Voor een Roemeens abortusdrama holt niemand naar de bioscoop. Maar misschien bent u wel uit uw sofa te wrikken als u weet dat ‘4 maanden, 3 weken en 2 dagen’ de Gouden Palm 2007 wegkaapte, alsook onze enthousiaste goedkeuring. Focus Knack sprak met de regisseur van een van de sterkste films van het jaar: Cristian Mungiu.

Op de beelden die van Cristian Mungiu de wereld zijn rondgegaan zie je hem strak in het pak, apetrots op zijn Gouden Palm. De man die mijn vragen beantwoordt, weet nog niet dat hij anderhalve week later de belangrijkste filmprijs ter wereld wint met ieders instemming. Hij draagt onmodieuze teenslippers, een short dat qua lelijkheid met zijn witte benen kan concurreren en een weinig flatterend T-shirt. Ach, voor mijn part was hij naakt, in geen dagen gewassen en vergezeld van een kwaaie straathond. Wie zulke ijzingwekkende en ijzersterke films in zich heeft als 4 luni, 3 saptamini si 2 zile of 4 maanden, 3 weken en 2 dagen, zullen we altijd en overal een bandopnemer onder de neus duwen.

Ik ga ervan uit dat u niet op een dag vrolijk wakker werd en dacht: ‘Vandaag film ik een illegale abortus ten tijde van Ceausescu.’ Hoe begon dit avontuur?

Cristian Mungiu: Het was nooit mijn bedoeling om een kroniek van de late jaren 80 te filmen en al evenmin om het over abortus te hebben. Of vriendschap. Of communisme. Of al die andere thema’s die de kranten opsommen. Mijn vertrekpunt is het verhaal van een meisje dat ik goed heb gekend toen ik twintig was. Niet meer of niet minder. Ik draag dat verhaal al lang mee. Het greep me destijds heel erg aan. Ik denk er niet graag aan terug omdat ik dan telkens zo kwaad word. Ik had gehoopt dat ik van die woede verlost zou zijn als ik ze niet langer verborg maar in een film verwerkte. Het heeft niet mogen baten, ik kan me nog steeds opwinden.

Door het verhaal zo waarachtig en gedetailleerd mogelijk te vertellen, hoop ik dat ook de complexiteit van het leven in de film sluipt. En zoals ik wel had verwacht, herkennen veel generatiegenoten zich in het verhaal. En wat Ceausescu betreft, ik was nu eenmaal twintig toen zijn dictatuur ten einde liep. De details in de film zeggen zoveel beter wat voor tijd het was, dan ik kan vertellen.

Wat heeft Roemenië met abortus?

Mungiu: Ik vroeg me af wat nu het ergste was dat het communisme ons aandeed. In de late jaren 70 was het heus niet zo slecht in Roemenië. Pas de laatste jaren werd het moeilijk, toen het land economisch de dieperik inging. Gebrek aan comfort of materiële dingen stoorde ons niet. De ellende bracht ons samen. Mensen hielpen elkaar. Die solidariteit is nu veel minder sterk.

Mijn generatie is vooral getekend door een wet die Ceausescu in 1966 uitvaardigde. Na een reis door China was hij ervan overtuigd dat een land sterker is naarmate het méér en uiteraard volgens de communistische idealen opgevoede inwoners telt. Veel volk is ook goed voor de economie. De jaren na Ceausescu’s abortusverbod kende Roemenië enorme geboortegolven. Op een paar jaar tijd werd de kaap van de 20 miljoen inwoners gehaald. Stel je dat maar eens voor: een bevolkingsaangroei van twee miljoen mensen.

Ik behoor tot die generatie. Ik was niet gepland. Ik zat met zeven andere Cristians op school, in klassen van veertig of meer. Tot zo’n enorme generatie behoren geeft een vreemd gevoel. Je bent slechts een van de velen. Dat is niet zo goed voor je identiteit en je zelfvertrouwen. We moesten met elkaar concurreren. Maar probeer maar eens de beste van je generatie te zijn als je met zoveel bent. Ik had erg graag geneeskunde gestudeerd, maar we waren met 29 voor één plekje aan de unief. En een grote aanleg voor geneeskunde gaf geen doorslag.

Was een abortus dan een daad van verzet?

Mungiu: Een beetje wel. De eerste jaren was men niet voorbereid op de illegalisering van abortus. Later raakte men georganiseerd. Men deed er alles aan om niet ongewenst zwanger te raken. Maar onthouding was zowat het enige voorbehoedmiddel en iedereen weet hoe efficiënt dat is. Ouders spraken ook niet over seks met hun kinderen. Wie toch ongewenst zwanger was, kende altijd wel iemand die weer iemand kende die een abortus kon regelen. De hogere klassen vonden dokters bereid. De lagere klassen moesten zich op een andere manier behelpen.

Men was zo erg bezig met niet betrapt worden, het gevoel van wij tegen de staat was zo sterk, dat men niet of nauwelijks nadacht over de morele consequenties. Zoals de meisjes in de film. Ik zeg niet dat ze slecht zijn, maar ze beginnen pas na te denken als het al te laat is.

De legalisering van abortus was een van de eerste vrijheden die herwonnen werden na de val van het communisme. De eerste twee jaar na de legalisering waren er een miljoen abortussen. Het was bijna een voorbehoedmiddel. Kinderen vermeed je door een abortus te laten uitvoeren. We konden niet om met onze herwonnen vrijheid.

De verkrachting blijft buiten beeld, de afgedreven foetus niet. Wat was de redenering daarachter?

Mungiu: Iedereen kan zich een beeld vormen van wat er in de kamer gebeurt. Dat hebben we al honderden keren gezien. Ik was bang dat de seks de aandacht zou afleiden van de kern van de film. De foetus wou ik wel tonen. Mensen hebben de neiging om weg te kijken: ze weigeren te zien wat er echt gebeurt, ze willen er liever niet over nadenken. Mensen denken in abstracte termen over abortus, maar er is niets abstracts aan een vruchtafdrijving. Het is al te echt. Je drijft geen ‘ding’ af, je drijft een kind af. Je herkent menselijke vormen. Het is een belangrijk moment in de film. De kijker kan zich niet langer sussen met de idee dat hem een verhaaltje voorgeschoteld wordt.

Men noemt de stijl van uw film sober. Maar eenvoudig kunnen die bijzonder lange opnames toch niet geweest zijn. Hoe doordacht is de vorm?

Mungiu: Over die vorm heb ik zeer lang nagedacht. Waar dient een regisseur anders voor? Ik wou geen formele elementen die de aanwezigheid van een regisseur of cameraman verraden. Een uitgepuurde stijl leek me het best. Zonder muziek. Zonder veel cuts en met heel lange opnames. Als het technisch mogelijk was geweest, had ik de opnames nog langer laten duren. Makkelijk zijn die lange opnames niet. Meestal moesten we er een nachtje over slapen voor het goed zat. Ik heb ook acteurs gezocht die zulke lange opnames aankunnen. Ze mochten geen komma afwijken van de uitgeschreven dialogen. Tot ergernis van mijn geluidsman moesten ze van mij niet luid en duidelijk praten. We draaiden op locaties, want bestaande locaties hebben een smaak en kleur die studiodecors nooit zullen hebben.

Ook het abrupte begin en einde waren een doelbewuste keuze. De film toont een stukje uit het leven van de studente die haar kamergenote met een abortus helpt. Van zaterdagochtend tot middernacht. Daar gaat heel wat verhaal aan vooraf, daar volgt nog heel wat verhaal op. Om de suggestie te versterken dat we een klein stukje uit de werkelijkheid laten zien, grijp ik elke kans om te laten zien dat het leven buiten beeld gewoon doorgaat.

Hoe belangrijk is Cannes voor u?

Mungiu: Een goede ontvangst in Cannes betekent een grotere kans om in verschillende landen in de bioscopen te geraken. Dat wil iedereen. Maar voor ons is het nog belangrijker. Er zijn twintig miljoen Roemenen en maar veertig bioscoopzalen. Ik moet het buitenland dus wel aanspreken. Maar ik ben niet bereid om mijn taal of afkomst te verraden. Ik wil de verhalen van mijn land vertellen.

Ik lees vandaag in de kranten dat 4 luni, 3 saptamini si 2 zile een erg goede beurt heeft gemaakt. Fijn. Maar morgen zijn er weer andere kanjers waar de pers niet over zal kunnen zwijgen. Dan zal ik opnieuw de toerist kunnen uithangen, ook al heb ik daar eigenlijk de tijd niet voor. Van mijn films kan ik niet leven. Om brood op de plank te brengen, draai ik commercials.

Nog steeds spijt dat er geen plaats voor u was op de faculteit geneeskunde?

Mungiu: Helemaal niet. Films kunnen draaien is heerlijk. Gods wegen zijn ondoorgrondelijk.

Door Niels Ruëll

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content