WAAROM DE JAPANSE SCHRIJVER ZOVEEL SUCCES BLIJFT HEBBEN

Even verslavend als sashimi, die Murakami, en met elke nieuwe roman dikt het legertje fans aan. Drie mogelijke verklaringen voor onze kamikazetrouw.

OMDAT U – JA, U DAAR – HET HOOFDPERSONAGE BENT

Geen betere vorm van literaire klantenbinding dan een hoofdpersonage waar het publiek zich in herkent. In tegenstelling tot andere wereldschrijvers die vaak intellectuelen met Indiana Jones-allures, dokters, architecten, politici of, lekker gemakkelijk, succesvolle of minder succesvolle auteurs laten opdraven als protagonist, zijn de vertellers in een doorsnee-Murakami-roman, nou ja, doorsnee. Elckerlycks, alledaagse mannen en vrouwen die een grijs bestaan leiden, zonder veel pieken en dalen, maar daar best gelukkig mee zijn en niet per se overlopen van ambitie.

Het voorbeeld bij uitstek daarvan is Toru Okada uit Murakami’s doorbraakroman De opwindvogelkronieken (1995). Op de openingspagina’s staat Toru, net als u en ik op een doordeweekse dag, spaghetti te koken. Hij zit even tussen twee jobs in – zijn vorige baan was iets vaags, veredelde loopjongen in de juridische sector – maar maalt niet om zijn werklozenbestaan; zijn grootste zorg is de kooktijd van zijn pastaslierten, de nieuwe roman waarmee hij zich knus op de bank wil nestelen en de poes die blijkbaar is weggelopen. Dat hij opgebeld wordt door een onbekende vrouw die hem erotische fantasieën toefluistert, kan hem gestolen worden. Nog voor ze hem kan opwinden, heeft Toru alweer neergelegd – seksueel avontuur, élk avontuur, interesseert hem maar matig. Tot ook zijn vrouw van de aardbodem verdwijnt. Dan moet hij, met nadrukkelijke tegenzin, wel in actie schieten.

Enige onwil is Murakami’s protagonisten niet vreemd. Ze staan niet te springen om de sleur te doorbreken, worden zelfs opstandig als hun schepper hen bizarre opdrachten probeert op te solferen. Liefst van al willen ze eenvoudigweg met rust gelaten worden, hun krant lezen, een jazzplaatje beluisteren, een paar biertjes doen. Maar als het moet, dan moet het, en schoorvoetend sukkelen ze de wonderlijke avonturenwereld van Murakami binnen.

Murakami’s hoofdpersonages zijn ook tamagotchi’s: op gezette tijden, om de zoveel pagina’s, moeten ze eten, drinken en slapen. Net als echte mensen. Murakami spendeert heel wat alinea’s aan etensbeschrijvingen – een primaire nood waar literaire helden van andere auteurs verstoken van blijven – en ook die aandacht voor het alledaagse kweekt betrokkenheid. U moet ook meermaals per dag naar de koelkast, of, indien die weeral leeg is, naar de winkel. Een heel gedoe, het leven – Murakami begrijpt u. Meer nog: Murakami heeft van u een held gemaakt.

OMDAT U GRAAG DAGDROOMT, WEG VAN DIT GRIJZE BESTAAN

Common people, akkoord, maar dat is niet voldoende. Enerzijds wil iedereen zijn zondag spenderen op de bank, hapje en drankje binnen handbereik, filmpje op de buis, en anderzijds weerklinkt, heel stilletjes en diep vanbinnen, nogal altijd de lokroep van het avontuur. Een groots en meeslepend leven – en in die escapistische aandrang hebt u in Murakami een bondgenoot gevonden. Veel hoeft u, en het hoofdpersonage, niet te doen: het sprookje komt gewoon aanbellen. Daar staan ze plots voor de deur: de spookgeneraals, de dwergen, de wandelende Johnnie Walker-logo’s, de mysterieuze en wulpse vrouwen die u – nogmaals: onder mild protest – meelokken naar een droomwereld die verdacht veel op de echte wereld lijkt, ware het niet van de geheime deuren, de liften die parallelle universums aandoen en de pratende katten die u onderweg lastigvallen.

Een vleugje surrealisme is ons Magritte-volk nooit misvallen. Of het magisch-realisme van Johan Daisne, dat u nog kent van op de schoolbanken, wat meteen de populariteit van Gabriel García Marquez en Isabel Allende verklaart. Stapels Zuid-Amerikanen hebt u tien jaar geleden verslonden. Nu is het tijd voor een Japanner, die weliswaar aanleunt bij een literaire traditie waarin het niet steekt op een draak of een samoerai meer of minder, maar u als lezer bij het handje neemt: zijn protagonisten zijn nuchtere wezens die hun verbazing over de stoet sprookjesfiguren niet onder stoelen of banken steken. ‘Een pratende aap? Een schaap met een ster op zijn vacht? Oké, het zal wel. For the sake of argument dollen we graag mee.’

Doch, Murakami houdt mate, last regelmatig een kritische frons in en zorgt dat zijn werk nooit helemaal van de aardse pot gerukt is. Want u moet maandag gewoon weer gaan werken, liefst zonder nazinderende hallucinaties. Murakami schenkt u dromen, geen wereldschokkende visioenen.

OMDAT U GRAAG WOORDEN LEEST DIE GRAAG GESCHREVEN ZIJN

Murakami houdt van zijn vak, en dat voel je. Hij is er ook verdraaid goed in – zelf ben ik mateloos jaloers op mensen die nog aan Murakami mogen beginnen, die voor het eerst zijn taalgevoel, humor en zin voor alledaagse tragiek mogen proeven. Oké, Murakami’s boeken zijn vaak inwisselbaar, en hij doet weinig moeite om te vernieuwen – in Japan gold hij lange tijd zelfs als een crowdpleaser, een pulpschrijver die het literaire equivalent van manga’s op de markt gooide – maar an sich is er niets mis mee. zijn romans zijn telkens net dat tikkeltje anders, slagen er telkens in je weer ademloos aan de sofa vast te nagelen. Soms wil je gewoon een goed boek lezen, net als Murakami’s hoofdpersonages: op de bank, een meeslepende klepper op de schoot, een biertje binnen handbereik – we vallen, net als Murakami, in herhaling.

Populistisch of niet, en passant raakt Murakami wel grote thema’s aan. Zeker zijn meest grimmige roman, Norwegian Wood, (1987) snijdt diep: verloren liefdes, zelfmoord, de fragiliteit van vriendschappen – Murakami’s critici mogen hem dan wel verwijten dat hij veredelde stripverhaaltjes neerpent, het zijn er vaak van Otomo-niveau en niet zelden spelen zich tussen Murakami’s kaften shakespeareaanse drama’s af. En als hij u tussendoor iets kan vertellen over de Japans-Chinese Oorlog, of u een kleine geschiedenis van de jazz kan meegeven, zal hij het niet laten. Zo levert hij het ideale product af voor de zelfrelativerende meerwaardezoeker: hoogstaand amusement dat zichzelf niet dodelijk ernstig neemt en tegelijk de zware thema’s niet schuwt. Ideaal voor een doorsneezondagavond, op de bank, klassiek muziekje op, gechambreerde bordeaux en nootjes binnen…

DE KLEURLOZE TSUKURU TAZAKI EN ZIJN PELGRIMSJAREN

Haruki Murakami, Atlas Contact (originele titel: Shikisai wo motanai Tazaki Tsukuru to, kare no junrei no toshi), 363 blz., ?19,95.

DOOR RODERIK SIX

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content