VAN TABOE TOT NIEUWE PREUTSHEID

ANNELIEN COOREVITS en ANN REYMEN in ALLE DAGEN SEKS.

Van nooit en nergens seks naar altijd en overal wel ergens seks. Dat is de zeer beknopte historie van seks op televisie. Maar klopt het wel dat het ongemak is verdwenen en dat we nu open en bloot praten over wat we tussen de lakens met elkaar delen? Enkele Vlaamse pioniers vertellen.

De kleine letters van de geschiedenis vertellen soms meer dan de grote. Neem nu dit gelukkige toeval: in 1971, het jaar waarin de Belgische televisie in kleur begon uit te zenden, waren ook de eerste blote billen te zien. Het eerste was het gevolg van een technische evolutie, het tweede had het bewijs van de seksuele revolutie kunnen zijn, maar was het niet. Het was een artistiek geïnspireerd ongeluk. De anders heel ernstige kleinkunstzangeres Mary Porcelijn wandelde dromerig door de duinen langs het Noordzeestrand. ‘Ik draag mijn naaktheid als een kleed’, zong ze, en voor de kijker met zijn ogen kon knipperen, laveerde ze in haar blote derrière aan hem voorbij.

Dat de kleinkunstzangeres het volledige werk van de Russische dichter en schrijver Boris Pasternak had gelezen om tot de liedjes op haar laatste lp te komen, interesseerde niemand meer. Het waren haar blote billen die over de tongen rolden. De allergrootsten der cultuurpessimisten zagen daar terstond het einde van het Avondland op gebrand. Het dieptepunt was allang aangekondigd. Nu had men het bereikt.

HET LEF VAN PENELOPE

Aan bloot en seks deed men in 1971 niet. Toch niet voor de camera. Zelfs praten over bloot gebeurde in bedekte termen. Seksualiteit noemde men ‘huwelijkshygiëne’. Seks verwoordde men als ‘betrekkingen’. Seks was niet zomaar taboe. Het was onbestaand op televisie.

‘Beheersing,’ zo sprak Paul Vandenbussche, de toenmalige administrateur-generaal van de BRT, omroepster en presentatrice Paula Semer streng toe, ‘er is een hele beschaving op gebouwd.’ Het was midden jaren zestig en Semer had hem het plan voorgelegd in haar vrouwenprogramma Penelope nu en dan een praatje in te lassen over seksualiteit . Ze had een boeiende man ontmoet, vertelde ze de administrateur-generaal, een psychiater die een diploma seksuologie in Nederland had behaald. De eerste in Vlaanderen. Met hem zou ze het op wetenschappelijke wijze hebben over de seksualiteit in het mensenleven. ‘Heel Vlaanderen worstelde met die seksualiteit’, vertelt Semer. ‘Vooral geboortebeperking was een probleem. Vrouwen klampten me erover aan. ‘Ik hou van mijn kinderen, maar ik wil er niet zo veel’, zeiden ze. In 1962 kwam de pil op de markt, maar in Vlaanderen deed men op grootschalige wijze aan ‘uitstappen in Schaarbeek’. Psychiater Ballet zat met een sigaar in de mond in de studio en sprak netjes over ‘de handeling’. ‘Het was allemaal zo braaf’, zegt Semer. Tot de brave man het woord ‘homoseksualiteit’ in de mond nam. Er waren altijd al protestbrieven op haar bureau beland, nu werden dat er honderden en de toon veranderde van verontwaardigd in dreigend. ‘Je kunt maar beter een bril opzetten, of we maken je blind’, stond er. Wekenlang liep een bode van de BRT met Semer mee naar de tramhalte. Zo groot was de vrees dat iemand haar onderweg zou aanvallen. ‘Ik stop ermee’, zei dokter Ballet. ‘Er zijn meer zieke mensen in Vlaanderen dan ik dacht.’

‘Ik kon hem begrijpen’, vertelt Semer. ‘Maar ik kon niet stoppen. Ik moest doorgaan. Het was niet verkeerd wat ik deed. Voor mij was het een strijd tegen de hypocrisie en de achterbaksheid.’ Semer werd ‘dat onfatsoenlijke mens’, de ‘seksmadame’ en telkens het – hoe omfloerst ook – over seks ging, ontstond er een rel. ‘Al kon nooit iemand me uitleggen wat er nu zo fout was aan seks. Ik had veel contacten in Nederland. Daar lachten ze ons vierkant uit.’ Semer herinnert zich nog de allereerste uitzending van Open en bloot in Nederland. ‘In 1974’, zegt ze. ‘In de generiek zag je allemaal naakte mensen in een kring liggen en de presentator, Joop van Tijn, nam geen blad voor de mond.’ Van Tijn opende de eerste aflevering met de gevleugelde woorden ‘vanavond gaan we het gewoon hebben over neuken’. Hij had het in een rustige stijl over masturbatie, over de kittelaar, over neuken en jezelf aftrekken, over klaarkomen. Het geheel werd geïllustreerd met vrolijke tekeningen en uitgediept met gesprekken over de eerste keer. Nederland reageerde dolenthousiast. Moeders belden massaal naar de VARA met de vraag of het programma ’s middags herhaald kon worden. Een minimum van de kijkers voelde zich in het kruis getast. Een tachtigjarige schreef dat hij het woord ‘paren’ toch liever hoorde dan ‘neuken’.

‘Vlaanderen keek massaal’, zegt Semer. ‘Het was hét gespreksonderwerp op de tram en op de trein, maar het was onmogelijk om hier een gelijkaardig programma te maken. Als we het over seks wilden hebben, mochten we vooral niet tegen schenen stampen. We moesten het diplomatisch aanpakken.’ Al was er een opening merkbaar. De eerste blote vrouw op televisie was misschien een ongelukje geweest, de eerste blote man was een zeer bewuste keuze. De bioloog Roland Verstraelen vroeg in 1973 aan zijn zoon Johan of hij hem even mocht filmen terwijl hij naakt was. Hij had een gespierde jongeman nodig voor het drieluik waaraan hij werkte: Een jongen wordt man, Een meisje wordt vrouw en Sexualiteit in onze samenleving. Johan kleedde zich uit achter een paravent, de cameraman hield een lichtmeter tegen zijn kruis en Verstraelen wees de kijker op de volgroeide penis en het schaamhaar van de jongeman. Hij sprak over seksualiteit als het biologische proces dat het was. De programma’s waren bedoeld voor de schooltelevisie. Seks werd er afstandelijk in bekeken. Men bracht kennis bij. Men prikkelde niet. Het was verboden te lachen. Seksualiteit was bittere ernst.

‘Het was alsof we naar een begrafenis gingen’, herinnert Lieven Vandenhaute zich de dag waarop hij het programma op school te zien kreeg. ‘In een loden stilte wandelden we naar het tv-lokaal. Wie een kik durfde te geven, werd bedreigd met de ergst denkbare straffen. Met het programma zelf was niets mis. Het toonde wat een mens hoorde te weten. Maar ik herinner me vooral de beklemmende sfeer. Seks mocht vooral niet plezant zijn.’

VAN STUDIO KNUFFEL TOT LIEVE LUST

‘Studio Knuffel’ stond op het lijstje ideeën dat Vandenhaute als 22-jarige presentator van Studio Brussel aan zijn baas, Jan Schoukens, voorlegde. Een taboeloos radioprogramma over seks. Het was waar hij als zestienjarige al van droomde. Op eindeloze zondagmiddagen op het Vlaamse platteland luisterde hij naar Radio Romantica van Veronica en naar Zalige liefdeslijn op KRO. Alles wat in Vlaanderen onbesproken was, gebeurde daar gewoon. Men had het over klaarkomproblemen en er werden huwelijken in de ether gesloten. ‘Ik was seksueel een vroegrijp kind. Op mijn twaalfde was ik verliefd op leven en dood. Erover spreken, betekende sociale zelfmoord en dus zweeg ik. Maar ik wilde er wel voor zorgen dat dat zwijgen voor anderen niet meer nodig zou zijn.’

‘Te soft’, oordeelde Schoukens over Studio Knuffel. Hij had iets pikanters in gedachten. De lieve lust. En hij wilde Goedele Liekens erbij. ‘Zij was toen net begonnen bij VTM. Het was oorlog tussen de VRT en de commerciële zender, dus dat was een probleem. Maar niet voor Jan. Hij belde gewoon zijn oude copain Mike Verdrengh. Of hij Goedele mocht lenen? ‘Ge meugt ze hebben’, zei Mike. ‘Maar leert ze klappen.’

Het omgekeerde zou gebeuren. Liekens zou de Vlaming leren praten. Over seks. Ze zou hem een taal aanreiken om al die dingen te benoemen waarover men tot dan toe zo weinig mogelijk had gesproken. ‘Die eerste keer waren we bloednerveus’, zegt Vandenhaute. Goedele zat met haar cursussen in de studio. Ze was nog niet afgestudeerd. Alles hing af van de luisteraars die zouden bellen. Wat als die niet belden? Wat als ze geen vragen hadden?’ Het was november 1991. Zondagmiddag. De telefoon rinkelde.

– Hallo?

– Goeiemiddag. Ik heb een vraag over nursing.

Liekens pikte erop in. Ze had het over zelfaanvaarding en vroeg naar wat het voor de beller betekende. ‘Ik heb daar geen probleem mee’, antwoordde hij. ‘Maar die luiers voor volwassenen zijn zo verdomd duur. Weet u misschien waar ik ze goedkoper kan krijgen?’ ‘Toen wisten we dat we goed zaten’, vertelt Vandenhaute. ‘Het was alsof we een kraan hadden opengedraaid. Er was nog geen internet, maar mensen hadden een grote behoefte om te weten, om te delen. Er was een grote kloof tussen wat mensen lazen of hoorden en wat ze wílden lezen en horen. Uiteindelijk draaide het allemaal om dezelfde vraag: ben ik wel normaal? Dat was de obsessie en de bevrijding. Niemand bleek normaal. Er was geen normaal. Iedereen haperde en knoeide.’

Zoals altijd met seks kwam er ook deze keer protest. Op een ochtend scheurde Vandenhaute een omslag open. Er zat wc-papier in met een veeg stront aan. ‘Ik heb het weggesmeten en ben er niet meer op teruggekomen. De golf van geschokte reacties is ook snel gaan liggen. Het was niet de bedoeling om extremen te belichten. We wilden gewoon een informatief programma maken dat de Vlaming eindelijk zou bevrijden van zijn preuts korset.’

Maar wat op de radio kon, was daarom nog niet op televisie mogelijk. Of toch niet in Vlaanderen. In Nederland las Wendy Van Wanten met een nauwelijks verhulde tepelhof verzonnen brieven van hijgerige kijkers voor in De PinUp Club. Ze sprak niet over seks. Ze wás seks, zoals ze met die speelse, zwoele krul rond de lippen in de camera keek. ‘Vier dagen duurden die opnames. Vier dagen waarin Jef Rademakers de hele tijd “meer bloot” zei en ik iedere keer antwoordde dat minder beter was.’

Wendy Van Wanten werd prompt het sekssymbool van de gewone man. De PinUp Club was het programma waar iedereen naar keek, maar dat niemand ooit gezien had. Al leek het wel alsof de grens van wat kon en wat absoluut verboden was ondertussen verschoven was. Hoewel. Toen Jessie De Caluwé in 1991 de Italiaanse pornoster la Cicciolina naar de studio van Zeg maar Jessie haalde, schoot de BRT-directie opnieuw in een kramp. La Cicciolina – geboren als Ilona Staller – had in 1978 als eerste haar borsten getoond op de Italiaanse televisie. De directeur-generaal van de VRT was doodsbenauwd dat ze hier in primetime eenzelfde behoefte zou voelen. Bloot, bloter, blootst heette de aflevering. ‘Plots veranderde het uitzenduur. Normaal kwamen we na het nieuws. Ineens moesten we om tien uur beginnen. Uiteindelijk zijn we om halfelf op antenne gegaan’, vertelt Jessie De Caluwé. ‘Het was much ado about twee vierkante centimeter schoonheid. Er was een zweem van een tepel te zien. Voor ons draaide het daar niet om. We vroegen ons gewoon af: kunnen we ongedwongen over seks praten?’

DE NIEUWE PREUTSHEID

Naakt op televisie. Zelfs nadat half Vlaanderen zijn hart had gelucht bij Delieve lust bleef het een slappe koord om op te wandelen. Toch op de openbare omroep. Het was de commerciële televisie die het pad verder effende. Liekens begon op Kanaal 2 met Vanavond niet, schat, de televisievariant van De lieve lust. Mensen zaten rond een tafel, andere mensen belden en ze hadden het iedere week over een thema. Van leeftijdsverschil tot geen zin in seks. Het bleef bij praten. Er was nauwelijks iets te zien.

‘Zelfs de blote David die wij in de studio hadden staan, riep bij sommige kijkers weerstand op’, vertelt Goedele. ‘Maar ik vind die voorzichtigheid en die terughoudendheid niet zo erg. Je moet niet zomaar een grens overschrijden, je moet die zachtjes verschuiven. Uiteindelijk gaat het over de boodschap die je wilt overbrengen.’

De deur die Vandenhaute en Liekens hadden opengegooid, schopte Dutroux in 1996 op dramatische wijze dicht. Van fijn en funky werd seks weer gevaarlijk en vies. ‘Je voelde die verkilling onmiddellijk’, vertelt Vandenhaute. ‘Ik weet nog dat Schoukens zei: ‘Vanaf nu moeten we oppassen.’ De hoerasfeer was voorbij. Het programma verhuisde naar de zondagavond. Dat was beter voor iedereen, dacht men.’ Zelfs Liekens zweeg even over seks. ‘Dat was niet bewust. Ik had zin om iets anders te doen. Maar misschien speelde het wel mee. De wind was gedraaid. Terwijl er maar één manier is om te vermijden dat er nieuwe Dutrouxs opstaan en dat is zo veel mogelijk praten over seks.’

‘De nieuwe preutsheid’ wordt het ook wel genoemd. Naar het schijnt hebben we er weer collectief last van. Toen de vorige minister van Media Ingrid Lieten voorzichtig suggereerde dat een programma als Spuiten en slikken niet zou misstaan op de VRT, vond niemand minder dan Bart De Wever het nodig om te waarschuwen voor de nakende ondergang van de westerse beschaving. ‘De openbare omroep moet in deze tijd meer dan ooit een baken zijn waar goede, ouderwetse volksverheffing voorop blijft staan’, klonk het.

Seks hoort daar blijkbaar niet bij. Liekens slaakt een diepe zucht. Ze is pas terug uit Londen, waar ze voor Channel 4 meewerkt aan een programma rond seksuele voorlichting van jongeren. ‘Vandaag is internet de bron van seksuele opvoeding. De invloed van porno is daarbij niet te onderschatten. Ik heb echt grote ogen getrokken. Alle zestienjarige jongens die ik sprak, waren ervan overtuigd dat seks gelijkstaat aan klaarkomen in het gezicht van een meisje. Het is niet slecht om een tegengewicht te bieden en nee, dat doe je niet door te eisen dat het internet ’s nachts wordt uitgeschakeld. Ik denk dat een openbare omroep daar een rol te vervullen heeft.’ Na Seks@Canvas van Annick Ruyts, misschien Seks@Ketnet? Is dat de volgende stap? Liekens lacht. ‘Gisteren nog vroeg iemand me: wat is eigenlijk die angst voor seks? Dat we gekwetst worden? Dat we ongewenst zwanger worden? Dat we een vieze ziekte oprapen? Maar puur an sich:wat is er nu zo erg aan seks? Alle studies tonen aan dat hoe meer jongeren weten over seks, hoe later ze eraan beginnen.’

En toch. Seks op televisie speelt liever op zeker en veilig. Van voorlichting is het nu vooral een spel geworden. Een onschuldig spel. VIJF heeft de donkerste en koudste maand van dit jaar alvast uitgeroepen tot de heetste en de natste. Met onder andere Alle dagen seks, Sex Academy en Dating Naked. ‘Dit wordt geen ordinaire seksshow’, benadrukt Ann Reymen, presentatrice van Alle dagen seks. ‘Ik heb het niet over vingeren of pijpen, er worden geen piemels en vagina’s getoond. Het gaat er gewoon over dat als we wat meer seks zouden hebben de wereld beter zou zijn.’

ALLE DAGEN SEKS

Vanaf 4/1 om 21.30 op VIJF.

DOOR TINE HENS

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content