JACK REACHER

Tom Cruise, Werner Herzog en Christopher McQuarrie: de superster, het undergroundicoon en de Oscarwinnende scenarist zijn maar enkele van de personages in het boek-naar-doekverhaal van Jack Reacher. ‘Cruise die een blonde reus van bijna 2 meter speelt? Slecht idee.’

Jim Grant zit in 1995 in zak en as. Na bijna twintig jaar dienst bij de Britse tv-zender ITV is hij op straat gezet. Hij heeft meegewerkt aan kleineschermklassiekers als Brideshead Revisited, The Jewel in the Crown en Prime Suspect. ‘De gedachte dat ik ontslagen kon worden, was nooit bij me opgekomen’, herinnert hij zich wanneer we hem ontmoeten in het chique Mandarin Oriental Hotel in New York. ‘Ik dacht dat ik gebeiteld zat.’ Paniek alom, dus. Niet het minst omdat hij de kostwinner des huizes is. Zijn Amerikaanse echtgenote Jane is milieuactiviste – ‘niet bepaald een goed betaalde job’ – en hun dochter Ruth staat op het punt richting universiteit te vertrekken – ‘een ontzettend dure aangelegenheid’.

Tijd voor herbronning. ‘Ik moest op zoek naar een baan die ik én graag deed én geld opbracht.’ De keuze is snel gemaakt. ‘Schrijven is de puurste vorm van entertainment. Je moet met niets of niemand rekening houden. Alles komt uit jezelf.’ Grant kiest voor het pseudoniem Lee Child, omdat zijn werk op die manier vooraan in de winkelrekken zal staan. ‘In de hedendaagse boekenwereld staat of valt je carrière met de eerste letter van je achternaam.’ Zijn eerste boek, Killing Floor (1997), schrijft hij met pen en papier. Een computer wil hij pas kopen als zijn schrijfsels succesvol blijken.

Child voert in die debuutroman een opmerkelijke protagonist op. Jack Reacher is een blonde Amerikaanse ex-militair van 1,95 meter, meer dan 100 kilo droog aan de haak. Hij heeft gsm noch creditcard en blijft nooit lang op dezelfde plaats. Op de plekken die hij aandoet, pakt hij onrecht bikkelhard aan. Hij deinst er zelfs niet voor terug om mensen in de rug te schieten. ‘Reachers weerbarstige way of life had een dubbele voedingsbodem. Enerzijds zat ik vol frustratie door de dingen die ik net had meegemaakt. Anderzijds wilde ik een personage opvoeren met een mythische kwaliteit. Iemand die je kunt vergelijken met de Japanse ronins of de drifters uit het wilde Westen.’

Child kan al datzelfde jaar een computer kopen: Killing Floor gaat als warme broodjes over de toonbank. Reacher groeit pijlsnel uit tot een fenomeen. ‘Veel heeft te maken met wish fulfillment‘, aldus de auteur. ‘Wie wil er nu niet leven zoals Jack? Ons bestaan is ongelooflijk jachtig geworden. Mensen zouden bijna een moord begaan voor een moment van rust.’ Een tweede boek, Die Trying (1998), laat niet lang op zich wachten. En sindsdien levert Child jaarlijks een Reacherroman af. ‘Een traditie waar ik niet mee wil stoppen. Jack blijft me boeien – in het verleden heb ik daar vaak voor gevreesd. Bovendien wil ik mijn miljoenen lezers niet in de steek laten.’

Hollywood komt al snel aan Childs deur kloppen. ‘Iets waar ik een beetje op had gehoopt’, geeft hij toe. ‘Toen ik Reacher concipieerde, dacht ik vaak aan het soort stoere filmhelden dat je in de cinema van de sixties en de seventies tegenkwam.’ In 2000 begint de schrijver gesprekken te voeren met de grote Tinseltownstudio’s. Maar de eerste jaren komt er niks uit de bus. ‘Soms strookte hun visie absoluut niet met de mijne, soms boden ze me belachelijk lage bedragen.’ Uiteindelijk, in 2005, bemachtigt Paramount Pictures de filmrechten. ‘Een heuse dubbelslag: the price was right én ze wisten duidelijk van wanten.’

DAT EEN EERSTE REACHER-FILM DESONDANKS NU PAS DE ZALEN bereikt, heeft verschillende redenen. Het bestuur van Paramount verandert met de regelmaat van de klok; verschillende producenten krijgen het project toegewezen. De ene ziet het als het perfecte Hugh Jackman-vehikel, de andere wil absoluut met Will Smith samenwerken. Na een tijdje is het de beurt aan productiepartners Paula Wagner en Tom Cruise. Maar de bal gaat pas echt aan het rollen wanneer ze, na hun rampzalige poging om de legendarische United Artists-studio te runnen, elk hun eigen weg gaan.

Cruise en coproducent Don Granger laten hun oog nu vallen op One Shot, boek negen in de Reacherreeks. ‘De perfecte keuze’, aldus Child. ‘Het verhaal begint met een door een sluipschutter aangerichte slachtpartij. Het duurt dan ook een tijdje voordat Jack zijn entree maakt. Op die manier kun je het hoofdpersonage voldoende kaderen.’ Voor het script doet men een beroep op Christopher McQuarrie, de Oscarwinnende scenarist van The Usual Suspects (1995), met wie Cruise in 2008 samenwerkt aan WO II-thriller Valkyrie.

McQuarrie stelt een hoge eis: hij wil de opdracht alleen maar aanvaarden als hij ook mag regisseren. ‘Eigenlijk ben ik een scenarist tegen wil en dank’, bekent McQuarrie. ‘Het succes van The Usual Suspects heeft ervoor gezorgd dat ik altijd voor mijn schrijftalent wordt gevraagd. Mijn regiedebuut The Way of the Gun (2000) kreeg alleen maar het groene licht omdat ik het aan de studio had verkocht als een gewelddadige thriller vol Usual Suspects-achtige twists. In de jaren daarop ving ik keer op keer bot. Met deze opdracht zag ik mijn kans schoon om eindelijk nog eens de regisseursstoel te claimen.’

De producenten geven hun fiat en McQuarrie gaat aan het werk. ‘Het was geen simpele opdracht’, geeft hij toe. ‘Lee heeft een heel specifieke vertelstijl die je niet een-twee-drie naar het witte doek vertaalt. Gelukkig gaf hij me carte blanche. Daardoor kon ik verschillende personages samenvoegen en met de verhaalstructuur spelen.’ Child is onder de indruk van McQuarries bewerking: ‘Literatuur en cinema zijn twee uiterst verschillende dingen. Christopher begrijpt dat als geen ander. Een letterlijke bioscoopbewerking was waarschijnlijk compleet waardeloos geweest.’

Ook Cruise reageert enthousiast. Hij vindt het scenario zelfs zo goed dat hij koste wat het kost Reacher wil spelen. ‘Over die mogelijkheid hadden we het nog nooit gehad’, vertelt Child. ‘En aanvankelijk vond ik het een slecht idee. Tom heeft bruin haar en is maar 1,70 meter groot.’ McQuarrie staat minder weigerachtig tegenover het idee: ‘Het aantal blonde reuzen dat daadwerkelijk kan acteren, is ontzettend beperkt. Het spijt me, maar je kunt dit soort rol niet aan de Dolph Lundgrens van deze wereld geven.’ Na een tijdje draait ook Child bij: ‘Reachers gestalte in de boeken is deels metaforisch. Ondanks zijn fysieke verschijning heeft Tom een verbetenheid die Jack perfect vat.’

Dat het project een Cruise-vehikel wordt, blijft niet zonder gevolgen. De fans van de boeken reageren furieus. ‘Een begrijpelijke reactie, maar ik ben er zeker van dat ze versteld zullen staan als ze het eindresultaat een kans geven’, aldus Child. Popcornliefhebbers vrezen dan weer dat het eindresultaat op een eenmansversie van de Mission: Impossible-films zal lijken. ‘Gooi dat vooroordeel maar overboord’, lacht McQuarrie. ‘Tom is geen idioot. Hij zou zijn miljardenfranchise nooit in gevaar brengen met een holle herhalingsoefening. Hij besefte als geen ander dat Ethan Hunt en Jack Reacher twee totaal verschillende figuren zijn.’

Als slechterik van dienst wordt Werner Herzog, de Duitse cultregisseur van onder andere Grizzly Man (2005) en de recente Bad Lieutenant-update (2009), gecast. ‘Zijn personage is een raadselachtige figuur’, licht McQuarrie toe. ‘Daarom wilde ik met iemand werken die nog niet te vaak op het witte doek is verschenen. Toen de castingverantwoordelijke met Werner op de proppen kwam, zei ik: ?Geniaal idee, maar dat lukt ons nooit.” Tot mijn grote verbazing hapte hij onmiddellijk toe. Nog straffer: ik zag zelden iemand zo toegewijd voor een camera staan.’

Ondanks de combinatie van Cruise de mainstreamgod en Herzog het undergroundicoon is de sfeer op de set ontzettend relaxed. ‘Ik moet je teleurstellen’, grinnikt nevenactrice Rosamund Pike, bekend van 007-avontuur Die Another Day (2002) en Britse arthousetopper An Education (2009). ‘Tom en Werner zijn geen freaks die je de stuipen op het lijf jagen. De eerste ergert zich rot aan al de roddels die over hem verteld worden, de tweede straalt een kinderlijk enthousiasme uit dat enorm aanstekelijk werkt. Ik heb me zelden zo geamuseerd op een set.’

Na een probleemloze productieperiode wordt nog één ding aangepast: de titel. Die verandert van One Shot naar Jack Reacher. ‘Ik ga er geen doekjes om winden’, verklaart McQuarrie. ‘We hopen dat dit het begin is van een nieuwe franchise. De nadruk moest dan ook op het hoofdpersonage liggen.’ De scenarist-regisseur is in ieder geval klaar voor deel twee: ‘Ik ben ondertussen een beetje verliefd geworden op Reacher. Hij is een ongelooflijk intrigerend personage. Wat mij betreft, beleef ik nog verschillende filmavonturen in zijn gezelschap.’

JACK REACHER

Vanaf 26/12 in de bioscoop.

DOOR STEVEN TUFFIN

Christopher McQuarrie : ‘TOM CRUISE ZOU ZIJN MILJARDENFRANCHISE NOOIT IN GEVAAR BRENGEN: ETHAN HUNT EN JACK REACHER ZIJN TWEE TOTAAL VERSCHILLENDE FIGUREN.’