‘SEKS IN HET GETTO WAS PERVERS, MAAR ZEER MENSELIJK’

Agnieszka Holland: 'IK WAS WOEST TOEN SPIELBERG MET ZIJN CAMERA DE GASKAMERS BINNENDRONG. ER ZIJN GRENZEN AAN HOE JE DE HOLOCAUST VERFILMT, MAAR DIE MOET IEDEREEN VOOR ZICHZELF VASTLEGGEN.' © KRIS DEWITTE

Tussen twee opdrachten voor HBO door draaide de Poolse regisseuse Agnieszka Holland In Darkness, het waargebeurde verhaal van Joden die zich na de ontruiming van het getto van Lviv voor de nazi’s verstopten in de riolen. En het zijn bepaald geen lieverdjes. ‘Als je engeltjes maakt van de slachtoffers van de Holocaust dood je hen een tweede keer.’

De voorbije jaren regisseerde Agnieszka Holland (°1948) afleveringen van onvolprezen tv-series als The Wire en Treme. Daarvoor stond de uitgeweken Poolse vooral bekend om mooie films als The Secret Garden (1993) en Europa Europa (1990). Die laatste gaat over een Joodse tiener die zich voordoet als een Ariër en bij de Hitlerjugend terechtkomt. In het voor een Oscar genomineerde Bittere Ernte (1985) schetste Holland – haar vader was een Joodse journalist – de complexe verhouding tussen een Poolse boer en een voor de nazi’s gevluchte Joodse vrouw. De Jodenvervolging staat ook centraal in haar nieuwe film In Darkness. Daarin helpt een rioolwerker en kruimeldief, aanvankelijk uitsluitend voor de poen, een tiental Joden die zich voor nazi’s en collaborateurs verstoppen in de stinkende, van ratten vergeven riolen van de destijds Poolse en tegenwoordig Oekraïense stad Lviv.

De vele praktische maar vooral ethische vraagstukken zouden mij ervan weerhouden om de Holocaust in een speelfilm na te bootsen. Jij laat je niet van de wijs brengen. Je vindt zo’n reconstructie niet problematisch?

AGNIESZKA HOLLAND: Claude Lanzmann (bekend van de negen uur durende documentaire Shoah, nvdr.) stelt dat het ondenkbaar is om de Holocaust in een fictiefilm aan bod te laten komen. Ik zie het anders: we zullen nooit in staat zijn om de onbegrijpelijke gruwel uit te beelden op een manier die voldoening geeft, maar we mogen niet nalaten het toch te proberen. Het is een van de belangrijkste ervaringen ooit van de mensheid. En niet eens een afgesloten hoofdstuk. Het kan zich opnieuw voordoen. De Holocaust heeft getoond tot wat de mens in staat is. Dat kunstenaars en vertellers over een dermate ingrijpend iets moeten zwijgen, aanvaard ik niet. Dat zou laf en vooral destructief zijn. Vanuit pedagogisch oogpunt is het ook al niet aangewezen. Fictie zoals de tv-serie Holocaust of zoals Schindler’s List heeft een enorme impact op de mensen. Misschien nog belangrijker is dat Schindler’s List de overlevenden massaal aangespoord heeft om te getuigen.

Maar gaan sommige films over de Holocaust niet over de schreef?

HOLLAND: Hoe dan ook is wat er werkelijk gebeurd is onvergelijkbaar veel erger dan elke reconstructie. Maar er zijn wel grenzen. Die moet iedereen voor zichzelf vastleggen. Ik was beschaamd en woest toen Spielberg in Schindler’s List met zijn camera de gaskamers binnendrong. Dat is mijn aanvoelen: je moet het daar niet mee eens zijn.

Volgens Spielberg was ik de enige regisseur die voor de prestigieuze HBO-serie Band of Brothers de bevrijding van de concentratiekampen kon filmen. Ik heb geweigerd. De beelden die fotografen en cameramannen tijdens die bevrijding hebben gemaakt zijn zo schokkend en hebben de mensheid zo sterk gemarkeerd. Ik kan me niet voorstellen dat je ze reconstrueert. Noch hoe je ze zou kunnen reconstrueren.

Waar vind je om te beginnen mensen die zo mager zijn? Moet je met aidslijders werken? Met minder magere mensen toon je niet hoe diep we toen in de hel gezakt waren. De producenten stelden poppen voor. Maar nog afschrikwekkender dan de opeengestapelde lijken waren de skeletten die nog leefden en ons met grote ogen aankeken. Mensen zoals u en ik. Bleek dat ze de poppen konden laten bewegen. Dat was een brug te ver. Ik kan geen scène in een concentratiekamp filmen alsof het een zombiescène uit The Walking Dead is.

Het valt op dat je de Joden in het riool weinig sympathiek voorstelt.

HOLLAND: Ze zijn gewelddadig, gefrustreerd, trouweloos. De meeste films maken engeltjes van de slachtoffers. Maar zo ontmenselijk je hen juist. Je doodt hen een tweede keer als je hen het recht niet gunt om te zijn wie ze zijn: mensen zoals jij en ik. Het monsterlijke van de Holocaust is niet dat de goede, nobele mensen uitgemoord werden maar dé mens: jij, ik, hij, zij, iedereen.

Ook de vele seksscènes springen in het oog. Zelfs tussen de ratten werd gevreeën.

HOLLAND:In Darkness is opgedragen aan mijn vriend Marek Edelman. Hij was de laatste overlevende leider van de opstand in het getto van Warschau, en nadien een opposant van het communistische regime. Die extreem eerlijke man heeft een boek geschreven over liefde in het getto. Hij beklemtoonde dat de lichamelijke liefde, seks, zeer aanwezig was. Mensen hadden nood aan die bijna onbeschofte nabijheid. Door dat te negeren, verberg je een belangrijk deel van de waarheid. Dat heeft me aangemoedigd om deze keer niet preuts te zijn. Seks in die omstandigheden was pervers, wanhopig en zeer menselijk.

The Wire, Treme: je werkt veel voor de Amerikaanse betaalzender HBO? Geeft dat zoveel voldoening als de regie van een bioscoopfilm?

HOLLAND: Ik sta dan ten dienste van de man die de serie bedacht heeft en volg meer zijn visie dan de mijne. Dat is een feit. Maar ik kan op tv ook mijn ei kwijt. Ik heb net voor HBO Burning Bush gedraaid, een miniserie over de Sovjetinvasie die een einde maakte aan de Praagse Lente en over Jan Palach, de jonge student die zichzelf uit protest in brand stak. Ik studeerde toen in Praag en was zeer geëngageerd. Dus wees maar zeker dat die driedelige tv-film van vier uur me zéér nauw aan het hart ligt.

The Wire en Treme waren opwindende ervaringen. Ik voelde me als een oorlogsreporter. Je belandt op onbekend terrein, maar door je werk word je een deel van een fascinerende werkelijkheid. De voorbije tien jaren waren de beste Amerikaanse tv-series stukken opwindender dan de Amerikaanse films. Die goeie series zijn geïnspireerd door de Amerikaanse cinema van de jaren zeventig en inspireren nu op hun beurt de Amerikaanse cinema. Kijk maar naar de recente Oscarwinnaars. Kathryn Bigelow had Zero Dark Thirty voor HBO kunnen maken. Ben Afflecks Argo was iets minder ambitieus en dus meer iets voor Showtime. (lacht)

IN DARKNESS

Vanaf 15/5 in de bioscoop.

DOOR NIELS RUËLL – FOTO KRIS DEWITTE

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content