Museum Boijmans Van Beuningen,Museumpark 18-20 in Rotterdam, tot 16/11. www.boijmans.nl

Het Boijmans Van Beuningen pakt dezer dagen uit met een tapijtenreeks van Pieter Paul Rubens. Bijzonder aan de tentoonstelling is dat ze drie fases van het creatieproces toont. Het begint met kleine schetsen in olieverf op paneel. Daarna komen de modelli, op een iets groter formaat. Ten slotte komen de ontwerpkartons, op grootte van de tapijten. In tegenstelling tot de kartons zijn de schetsen en modelli bewaard gebleven. In Rotterdam worden ze samen met de acht wandtapijten getoond.

Het hangt er allemaal nogal monumentaal bij in het Boijmans, maar dat kan niet verhullen dat de grote kracht van een tapijtenreeks hier teloorgaat, namelijk de manier waarop Rubens de illusie van de scènes ten top dreef door zijn ontwerpen af te lijnen met architecturale motieven in plaats van met florale omlijstingen. Oorspronkelijk werden de tapijten vlak naast elkaar gehangen, waardoor je één ruimtelijk continuüm kreeg. Dat is in Rotterdam niet het geval. De tapijten komen bovendien uit verschillende edities, en heel wat opdrachtgevers hadden graag nog een ouderwetse rand met florale motieven, wat de ruimtelijke illusie danig op de proef stelt. In Rotterdam accentueert men het creatieproces via de schetsen en modelli, en daardoor kan je de acht tapijten niet allemaal tegelijk zien. Voeg daaraan toe dat de meeste kleuren van de tapijten verdwenen zijn, en de sensatie is allang zo groot niet meer.

Blijft over: indrukwekkende composities en kunsthistorisch genot. Rubens bewijst nog maar eens dat hij de meest erudiete schilder van zijn tijd was. Als een van de eersten zette hij het leven van Achilles om in een tapijtenreeks – een intellectueel en artistiek huzarenstukje, al was de Achilles uit Homerus’ Ilias hem te onbehouwen en te wreed. Rubens maakte van Achilles een held die verliefd kon worden en die zichzelf als jongeman ontmaskerde tegenover de vrouwen waartussen hij zich diende te verbergen, ditmaal niet doordat hij een zwaard trok, maar doordat hij al even onbesuisd een helm op zijn hoofd zette. Kortom, Achilles was voor Rubens niet langer een woesteling, maar een held van vlees en bloed. En toch zijn deze tapijten geen illusie op mensenmaat. Wel op maat van de groten der aarde. Grote, robuuste figuren in zelfzekere verftrekken: tapijtwevers wisten daar wel raad mee.

Door LARS KWAKKENBOS