John Ford en Henry Fonda blinken uit in de magistrale Steinbeck-verfilming ‘The Grapes of Wrath’.

JOHN FORD

Met Henry Fonda, Jane Darwell en John Carradine

vanaf 5 september in flagey

The Grapes Of Wrath ****

Ooit stelde John Ford (1894-1973) zich aan de Amerikaanse regisseursgilde voor met de woorden : ‘My name is John Ford and I’m a director of westerns’. Daarmee leverde de founding father van de Amerikaanse cinema een van de meest legendarische understatements uit de filmgeschiedenis af. Tenslotte heeft Ford niet alleen een resem archetypische westerns gemaakt zoals Stagecoach, My Darling Clementine, Rio Grande, Fort Apache en The Searchers, maar ook tal van romantische komedies , tearjerkers, oorlogsfilms, documentaires en socio-drama’s.

Een van de hoogtepunten uit zijn indrukwekkende, zes decennia omspannende oeuvre is The Grapes of Wrath uit 1940, een aangrijpend en briljant geregisseerd heimatdrama. Daarvoor baseerde Ford zich op John Steinbecks gelijknamige roman over roots, familie en de gesels van de Grote Depressie, a great American novel die het jaar ervoor nog werd bekroond met de Pulitzer Prijs.

In The Grapes of Wrath zoomt Ford haarscherp in op de verpauperde boerenfamilie Joad. Die wordt in het reveil van de jaren dertig gedwongen haar geboortedorpje in Oklahoma te verlaten en met pak, zak, ooms en tantes richting het welvarende Californië te trekken. Sinds de Grote Depressie het Amerikaanse achterland in een economische wurggreep houdt, kunnen arme drommels als de Joads de pachtprijzen immers niet langer betalen, en moeten ze, beroofd van hun land, elders op zoek naar werk.

De Joads zijn niet de enigen die dit miserabele lot ondergaan. Tegen wil en dank komen ze terecht in een ware hongerstoet, samengesteld uit duizenden gezinnen die aan de westkust van Amerika werk, voedsel en een onderkomen hopen te vinden. Tevergeefs. Meer dan wat schandalig onderbetaalde klusjes worden de nieuwe immigranten immers niet gegund. Er ontstaat algauw een autochtoon lompenproletariaat dat door de Californische werkgevers zonder de minste scrupules wordt uitgebuit. Of hoe de Amerikaanse Droom razendsnel ontaardt in een sociale nachtmerrie, wanneer solidariteit en empathie opzijgeschoven worden voor geldgewin en opportunisme.

Ook vijfenzestig jaar na datum blijft die boodschap van The Grapes of Wrath in de oren klinken als een nauwelijks mis te verstaan ‘j’accuse’‘, en dat van een cineast die te boek stond als overtuigd Amerikaans patriot, soms zelfs op het foute af. Niet toevallig was Ford afkomstig uit een kroostrijk gezin van arme, Ierse immigranten, en thema’s als roots en familie – waarvoor hier een vurig pleidooi gehouden wordt – hebben altijd een cruciale rol gespeeld binnen zijn conservatieve ethos.

De boodschap van de film is beslist niet de enige reden waarom deze magistrale Steinbeck-verfilming de tand des tijds heeft weten te doorstaan. Er is de contrastrijke zwart-witfotografie die nog steeds een akelig realistisch spookbeeld oproept van ontbering en ontworteling, terwijl de jonge Henry Fonda nooit beter, subtieler en ontroerender was dan in de rol van Tom Joad, gewetensvol proto-Amerikaan annex symbool voor alle onderdrukten.

Een niet te missen klassieker, straks te zien in Flagey, samen met My Darling Clementine (vanaf 7 september) en Fort Apache (vanaf 9 september) als mini-retrospectieve rond de samenwerking tussen John Ford en Henry Fonda, die in 2005 precies honderd jaar zou zijn geworden.

Dave Mestdach