VERGETEN PARELS. Drie minder bekende titels van Von Sternberg, Buñuel en S. Ray, te (her)ontdekken op dvd.

The Shanghai Gesture (1941)

FILM: **** EXTRA’S: 0 (FSF)

Susana la perverse (1950)

FILM: *** EXTRA’S: 0 (FSF)

Tonnerres Lointains (1973)

FILM: *** EXTRA’S: 0 (FSF)

(FRANSE IMPORT; ORIGINELE VERSIE MET LOUTER FRANSE ONDERSCHRIFTEN)

Een dubieuze theorie stelt dat de films die Josef von Sternberg draaide na de breuk met zijn muze Marlene Dietrich niets meer te betekenen hadden. Je hoeft maar The Shanghai Gesture te bekijken om te zien hoe mank die stelling loopt. Al klopt het wel dat de schaduw van Marlene ook over deze productie valt: Ona Munson die de rol speelt van Gin Sling, de heerszuchtige drakenkoningin van een gokcasino in Shanghai, is inderdaad opgetut als een oriëntaalse versie van La Dietrich. Ze acteert ook met een gelijkaardige quasi goddelijke ongenaakbaarheid.

Zoals de meeste films van Von Sternberg is ook The Shanghai Gesture een gedurfd sensueel melodrama over zonde, wraak en decadentie. Gin Sling ziet haar kleine imperium bedreigd door een Britse financier die dit oord van verderf wil opdoeken. Als ze ontdekt dat deze Sir Guy Charteris (Walter Huston) een gewezen minnaar is met wie ze nog een eitje te pellen heeft, zoekt ze een middel om hem te chanteren. Op een Chinees Nieuwjaarsbanket confronteert ze hem met de zedenverwildering van zijn opstandige dochter, een van haar beste klanten (een glansrol voor film noir-icoon Gene Tierney). De intrige demonstreert hoe gekwetste gevoelens tot een spiraal van (zelf)vernietiging kunnen leiden.

De extravagante stilist Von Sternberg vat dit wreedaardig melo in een zwoele rapsodie van clair obscur en hoogglanzende zwart-witcontrasten. De duistere kanten van de menselijke passie werd zelden zo verrukkelijk belicht. De regisseur van The Scarlet Empress en The Devil is a Woman projecteert de hele wereld in dit gigantische casino, dat hij ziet als een echte slangenkuil, waar een hypnotische camera in afdaalt om stil te staan bij de fatale roulette waar de verveelde gokverslaafden van alle nationaliteiten hun lot aan verbonden hebben.

In dezelfde Films du siècle-collectie van het Franse label FSF (Films Sans Frontières), verscheen ook nog Susana, een van de beste Mexicaanse melodrama’s van Luis Buñuel, en Tonnerres Lointains van de grote Indische regisseur Satyajit Ray.

Wanneer Susana op letterlijk miraculeuze wijze uit het heropvoedingsgesticht ontsnapt en tijdens een regenstorm aanspoelt op de stoep van de haciënda van grootgrondbezitter Don Guadalupe, is het hek van de dam. Susana, incarnatie van de ongeremde vrouwelijke seksualiteit, zet in dit godvrezende huishouden de boel op stelten. Ze brengt met haar zinnelijke provocaties het hoofd op hol van vader, zoon en meesterknecht, terwijl het vrouwvolk (Dona Carmen en haar devote huishoudster) dit allemaal met lede ogen aanziet. Buñuel zei later dat hij de ironie niet voldoende in de verf zette, terwijl hij er juist de freudiaanse en religieuze symboliek duimendik oplegt en de operette-achtige erotische verwikkelingen laat afstevenen op een sarcastisch happy end.

Om tijdens WO II de troepen te kunnen voeden van een campagne in de Stille Zuidzee eigende de Britse regering zich grote Indische voedselvoorraden toe. Wat in Bengalen een hongersnood veroorzaakte, die uiteindelijk twee miljoen mensenlevens eiste. Tegen deze achtergrond schildert Ray in Tonnerres Lointains ( Distant Thunder) de kroniek van het dagelijkse leven in een afgelegen Bengaals dorpje. Voor de inwoners is de oorlog aanvankelijk niet meer dan een machtig vuurwerk (vandaar de titel Donder in de Verte) maar geleidelijk rijzen de prijzen de pan uit, ontstaan er voedseltekorten en vreet honger en ontbering het hele sociale weefsel aan. De onlangs gearriveerde Brahmin, de enige geschoolde man uit de streek, wordt niet langer door de onwetende dorpelingen aanbeden. De gevolgen van de oorlog wakkeren niet alleen de haat aan jegens de arrogante Engelse bezetter maar brengen ook de sociale onrechtvaardigheid en onmenselijkheid van het kastensysteem aan de oppervlakte. Ray laat scherpe maatschappijkritiek en materiële ellende contrasteren met een bedwelmende visuele schoonheid. Een combinatie die van Ray in de woorden van een Franse recensent ’tegelijk de meest brutale documentarist en de geraffineerdste estheet maakt’.

Patrick Duynslaegher