Leven & Werk van Dokter Seks. In zijn jongste film herinnert Bill Condon aan de invloed van bioloog Alfred Kinsey op de Westerse wereld. In de Verenigde Staten deed de biopic al heel wat stof opwaaien, maar dat juicht de regisseur alleen maar toe. ‘Kinseys grootste missie was: de ramen openen en frisse lucht binnenlaten.’ Door Ruben Nollet

Op januari 1948 dropte de Amerikaanse bioloog Alfred Kinsey een bom waarvan de schokgolven nog steeds voelbaar zijn. Zijn studie Sexual Behavior in the Human Male was het resultaat van tien jaar interviews met mensen van allerlei rang, slag en stand over hun seksuele ervaringen. De eerste reactie van de wereld was er eentje van nieuwsgierigheid – het boek ging tijdens de eerste maanden meer dan 200.000 keer over de toonbank – maar sloeg al snel om in verontwaardiging. Eenmaal van de schok bekomen, ging de conservatieve goegemeente furieus in de tegenaanval.

Door zijn grensverleggende werken wordt Kinsey algemeen beschouwd als de vader van de seksuele revolutie. Hij trok zich geen fluit aan van wat conservatief Amerika dacht en werd zo een van de eersten die de Verenigde Staten uit de puriteinse wurggreep probeerden te halen. Dat net Bill Condon het idee opvatte om zijn levensverhaal te verfilmen, hoeft niet te verwonderen, want de regisseur heeft het wel voor figuren met een eigen kijk op moraliteit. In zijn opmerkelijke regiedebuut Gods and Monsters boog hij zich al over het tragische einde van de campy griezelcineast James Whale, maker van onder meer Frankenstein en The Invisible Man.

Condon zal wel geweten hebben dat hij zijn nek uitstak door precies Kinsey als onderwerp te nemen van een (verheerlijkende) biografie, want sinds de jaren ’40 is de wetenschapper een van de favoriete doelwitten van conservatief Amerika. Fijne organisaties als de Concerned Women for America en de Traditional Values Coalition eisten dan ook dat de film uit de zalen werd gebannen, en ook rechtse talkshows als de Bill Reilly Factor deden hun duit in het zakje. De ironie van de situatie – Bill Reilly Factor wordt gemaakt door het Fox-netwerk van Rupert Murdoch, dat ook verantwoordelijk is voor de distributie van Kinsey – is ook Bill Condon niet ontgaan. (‘Typisch voor de Amerikaanse media, uiteindelijk zitten we allemaal onder dezelfde paraplu.’) Maar omdat hij maar een halfuurtje kan vrijmaken in zijn drukke agenda, gaan we meteen naar de kern van de zaak.

Waarom is seks zo gevaarlijk?

Condon: Oh boy, dat is natuurlijk de vraag der vragen! (lacht) Wat ik me vooral heb afgevraagd, is waarom praten over seks zo moeilijk en gevaarlijk is. Totnogtoe hebben we Kinsey enkel in Amerika voorgesteld en telkens moest ik vaststellen dat de slogan van de film, Let’s talk about sex, voor veel mensen bedreigend overkomt. Soms denk ik dat het te maken heeft met het isolement van de Verenigde Staten; het feit dat we op een groot eiland leven. We worden wel elke dag gebombardeerd met seksuele woorden en beelden, maar seks maakt nog steeds geen deel uit van onze dagelijkse gesprekken. Nu wordt er al lang niet meer over gepraat.

Maar het moet toch ook een diepere oorzaak hebben?

Condon: Absoluut, en daar had Kinsey het ook over. Hij noemde seks ‘a factory of affection’, een affectiefabriek, wat ik nog steeds een prachtige uitspraak vind. Maar seks heeft ook de kracht om huwelijken te vernietigen en gezinnen te ontrafelen. Seks heeft te maken met passies die een mens niet altijd in de hand heeft en die in staat zijn om onze redelijkheid te overwinnen. Waarschijnlijk is dat de hoofdreden waarom zoveel mensen seks nog steeds gevaarlijk vinden.

Is dat geen extra reden om veel over seks te praten, zodat we op z’n minst weten waarover we het hebben?

Condon: Dat was ook de conclusie van Kinsey. De mensen die hij interviewde voor zijn onderzoek stelden hem bijna zonder uitzondering dezelfde vraag: ‘Ben ik normaal?’ Mensen zijn daardoor geobsedeerd, omdat niemand echt weet hoe het seksleven van anderen eruitziet. De grootste missie van Kinsey was: de ramen openen, frisse lucht binnenlaten. Hij wou duidelijk maken wat de mensen écht doen in bed, de seksuele regels en vooroordelen doorprikken. Uiteindelijk komt het allemaal neer op respect voor ieders individualiteit. Ik had geen zin om een prekerige film te maken, maar als de kijker er dat idee aan overhoudt, zal ik heel blij zijn. Als een aspect van je seksualiteit je ongemakkelijk maakt, omarm het dan als een deel van je persoonlijkheid. Voel je er niet schuldig over, en respecteer de individualiteit en gevoelens van anderen. Maar we kunnen nog steeds moeilijk over seks praten zonder ons ongemakkelijk te voelen. Of we maken er grapjes over, om het weg te lachen.

In hoeverre is dat een religieus probleem?

Condon: Religie heeft er nog altijd veel mee te maken. De vader van Kinsey was een methodistische predikant, een puritein. En zulke mensen doen niks liever dan onze meest fundamentele behoeftes in de kiem smoren. Waarschijnlijk uit schrik – ongebreidelde seksualiteit zou wel eens tot sociale chaos kunnen leiden. Kinsey verachtte godsdienst, maar had wel veel respect voor de zeden van een cultuur, noodzakelijk om een samenleving te organiseren. Hij begreep dat het ideaalbeeld van één perfecte partner – intellectueel, sociaal én seksueel – de sociale cohesie bevorderde. Maar hij was óók gefascineerd door de Bonobo-chimpansees, die sociale cohesie creëren via seks. Bij die apen doet iedereen het met iedereen en is dat de reden waarom ze samen blijven. De methodes zijn verschillend, maar de ambities zijn dezelfde: sociale orde scheppen uit potentiële chaos.

Hoop je dat je film kan helpen om de discussie over seks weer aan te zwengelen?

Condon: Ik ben niet iemand die gelooft dat een film écht een invloed kan hebben op de maatschappij, maar je kan als regisseur wel bepaalde vragen opwerpen. En deze film heeft toch stof doen opwaaien in de States. Er is veel over geschreven, en dan vooral over Kinseys reputatie. Sinds het verschijnen van zijn eerste boek is hij systematisch aangevallen en besmeurd door de rechtse propagandamachine. Tot vandaag worden allerlei leugens verspreid over wie hij was en wat hij deed. En het verontrustende is dat veel van die leugens zijn blijven hangen. Ik ben blij dat veel ernstige journalisten zijn figuur en zijn werken nu opnieuw hebben bekeken, en de mensen die hem aanvielen lik op stuk hebben gegeven. Er lopen meer van die verbeten en gefrustreerde kwezels rond dan je zou wensen, véél meer.

Heb je er leren kennen?

Condon: Wel, als je het woord ‘Kinsey’ intikt op Google, kom je automatisch uit bij de ergste van allemaal: Judith Reisman, een psychologe die Kinsey op alle mogelijke manieren probeert zwart te maken. Ze noemt hem een atheïst, een voorstander van geboortebeperking, abortus en homorechten. Ze verwijt hem ook zijn objectieve houding tegenover pedofilie en suggereert zelfs dat hij misschien zélf wel een pedofiel was. Sinds mijn film in de zalen loopt, krijgt die vrouw tegenwind van allerlei journalisten, die haar naar bewijzen vragen. The New Yorker publiceerde onlangs nog een geweldig artikel over haar theorie dat de nazi-vervolging van homoseksuelen nonsens was. Ze had beweerd dat alle nazi’s in feite homo’s waren, dat de homobeweging in Amerika nazi-tactieken hanteerde en dat we aan de vooravond stonden van een nieuwe holocaust door homoseksuelen. Door dat artikel leek mevrouw Reisman plots al een pák minder evenwichtig en betrouwbaar. (lachje)

Vond je het belangrijk om ook duidelijk te maken dat Kinseys research enkel de fysieke kant van seksualiteit bestudeert en dus maar de helft van het verhaal vertelt?

Condon: Dat idee wou ik met het eind van de film overbrengen, vandaar ook dat de finale veel sentimenteler is dan de rest. Kinsey was op emotioneel en sociaal vlak enorm lomp, maar tegelijk had ik ook begrip voor zijn standpunt dat hij niet wist hoe je emotie kan meten. Voor zijn onderzoek maakte hij een strikt onderscheid tussen seks en gevoelens, maar hij wist ook wel dat de fysieke kant niet het hele verhaal was. Seksuologen proberen emotie nu wél te meten en bij hun research te betrekken. Je hebt nu bijvoorbeeld studies over de verschillen in de seksuele activiteit van nieuwe en minder nieuwe koppels, en hoe tevreden ze zijn met hun seksleven.

Denk je dat Kinseys re- search of bevindingen ook ingefluisterd werden door de typisch mannelijke fantasie om zoveel mogelijk vrije seks te hebben?

Condon: Dat is een vooroordeel dat de meeste seks-researchers moeten overwinnen, en volgens mij is het antwoord: ja en neen. (Denkt na) Weet je, ik wil niets beweren dat Kinseys intenties als wetenschapper kan ondermijnen. Ik ben er ook echt van overtuigd dat zijn hoofdbekommernis de wetenschap was: gegevens verzamelen, analyseren en catalogeren om onze werkelijkheid te begrijpen. Het is best mogelijk dat hij er al eens opgewonden van werd, maar hij had zeker niet de bedoeling om zichzelf lekker wat op te geilen. (lacht) Maar tegelijk kan je er natuurlijk niet omheen dat de resultaten van zijn onderzoek een excuus vormden om veel losse seks te hebben.

Volgens mij had een vrouwelijke wetenschapper nooit dezelfde conclusies getrokken.

Condon: Waarschijnlijk heb je gelijk. Ik heb me ook vaak afgevraagd of Kinsey niet gewoon wou choqueren. In de jaren ’40 een volstrekt objectief onderzoek voeren naar seksualiteit, in een maatschappij waar je geen zin over seks mocht zeggen zonder een kruisteken te maken, is ongeveer het choquerendste wat je kon verzinnen.

Je regiedebuut ‘Gods and Monsters’ ging ook over de donkere kant van seksualiteit. Was het deze keer makkelijker om de film gemaakt te krijgen?

Condon: O nee! Ik ben Kinsey beginnen schrijven in 1999, en tot mijn grote ontnuchtering maakte Gods and Monsters het me op geen enkele manier makkelijker om een nieuwe film van de grond te krijgen. Het is vreselijk lastig om drama’s van deze omvang gefinancierd te krijgen, zeker in de Verenigde Staten. Nochtans was er veel te vertellen. Ik heb onlangs geprobeerd om een televisie- en een vliegtuigversie te maken en die duurt nóg 70 minuten! (lacht)

Een van Kinseys vuistregels was: ‘Geen eufemismen’. Zijn researchers moesten een kat een kat noemen. Hoe ver konden jullie daarin gaan?

Condon: Wel, in de Ver-enigde Staten geldt natuurlijk een censuursysteem. Maar ik heb nooit het gevoel gehad dat ik op mijn woorden moest letten, al gaan we op de keper beschouwd behoorlijk ver. We hebben de film gedraaid in New York, toch een heel bijzondere en progressieve stad. De crew bestond ook voornamelijk uit veteranen van mijn leeftijd, en die stonden heel open voor wat de film te zeggen had.

Moest je dan nergens op letten om de censuurcommissie niet te hard tegen de haren in te strijken? Te veel mannelijk naakt?

Condon: Ik wist dat mannelijk naakt op zich geen probleem was. Waar de censuurcommissie absoluut niet tegen kan, is een man die zichzelf in een vrouw stoot. Die beweging moet je vermijden. De reden waarom je nog veel meer vrouwelijk dan mannelijk naakt ziet op het witte doek, is volgens mij heel simpel. 98 % van de films wordt gemaakt door heteroseksuele mannen, en die zijn niet zo te vinden voor blote venten.

Kinsey publiceerde zijn boeken in de jaren ’60 en toch lijkt onze wereld vandaag puriteinser dan vroeger. Waar is het weer fout gelopen?

Condon: Ik heb in de voorbereiding voor deze film met veel seks-experten gepraat. Een van de ideeën die ik nog nooit had gehoord, was dat de jaren ’20 – de jazztijd – naar een wereld hadden kunnen leiden zoals we die in de jaren ’60 kenden. Maar daar heeft de Depressie toen een stokje voor gestoken. Misschien is hetzelfde gebeurd na de jaren ’60, met de economische crisis en de opkomst van aids. Telkens als er iets gebeurt wat de mensen bang maakt, wordt de klok weer teruggedraaid. Vandaar ook dat rechtse politici en bewegingen die cultuur van de angst zo graag voeden.

Wie was

Alfred Kinsey?

1894 Alfred Charles Kinsey wordt op 23 juni geboren in Hoboken, New Jersey. Zijn ouders zijn arme, diepgelovige en extreem conservatieve christenen. Over seks krijgt de jonge Alfred geen woord te horen. Alles is taboe. De armoede zorgt er ook voor dat de vele ziektes die de jongen krijgt, vaak onbehandeld blijven.

1908-1912 Kinsey ontwikkelt een passie voor kamperen en het buitenleven.

1906-1910 Op de middelbare school raakt Kinsey steeds meer in de ban van wetenschappen, met name zoölogie, biologie en plantenkunde.

1911 Kinsey wordt lid van de Boy Scouts.

1912 Kinseys vader dwingt hem om Engels en mechanica te studeren aan de school waar hij zelf doceert.

1914 Kinsey stapt tegen de zin van zijn vader over naar Bowdoin College in Maine om biologie te volgen.

1916 Kinsey studeert magna cum laude af in biologie en psychologie. Hij besluit te doctoreren in Harvard.

1919 Kinsey doctoreert met een studie over galwespen.

1920 Kinsey wordt assistent op het departement zoölogie van de universiteit van Indiana.

1921 Kinsey trouwt met Clara McMillan, die hij aan de universiteit heeft ontmoet.

1926 Kinsey publiceert het standaardwerk ‘An Introduction to Biology’, waarin hij de vakgebieden zoölogie en biologie verenigt.

1938 Kinsey start een overkoepelende studie van de menselijke seksualiteit wanneer hij tijdens een cursus seksuele opvoeding voor pas getrouwde koppels merkt hoe weinig zijn studenten van zichzelf en elkaar afweten.

1947 Het Kinsey Institute of Sex Research opent zijn deuren op de universiteit van Indiana.

1948 Kinsey publiceert ‘Sexual Behavior in the Human Male’, ook wel ‘The Kinsey Report’ genoemd. Na twee maanden zijn al meer dan 200.000 exemplaren verkocht. Het boek wordt verschillende keren herdrukt.

1950 De douane legt beslag op het researchmateriaal dat Kinsey laat overbrengen uit alle hoeken van de wereld, wegens ’te obsceen’.

1953 Kinsey staat op de cover van ‘Time’, in september verschijnt ‘Sexual Behavior in the Human Female’, dat zo mogelijk voor nog meer controverse zorgt, vooral in conservatief-christelijke en anti-communistische hoek.

1956 Kinsey sterft op 25 augustus aan een hartaanval. Hij werd 62.

1957 Kinseys advocaten winnen de rechtszaak tegen de douane, waardoor het Instituut weer seksueel materiaal mag invoeren.

1963 Kinseys medewerkers ronden het onderzoek af. In totaal hebben ze meer dan 18.000 interviews afgenomen. (R.N.)

Ruben Nollet

‘Ongebreidelde

seks zou tot

chaos

leiden’