep GTA IV enkele jaren geleden uit tot Game of the Year. En ook Empire, Wired, Der Spiegel, Entertainment Weekly en vele andere toonaangevende media schreven de gamereeks de voorbije jaren de sterren in. GTA is overladen met honderden awards en prijzen op beurzen, events en polls georganiseerd door gamingbladen en -websites – en kwam daarbij vaak in de top 10 van de belangrijkste games uit de geschiedenis terecht. Grand Theft Auto III (2001) wordt in de gamepers conceptueel als even baanbrekend en invloedrijk beschouwd als Pong (1972) en Pac-Man (1980).

VI GTA IS KASSAKONING

Van de reeks zijn in totaal al meer dan 125 miljoen exemplaren verkocht, en bij de release van elke nieuwe episode sneuvelen er steevast omzetrecords. In mei 2008 vestigde GTA IV twee Guinness-wereldrecords, waaronder dat van de hoogste omzet gegenereerd door een entertainmentproduct in 24 uur. Het spel verkocht in één dag tijd wereldwijd 3,6 miljoen stuks, goed voor een omzet van meer dan 310 miljoen dollar. Uiteindelijk ging GTA IV meer dan 25 miljoen keer over de toonbank en bracht dat ene spel 1,35 miljard dollar op voor uitgever Rockstar. Ter vergelijking: mocht GTA IV een film geweest zijn, zou hij qua omzet meteen in de top drie van succesvolste blockbusters aller tijden hebben gestaan. Die game bracht dus meer in het laatje dan eender welke Hollywoodfilm, op Titanic (1997) en Avatar (2009) na. De ontwikkelingskosten zijn al even astronomisch: voor het nieuwe GTA V meer dan 137 miljoen dollar, een paar miljoen meer dan films als Watchmen (2009) en Prometheus (2012). Tel daar nog eens marketing en promotie bij en GTA V komt op een totaal kostenplaatje van meer dan 265 miljoen dollar uit, meteen de duurste game ooit – nog een record. In de filmwereld was alleen Pirates of the Caribbean: At World’s End (2007) prijziger – en Titanic, als je rekening houdt met de inflatie. Zelfs peperdure flops als John Carter (2012) en The Lone Ranger (2013) kostten minder. Verwacht wordt dat GTA V alle kosten in minder dan een dag terugverdiend zal hebben.

DOOR DIMITRI DEWEVER