LAND IN DE KERING
Dinsdag 2/7, 20.35 – Canvas
Ten bewijze dat het VRT-archief niet enkel dient voor de eindeloze recyclage van die vijftig dezelfde humorfragmenten is er deze zomer Land in de kering, een negendelige reeks die met oud beeld- en klankmateriaal toont hoe ingrijpend Vlaanderen veranderd is. Maker en archivaris van dienst is Bert Govaerts, ooit nog eindredacteur van Histories. ‘Bij klassieke geschiedenisdocumentaires schreven we een verhaal, doken in het beeldarchief, maakten nieuwe interviews en lijmden alles aan elkaar’, zegt hij. ‘Maar eigenlijk is dat een beetje zonde van het oude beeldmateriaal, dat helemaal versnipperd wordt. Zo kwam ik op het idee om een ‘puur’ archiefprogramma te maken, met fragmenten die samen een nieuw verhaal vertellen.’
Een programma als dit was zonder de digitalisering van het VRT-archief nooit mogelijk geweest, vermoed ik?
BERT GOVAERTS: Klopt. Vroeger moest je aan de hand van fiches proberen te achterhalen wat er op welke spoel stond. Vervolgens diende je twee dagen op voorhand je aanvraag in zodat de films, die in een koele ruimte bewaard werden, op temperatuur konden komen. Om dan soms vast te stellen dat de ontdooide pellicule uit elkaar viel zodra je ze uit de doos haalde. Vandaag kan ik alle gedigitaliseerde beeld- en geluidsmateriaal van de VRT op mijn computer uitpluizen, ik kan zelfs al een ruwe montage maken.
Je deed een paar gouden vondsten. In de eerste aflevering, over mobiliteit, foetert een middenstandsvoorman op Antwerpen: ‘Tunnel of brug, hak nu de knoop toch eens door!’ Een fragment uit de jaren zestig.
GOVAERTS: Klopt, dat is uiteindelijk de Kennedytunnel geworden. Die dag heb ik werkelijk iedereen die ik tegenkwam naar mijn bureau geroepen: dit moet je zien!
De geschiedenis herhaalt zich?
GOVAERTS: De eerste keer is het een tragedie, de tweede een komedie, zoals Karl Marx ooit schreef. Wat mij altijd treft bij gebeurtenissen die achteraf historisch zijn gebleken, is de geweldige naïviteit van de mensen. Hoe kan het ook anders, een omwenteling is iets wat je overkomt. Neem nu de explosieve groei van het autoverkeer een halve eeuw geleden. Dat was letterlijk een dodelijke omwenteling, vanwege de vele verkeersslachtoffers. Ik vond beelden terug van een rijkswachtofficier die zich bezighield met verkeersopvoeding: hij stelde voor de chauffeurs aan te sporen elke dag een bladzijde uit de wegcode van buiten te leren. Tja, kun je het die man kwalijk nemen dat hij nog zo redeneerde in tijden dat niemand zelfs maar een rijbewijs hoefde te halen?
Schuilt in dergelijke fragmenten niet het gevaar dat je een karikatuur maakt van de mensen uit het verleden?
GOVAERTS: Zeker, lachen met archieffragmenten is gemakkelijk. Daarom hebben we bij de montage ironie compleet achterwege gelaten. Ik vind dat je niet mag spotten met de naïviteit, de vergissingen of het getreuzel van onze voorgangers. Maar soms schuilen ironie en neerbuigendheid in het materiaal zelf. Jonge mensen kunnen zich niet voorstellen hoe vooringenomen en ronduit denigrerend journalisten in de jaren zeventig en tachtig soms waren. Je had toen op de redactie mannen die ervan overtuigd waren dat hun persoonlijke waardenschaal samenviel met journalistieke objectiviteit, en je hoort soms heel sterk gekleurde commentaarzinnen in documentaires uit die jaren. Daar hebben we wel stukjes van gebruikt.
Latere afleveringen gaan onder meer over wonen, het gezin, immigratie, maar ook over moraal en secularisatie. Is dat eenvoudig in beeld te brengen?
GOVAERTS: Nee, zo heb ik het plan voor de aflevering over moraal moeten omgooien. Die is nu een stuk concreter, omdat ik me toegespitst heb op hoe ‘de jeugd van tegenwoordig’ vroeger in de media kwam. Daarvoor was wel voldoende materiaal, aangezien in de jaren zestig ‘de teenager’ een nieuw gegeven was. Maar het blijft soms vreemd wat er wel en niet bewaard is. Neem nu de autoloze zondagen in de jaren zeventig, toch wel een drastische maatregel vanwege de oliecrisis. Wel, het oudste klankfragment dat ik daarvan heb teruggevonden, was een nieuwsitem over de tweede autoloze zondag.
HANS VAN GOETHEM
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier