In die vroege uren van nieuwjaarsdag 2009 schoot een blanke veiligheidsagent de zwarte Oscar Grant dood in een metrostation in een buitenwijk van San Francisco. Scenarist-regisseur Ryan Coogler fictionaliseerde in zijn langspeeldebuut Fruitvale Station Grants laatste dag en won daarmee vorig jaar de Grand Jury Prize op het Sundance-filmfestival. ‘In de VS haalde die misdaad amper het nieuws.’

De met een smartphone geschoten footage van de feiten waarmee je de film begint, laten er geen twijfel over bestaan: Grant werd min of meer geëxecuteerd.

RYAN COOGLER: Het zijn beelden die je in je slaap achtervolgen. Je voelt dat er iets verschrikkelijks aan het gebeuren is. De passagiers in het stilstaande metrotuig – zwart én blank – roepen tegen de agenten dat ze niet moeten overdrijven. Grants vrienden, die naast hem op de grond zitten, proberen de gemoederen te bedaren. En die pseudoflikken gaan steeds verder. Dan hoor je die knal en weet je dat het te laat is. Het ergste van al: als de omstanders die beelden niet geschoten hadden, was deze zaak ongetwijfeld in de doofpot beland. In de Verenigde Staten haalde ze zelfs amper het nieuws.

Overdrijf je niet? Ik herinner me berichtgeving, hier in het VRT-journaal, over de rellen die in de weken nadien volgden.

COOGLER: Oké, enkele lokale tv-zenders hadden het over het incident en de naweeën ervan. Maar de nationale media schoten pas in actie nadat verschillende getuigen hun smartphonefootage online hadden gezet en de beelden viraal waren gegaan. Ik zweer het je: zonder die filmpjes was die metroagent vrijuit gegaan. Ik ben opgegroeid in de buurt van de feiten en weet als geen ander dat dit soort zaken eerder regel dan uitzondering is.

Wanneer besloot je om je eerste film op de Grant-zaak te baseren?

COOGLER: Als beginnend filmschoolstudent bevond ik me in een vreemde situatie. Ik had absoluut geen idee wat voor soort films ik wilde maken. Mijn – overwegend blanke – klasgenoten hadden dat probleem niet. Je had nerds die Lord of the Rings-achtige fantasy-epossen wilden draaien. Er waren intellectuelen die droomden van Jean-Luc Godard-achtige experimenten. Buiten mezelf wist iedereen wat hij wilde. Tijdens de scenarioles vond ik eindelijk mijn stem. Ik ontdekte dat schrijven tot een ongelooflijke catharsis kan leiden. Ik kon werkelijk al mijn frustraties van me af schrijven. Bovendien besefte ik dat ik op die manier een stem kon geven aan bevolkingsgroepen die doorheen de filmgeschiedenis nog maar amper aan bod zijn gekomen.

Maar wat bracht je concreet bij Grant?

COOGLER: Opnieuw: de berichtgeving. In het nieuws passeerden voornamelijk beelden van zwarte relschoppers die bijna beestachtig protesteerden tegen het onrecht dat Oscar was aangedaan. Ik wilde dit verhaal menselijk maken, dacht ik bij mezelf. Aanvankelijk leek dat makkelijker gezegd dan gedaan. Toen ik aan het project begon, mocht ik enkel de politiedossiers inkijken. Pas later kreeg ik toestemming om met Oscars familie en vrienden te praten. Zonder hun input was Fruitvale Station nooit zo diepgravend geweest.

Criticasters beweren dat hun inbreng iets te voelbaar is. Ze beschouwen de film als een heiligverklaring van Grant.

COOGLER: Ik blijf die kritiek pure bullshit vinden. Een typisch voorbeeld van de vooroordelen die vandaag de dag in de VS leven. Laat je niks wijsmaken: Amerika is nog steeds fucked up. De kloof tussen blank en zwart is nog steeds hemelsbreed. Als een Afro-Amerikaan uit een niet al te beste buurt komt, een strafblad heeft en een hoodie draagt, krijgt hij automatisch het stempel van gewetenloze gangster. Inderdaad, kerels als Oscar hebben dingen op hun kerfstok – wat ik ook laat zien in mijn film. Tegelijkertijd zijn het mensen van vlees en bloed wier leven om veel meer dan seks, drugs en geweld draait. Je kunt het me toch niet kwalijk nemen dat ik ook dat aspect in de verf wilde zetten?

Fruitvale Station viel niet alleen op Sundance, maar ook in Cannes en Deauville in de prijzen…

COOGLER:(onderbreekt) Wat een ongelooflijke verrassing! Dat de prent de Sundance-selectie haalde, was voor mij al een droom die werkelijkheid werd. Maar de grote plas oversteken om mijn kleine filmpje te presenteren en dan nog eens in de prijzen te vallen… woorden schieten me te kort. Ik zal eerlijk zijn: eigenlijk wist ik tot vorig jaar amper iets over de wereld buiten de VS. Daar schaam ik me nu diep voor. Misschien zegt dat iets over mijn oppervlakkige karakter. Maar het zegt nog veel meer over het bedroevende niveau van het Amerikaanse onderwijs. Ik kan me geen enkel moment herinneren waarop Europa behandeld werd. Je begrijpt dus dat ik achterover viel van verbazing toen we in Cannes of all places met open armen ontvangen werden. Daar sta je dan als onwetende Afro-Amerikaan in een mondaine Franse badstad je wel heel persoonlijke project te presenteren. (lacht)

Tot slot: naar verluidt is je volgende project een Rocky-spin-off over de kleinzoon van diens geduchte tegenstander Apollo Creed. Dat klinkt niet meteen als een persoonlijk verhaal.

COOGLER: En toch ligt die materie me ongelooflijk na aan het hart. Mijn vader is misschien wel ’s werelds grootste Rocky-fan. We hebben die films tientallen keren gezien. Ik ken ze van binnen en van buiten. Het verhaal draait om de strijd die de aspirant-bokser moet leveren om zijn familie te overtuigen van zijn droom. Een persoonlijker relaas kan ik me niet inbeelden. En ja, Sylvester Stallone speelt mee! (lacht)

FRUITVALE STATION

Vanaf 15/1 in de bioscoop.

DOOR STEVEN TUFFIN

Ryan Coogler ‘DIE SMARTPHONEBEELDEN VAN OSCARS DOOD ACHTERVOLGEN JE IN JE SLAAP. HET ERGSTE VAN AL: ALS DE OMSTANDERS DIE NIET GESCHOTEN HADDEN, WAS DEZE ZAAK IN DE DOOFPOT BELAND.’