Klassieke muziek rammelt met de kettingen, klaar om uit de muffe kooi te breken waarin ze eeuwen is opgesloten. Ze duikt overal op – in filmzalen, tv-commercials en romans, tot zelfs in pop- en rockmuziek toe. Maar hoe zet je je als gebeten leek aan die gigantische catalogus van klassieke muziek? Tips van wijlen een beginner.
Noem lukraak tien films op en besef dat in minstens de helft ervan klassieke muziek wordt gebruikt. We hebben het dan niet eens over de geslaagde ( Amadeus) of minder geslaagde ( Copying Beethoven) biografieën van componisten. Film heeft op allerlei manieren een stevige duw aan de bekendheid van klassieke muziek gegeven, te beginnen met Walt Disneys Fantasia uit 1940. De pakkende tweede beweging uit Mozarts 21e pianoconcerto wordt zo vereenzelvigd met de Zweedse film Elvira Madigan (1967) dat die intussen beter bekend is onder die titel – zelfs op partituren! – dan de oorspronkelijke.
Ook de ‘moeilijke’ hedendaagse klassiek krijgt op het witte doek vaak kansen die ze zelfs in concertzalen niet krijgt. De Hongaar György Ligeti mag dan een schitterende componist zijn, hij zou nooit wereldfaam hebben verworven als Stanley Kubrick, een grote kenner van klassieke muziek, in zijn 2001: A Space Odyssey niet enkele van zijn composities had gebruikt – overigens tot grote woede van de niet-geïnformeerde componist. Hetzelfde geldt voor Michael Nyman ( The Piano, Gattaca en de films van Peter Greenaway) en Philip Glass ( Koyaanisqatsi, Kundun, The Illusionist…): ze waren al bekend in de klassieke wereld, maar bij het brede publiek raakten ze pas echt ingeburgerd door hun filmmuziek.
Film is dus een uitstekende bron om klassieke muziek te leren kennen, al is er één nadeel: klassieke filmscores krijgen meestal geen grootse marketingcampagne achter zich. Pop- of rockmuziek in films leidt dikwijls nog een eigen commercieel leven daarbuiten: je hoort ze op de radio en ze komt in hetzelfde distributiecircuit als de reguliere cd terecht. Bij klassieke muziek gebeurt dat af en toe ook – denk aan de muziek van Amadeus of de compilatie uit de detectivereeks Morse – maar veelal is het zoeken naar de beschrijving in de aftiteling, naar een goede uitvoering ervan én naar een winkel die ze dan nog heeft.
Basisregels voor beginners
Stel dat al die klassieke muziek je nieuwsgierigheid heeft gewekt. Hoe pak je het aan om die wereld te verkennen, concerten uit te kiezen en misschien wel een cd-collectie aan te leggen? Één gouden regel: als het je niet aanstaat, laat het dan voor wat het is. Smaken verschillen. De een wordt aangegrepen door de sterke dramatiek van opera, de ander hoort niets liever dan Bach, net zoals sommigen de viool als het ultieme instrument beschouwen, terwijl anderen bij de piano zweren. Ook bij professionals vind je trouwens grote verschillen in voorkeur op het vlak van periodes, stijlen, instrumenten en uitvoeringen.
Een tweede regel: vermijd verzamelboxen. Ze zijn soms verbluffend goedkoop – 100 cd’s voor 50 euro, dat is 0,5 euro per stuk. En toch is het meestal weggegooid geld. De overgrote meerderheid bestaat immers uit opnames van minderwaardige kwaliteit. Soms wordt geschermd met grote namen, zoals Beethovens negen symfonieën door Herbert von Karajan in één spotgoedkope doos, bijvoorbeeld. Dan moet je weten dat Karajan al in de jaren 40 Beethoven opnam – in mono dus. Wel, als je veel van die verzamelboxen bestudeert, vind je effectief tracks van vijftig jaar of ouder. Als je klassieke muziek wil beluisteren, is de kwaliteit van de opname en de uitvoering wel degelijk belangrijk. Voor 50 euro koop je beter drie cd’s die je wereld ondersteboven zetten dan honderd wegwerpschijfjes. Gelukkig zijn er ook uitzonderingen. De Klara Top 75 verzamelbox 2008 is voor de beginnende liefhebber bijvoorbeeld wél een prima start, omdat ze met veel zorg werd samengesteld.
Derde regel: zet alle filters en snufjes op je hifiketen uit. Het klinkt vreemd, maar voor klassieke muziek heb je vaak een minder groot bereik nodig dan voor popmuziek. Het frequentiebereik van akoestische instrumenten is nu eenmaal begrensd. Belangrijk is vooral dat je een ongekleurde, zuivere klank krijgt waarbij je elk detail kunt horen. Voor klassieke muziek heb je dus ook het best boxen die zo neutraal mogelijk klinken én aangepast zijn aan de ruimte waar ze staan. Dat is vaak niet zo eenvoudig en vergt wat geëxperimenteer, maar geloof ons: het loont de moeite. Ter info: SACD is een technische verbetering van de gewone cd die vaak voor klassieke muziek wordt gebruikt. Ze maakt de cd duurder, maar – naar onze ervaring – de kwaliteit niet altijd opvallend beter, tenzij op peperdure high-end apparatuur. Bovendien heb je om het verschil te horen een speciale cd-speler nodig, al kan een SACD ook op een gewone speler worden gedraaid.
Vierde regel: als je een goede uitvoering van een bepaald stuk zoekt, tracht dan te vergelijken en kritieken te lezen. Vergeet de sterrenquoteringen en ga alweer liever op je eigen smaak af. Het belangrijkste is dat jij tevreden bent over je keuze. De legendarische discussies tussen recensenten zijn zelden aan de beginnende liefhebber besteed.
Downloaden mág
Het internet is daarbij een uitstekend hulpmiddel, ook voor het ontdekken van nieuwe muziek. YouTube is bijvoorbeeld een nuttige bron die ook geregeld door professionals wordt geraadpleegd. Na een beetje zoeken vind je uiteindelijk toch vaak die pakkende muziek uit de film die op VT4 zonder aftiteling werd getoond. Of je ontdekt fascinerende opnames uit de begintijd van de camera’s – van Arturo Toscanini, Maria Callas, Caruso en noem maar op. Ook voor recente muziek kan YouTube nuttig zijn. Sommige cd-labels zetten bijvoorbeeld losse opnames uit pas uitgebrachte cd’s op de site, zodat je niet meer blindelings op de recensies hoeft af te gaan. Ook hier geldt dat geluidskwaliteit niet onbelangrijk is: een computer met een degelijke geluidskaart en een verbinding met je stereo-installatie zijn een minimum.
YouTube en downloadprogramma’s als LimeWire zijn interessant, zeker als je op zoek bent naar de heel bekende klassieke composities genre Eine Kleine Nachtmusik van Mozart of Nessun Dorma van Puccini. Moeilijker wordt het als je legaal recente opnamen wil downloaden, want al is de muziek zelf oud, ook op uitvoeringen staat een copyright. Legaal down-loaden van iTunes of Amazon was voor klassieke muziek tot voor kort erg vervelend: de grote labels zetten steevast een slot op het bestand, zodat je het maar op één drager kon gebruiken. Gelukkig zijn ze van die praktijk teruggekomen. Laat u niet intimideren door zogenaamde kenners, mp3 op de hoogste kwaliteit (360 kbps) komt dicht bij de traditionele cd-kwaliteit, ook voor klassieke muziek.
Cross-over wordt alledaags
Amper drie weken geleden oogstte jazzpianist Jef Neve in de Gentse Bijloke stormachtig succes met de première van zijn eerste pianoconcerto – geen cross-over, maar een compositie helemaal in de stijl van Rachmaninov en Beethoven. De zaal was klassiek, het orkest en de andere stukken op het programma ook, maar het publiek was duidelijk gemengd. En dat is geen alleenstaand geval. Matt Bellamy van progrockgroep Muse laat zich vaak leiden door klassieke compositietechnieken en in de song Butterflies & Hurricanes op de cd Absolution last hij een stukje pianoconcerto in pure Rachmaninovstijl in, dat hij ook live op concerten speelt. Uit mailverkeer met zijn fans laat hij blijken dat op zijn volgende cd, die in het najaar uitkomt, ook een volledige driedelige symfonie zal staan.
Idem dito voor Rufus Wainwright. Zijn lichtjes snerpende, volumineuze stem kun je waarderen of niet – hij heeft in elk geval een onvoorstelbare ademtechniek – maar dat zijn orkestraties van de beste zijn die vandaag worden gemaakt, betwijfelt niemand. Wainwright is sinds zijn veertiende een liefhebber en intussen ook een kenner van opera – hij noemt het ‘ the dark religion‘. Hij heeft pas zelf zo’n muziekdrama voltooid, dat oorspronkelijk in de Met in New York zou worden opgevoerd, een van de grote operatempels in de wereld. Omdat de Canadees erop stond de opera in het Frans te schrijven is dat feestje niet doorgegaan, maar in juli wordt hij opgevoerd op het Manchester Festival in Groot-Brittannië.
Één richting van de rockmuziek is al lang met klassieke muziek vertrouwd: de metal. Technisch is de virtuositeit van pakweg gitarist Yngwie Malmsteen perfect vergelijkbaar met die van een klassieke solist, en ook veel van zijn composities hebben een klassieke structuur, vaak geleend uit de barok. Zoek bijvoorbeeld eens naar Arpeggios From Hell op YouTube. Of kijk eens naar een van de meest populaire filmpjes aller tijden, een metaluitvoering van de fameuze canon van Pachelbel. Bijzonder merkwaardig op YouTube zijn nog de vele versies, waaronder zelfs een paar erg behoorlijke, op elektrische gitaar van de halsbrekende capriccio’s voor viool van Paga-nini.
Kortom: klassiek is werkelijk overal, in de meest ongewone gedaantes, en eigenlijk hoort het gewoon zo.
Koningin Elisabtehwedstrijd – Viool 2009
Finale op zaterdag 30/5, Bozar, Brussel
De finaleweek wordt vanaf maandag 25/5 integraal uitgezonden op Canvas+, met elke dag een samenvatting op Canvas.
Door Peter Vandeweerdt
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier