De zeven langspelers van Sovjetmeester Sergei M. Eisenstein waren in alle opzichten revolutionair, zo bewijst de Eisenstein Collection.

Sergei M. Eisenstein is wellicht het bekendst als de meestermanipulator achter Pantserkruiser Potjomkin (1925), een vaste klant in de lijstjes van ‘beste films ooit gemaakt’. Een mens zou haast durven te vergeten dat de in 1898 in Riga geboren en uitzonderlijk erudiete architectenzoon met Oktober, Aleksandr Nevsky en Ivan de Verschrikkelijke nog meer pronkstukken uit de Sovjetcataloog op zijn naam heeft staan.

Eisenstein hád politieke invloed, zeker als aanvankelijk vurig aanhanger van de Oktoberrevolutie uit 1917 en als adept van de agitatiepropaganda (AgitProp) en politieke theatergezelschappen (ProletKult) van weleer. Toch is het vooral op technisch en stilistisch vlak dat zijn impact nauwelijks kan worden overschat. Zijn energieke montagetechnieken, innoverende theorieën en expressieve camerastandpunten hebben tot ver buiten het Sovjetimperium school gemaakt en hielpen mee de moderne filmgrammatica definiëren.

Geen wonder dat Eisenstein – voor in Amerika de Rode koorts uitbrak – tot in Hollywood als een visionair gold. In 1930 werd hij zelfs door Paramount uitgenodigd om een film te draaien, maar An American Tragedy, naar de roman van Theodore Dreiser, is er nooit gekomen. De eigengereide Eisenstein botste algauw frontaal met het rigide studiosysteem ginds én met het toenmalige hoofd van Hollywoods technische commissie die een notoir anticommunist was.

Ook zijn volgende project Que Viva México! – gedraaid met kapitaal van de beroemde linkse schrijver Upton Sinclair – werd nooit voltooid. Dat fiasco zette zijn Amerikaanse mecenas er zelfs toe aan om vadertje Stalin ter verantwoording te roepen door middel van een brief met de vraag: ‘Ik heb uw staatsburger S. M. Eisenstein een bedrag voorgeschoten om een film te maken. Waar is mijn geld en waar is mijn film?’

Dat Stalin zijn buitenlandse kuren en avonturen niet wist te waarderen, ondervond Eisenstein – die in Amerika regelmatig in het gezelschap van kameraad Charlie Chaplin werd gespot – nadien aan den lijve. Niet alleen werd hij op het matje geroepen in het Kremlin, ondanks zijn reputatie en talent liep hij regelmatig staatsopdrachten mis en zag hij zichzelf verplicht bij te klussen als docent aan de filmacademie van Moskou.

Toch zou Eisenstein – ondanks alle conflicten met de autoriteiten en zijn zwakke gezondheid – in 1944 nog één keer uithalen: met het als nationalistische propaganda vermomde kostuumepos Ivan de Verschrikkelijke. Helaas herkende Stalin zichzelf in de paranoïde dictator en omdat hij vermoedde dat de lepe Vader van de Montage op communistische kosten een stiekeme persiflage op hem had gemaakt, verbood hij het tweede luik. Sergei M. Eisenstein overleed in 1948 op amper vijftigjarige leeftijd aan een hartaanval. Zijn artistieke erfenis is nog altijd springlevend – ten getuige: deze box.

DAVE MESTDACH