Nu steeds meer mensen alleen in de stad wonen, mag eenzaamheid wel de nieuwe pest genoemd worden, een epidemie die goed gedijt in betonnen polissen. Olivia Laing werd er slachtoffer van, maar vond ook troost en misschien zelfs een remedie in de kunsten.

Het was de liefde die Olivia Laing van Engeland naar New York dreef. Halsoverkop volgde ze de nieuwe man in haar leven naar de stad der steden, dat Amerikaanse Babylon, dat Sodom en Gommora, de stad die nooit slaapt. Verliefd, maar de liefde bleek niet zo wederzijds als gehoopt, en na wat kille telefoongesprekken vol stiltes is ze weer alleen, in een stad waar ze niemand kent. Het liefdesverdriet werkt isolement in de hand en te vaak zit ze op haar appartementje, enkel belicht door de koele glans van haar Facebook-feed. Ze heeft werk, maar niet voldoende om haar dag te vullen, en om niet helemaal te verkommeren gaat ze wandelen. Toevallig slentert ze het Whitney Museum of American Art binnen, waar ze oog in oog komt te staan met Nighthawks, het wereldberoemde doek van Edward Hopper. De schok van herkenning is groot: Hopper heeft haar stedelijke eenzaamheid perfect gevat.

Laing bijt zich vast in Hopper, wil weten hoe hij erin slaagde het urbane isolement zichtbaar te maken en breidt haar onderzoek uit met drie andere kunstenaars: Andy Warhol, Henry Darger en David Wojnarowicz. Wacht even, Warhol, het mediagenieke poparticoon dat zich in The Factory constant omringde met een meute junks, rockmuzikanten, dragqueens en mooie jongens? Hij zou eenzaam zijn? Laing toont aan dat hij misschien wel de eenzaamste was. Warhol worstelde met zijn uiterlijk, met zijn beperkte spraakvermogen en verborg zich liever achter zijn camera dan met mensen te interageren. Vaak drukte hij de wens uit een machine te zijn, een automaat die niet aangeraakt hoeft te worden, die niet hunkert naar liefde. Het beterde er niet op toen zijn oude muze Valerie Solanas een pistool bovenhaalde en hem neerschoot. Je zou van minder mensenschuw worden. Laing rehabiliteert Solanas trouwens enigszins dankzij haar diepgravend onderzoek. Daarin ligt de sterkte van deze essaybundel: Laing laat geen spoor onbenut, maar overvalt de lezer ook niet met gortdroge uitweidingen – altijd zie je haar kunstenaars in levenden lijve voor je, zwervend door New York, arm maar ambitieus, beroemd en tegelijk alleen tussen bewonderaars.

Tussendoor onthult ze met mondjesmaat meer over haar eigen eenzaamheid. Niet te beroerd om met haar scherpe pen in haar eigen ziel en verleden te spitten. Bijna terloops vertelt ze over haar lesbische moeder, over haar spaak gelopen relatie, haar hunker naar anonieme seks, haar onvermogen om een praatje te slaan met de barista die haar elke dag koffie schenkt. Niet dat ze haar misère etaleert: haar kunstenaars en hun demonen blijven altijd op de voorgrond staan. Het is begeesterend hoe ze minder bekende artiesten als Darger en Wojnarowicz voor het voetlicht brengt; het is slim hoe ze verbanden legt met Hitchcock, Garbo en Rimbaud; het is mooi hoe ze via de kunst troost biedt aan iedereen die zich ooit al eens alleen heeft gevoeld.

DE EENZAME STAD *****

Olivia Laing, De Bezige Bij (originele titel: The Lonely City), 352 blz., ? 24,90.

RODERIK SIX

CENTRALE ZIN Je kunt overal eenzaam zijn, maar eenzaamheid die voortkomt uit het wonen in een metropool, te midden van miljoenen andere stadsbewoners, heeft iets aparts.