Zondag 29/7, 14.00 – Eén. Nicholas Ray, VS 1954

‘Johnny Guitar is een kleine film die uitgroeide tot een klassieker’, heeft Martin Scorsese ooit gezegd. ‘Je kunt hem echt met niks anders vergelijken.’ Dat Marty gelijk heeft, is het minste wat je kunt zeggen. Deze cultfilm uit 1954 van Nicholas Ray mag dan wel als een western zijn vermomd, met zijn freudiaanse ondertoon, groteske romantiek en flamboyante theatraliteit is het vooral een psychoseksueel melodrama dat eerder doet denken aan Tennessee Williams dan aan pakweg John Ford.

Hollywooddiva Joan Crawford (die haar androgyne look ten top voert met haar korte haar, broekpak en indrukwekkende geschilderde wenkbrauwen) speelt Vienna, een zakenvrouw die een casino uitbaat in the middle of nowhere. Veel klanten krijgt ze voorlopig niet over de vloer, al zou daar wel eens verandering in kunnen komen wanneer de spoorlijn wordt doorgetrokken en een nieuw stadje rond haar goktent verrijst. Geen wonder dat de lokale bevolking – met voorop de lesbische feeks Emma (Mercedes McCambridge) haar liever kwijt dan rijk is. Dat is meteen de reden waarom de vrijgevochten Vienna de voormalige revolverheld Johnny Guitar (Sterling Hayden) heeft ingehuurd, met wie ze ooit een stormachtige affaire had.

Hoe het verhaal verder evolueert, laat zich amper in een paragraaf samenvatten, maar het is Nicholas Ray – die toen al de noirklassieker In a Lonely Place (1950) op zijn cv had staan en daar later nog het James Deanvehikel Rebel without a Cause (1955) aan zou toevoegen – dan ook niet om de actie of geloofwaardigheid te doen. Wat hem meer interesseert, zijn de onderliggende drijfveren van de personages, hun angsten en verlangens die bruusk, met veel visuele flair en nog fellere Trucolorkleuren naar voren worden gehaald.

Truffaut noemde dit driftige meesterwerk, waarin de cowboys rondcirkelen en sterven als ballerina’s, ‘ De schone en het beest van de western’, met dank ook aan Rays expressionistische mise-en-scène en de dialogen, die bij vlagen wel puur verbaal cynisme lijken. ‘How many men have you forgotten?’ vraagt Johnny bitsig. ‘As many women as you remember’, bijt Vienna terug. ‘Don’t go away’, smeekt Johnny. Vienna’s antwoord: ‘I haven’t moved.’

Een heerlijk barokke en bizarre psychowestern die toen al vreemd was en dat vandaag nog meer lijkt, met een bijrol voor de recent overleden karakterveteraan Ernest Borgnine, als een van de bandieten met dienst.

(D.M.)